کاهش سرانه آب تجدیدپذیر کشور / جمعیت و تغییرات اقلیمی، ۲ دشمن سرانه آب تجدیدپذیر

به گزارش اطلاعات نیوز، آب تجدیدپذیر به منابعی گفته می‌شود که از طریق چرخه هیدرولوژیکی (بارندگی، ذوب برف و یخ) سالانه تولید و بازیابی می‌شوند. این منابع در کشور ما با اقلیم خشک و نیمه‌خشک، نقش کلیدی در تأمین آب شرب، کشاورزی و صنعت ایفا می‌کنند. با این حال، برداشت بی‌رویه، تغییرات اقلیمی و مدیریت ناکارآمد سبب شده‌اند تا ایران وارد فاز بحران آب شود. مطالعات نشان می‌دهند که ۳۳.۵ میلیارد مترمکعب آب زیرزمینی سالانه از مجموع ۱۲۳ میلیارد مترمکعب منابع آب تجدیدپذیر داخلی کشور برداشت می‌شود، در حالی که بسیاری از دشت‌ها به شدت فرسوده شده‌اند.

منابع آب تجدیدپذیر ایران شامل رودخانه‌ها، دریاچه‌ها، سفره‌های آب زیرزمینی و منابع ناشی از بارندگی می‌شوند.

علی پوراحمد، رئیس حوضه آبریز فلات مرکزی و حوضه‌های شرقی کشور درباره شرایط عمومی حوضه آبریز فلات مرکزی و شرقی اظهار کرد: سرانه آب تجدیدپذیر کشور برابر با ۱۲۷۱ مترمکعب و سرانه آب تجدیدپذیر حوضه آبریز فلات مرکزی و شرقی برابر ۴۷۳ مترمکعب است.

وی خاطرنشان کرد: بر اساس استانداردهای بین‌المللی، آب قابل‌برنامه‌ریزی به میزان حدود ۴۰ درصد آب تجدیدپذیر باید محدود شود تا ضمن تاب‌آوری در برابر خشکسالی، به حفظ اکوسیستم و توسعه پایدار بر مبنای توان اکولوژیک کمک کند. در حال حاضر حدود ۸۸.۹ درصد آب تجدیدپذیر کشور مصرف می‌شود که بیش از دوبرابر شاخص کمیسیون پایدار سازمان ملل است.

پوراحمد درباره تغییرات سرانه آب تجدیدپذیر و جمعیت کشور طی یک قرن اخیر افزود: در چهار دهه گذشته، سرانه آب تجدیدپذیر کشور، یک‌سوم شده است. با ادامه این روند و افزایش جمعیت به ۱۰۶ میلیون نفر در سال ۱۴۲۰، پیش‌بینی می‌شود سرانه آب تجدیدپذیر کشور به حدود ۹۷۶ مترمکعب در سال کاهش پیدا کند که بر اساس شاخص فالکن مارک به معنای عبور کشور از شرایط فعلی (تنش آبی) به شرایط بحران آبی در سال ۱۴۲۰ است.

کاربردهای آب تجدیدپذیر در کشور

۱- کشاورزی (بزرگ‌ترین مصرف‌کننده): حدود ۹۰ درصد آب تجدیدپذیر در ایران در بخش کشاورزی مصرف می‌شود، در حالی که بازدهی این بخش در مقایسه با کشورهای پیشرفته بسیار پایین است. استفاده از روش‌های قدیمی آبیاری مانند آبیاری سطحی) و کشت محصولات پرآب‌بر همچون برنج و گندم از عوامل اصلی هدررفت آب در این بخش هستند.

۲- صنعت و شرب: حدود ۷ تا ۱۰ درصد آب تجدیدپذیر به صنعت و شرب اختصاص دارد، اما رشد شهرنشینی و توسعه صنایع آب‌بر همچون نیروگاه‌ها و کارخانه‌های فولاد فشار بیشتری را بر منابع آب وارد کرده است.

۳- محیط زیست: درصد کمی از آب تجدیدپذیر (کمتر از ۵ درصد) برای حفظ اکوسیستم‌های آبی همچون دریاچه ارومیه اختصاص یافته است. این امر منجر به فروپاشی محیطی در بسیاری از مناطق شده است.

راهکارهای پیشنهادی برای مدیریت پایدار

– اصلاح الگوی کشت و کاهش مصرف کشاورزی که شامل جایگزینی محصولات پرآب‌بر با محصولات منطقه‌ای و مقاوم همچون خرما و زیتون و توسعه روش‌های آبیاری نوین همچون قطره‌ای و بارانی است که می‌تواند تا ۵۰ درصد مصرف آب را کاهش دهد.

– استفاده از مدل‌های علمی برای برنامه‌ریزی که مدل‌های بیلان آب مانند مدل استفاده شده در مطالعات حوضه مرکزی ایران می‌توانند به تعیین حداکثر مصرف مجاز آب کمک کنند. این مدل‌ها با توجه به شرایط اقلیمی و هیدرولوژیکی، راهکارهایی برای استحکام منابع آب ارائه می‌دهند.

– تقویت قوانین و نظارت که اجرای جدی قانون تعیین سهمیه آب برای کشاورزان و صنایع و تشدید نظارت بر برداشت‌های غیرمجاز از آبخوان‌ها را شامل می‌شود.

– افزایش آگاهی عمومی که شامل کمپین‌های آموزشی در مدارس و رسانه‌ها برای تغییر رفتار مردم در مصرف آب ضروری است.

– استفاده از منابع غیرتجدیدپذیر به‌صورت مکمل در مناطقی با کمبود شدید آب، استفاده از فناوری‌های شیرین‌سازی آب دریا و بازیافت آب فاضل می‌تواند به کاهش فشار بر منابع تجدیدپذیر کمک کند.

همچنین عباس علی‌آبادی، وزیر نیرو روز گذشته با بیان اینکه آورد سالانه آب تجدیدپذیر امروز با کاهش ۳۷ درصدی از ۱۰۳ میلیارد متر مکعب به ۶۶ میلیارد متر مکعب رسیده است، اظهار کرد: این در شرایطی است که آورد سالانه آب تجدیدپذیر در کشور در یک زمانی ۱۳۰ میلیارد مترمکعب بوده است.

شاهپور علایی‌مقدم، معاون توسعه مدیریت و منابع انسانی وزارت جهاد کشاورزی نیز در مورد آب‌های تجدیدپذیر اظهار کرد: در ۵۰ سال پیش، سرانه آب تجدیدپذیر برای هر ایرانی نیز ۱۹ هزار مترمکعب بود، اما امروز این عدد به ۱۳۰۰ مترمکعب کاهش یافته و همین امر ضرورت صیانت و حفظ زمین و آب و منابع پایه تولید را نشان می‌دهد.

به گزارش ایمنا، وضعیت منابع آب تجدیدپذیر در ایران به یک چالش استراتژیک تبدیل شده است. با توجه به کاهش سرانه آب، افزایش مصرف و تأثیرات تغییرات اقلیمی، لزوم به‌کارگیری راهکارهای فوری برای مدیریت پایدار آب برجسته می‌شود. این امر نیازمند همکاری بین‌بخشی، سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین و تعیین سیاست‌های قاطع است. همان‌گونه که رئیس انجمن هیدرولوژی ایران تأکید کرده است، استفاده از منابع آب تجدیدپذیر نه یک اختیار، بلکه یک ضرورت ملی است.