زلزله خاموش به «نصف جهان» تلنگر زد

اطلاعات نوشت: برداشت بی‌رویه آب  از منابع زیرزمینی و  هشدار نسبت به فرونشست های خطرناک زمین در اقصی نقاط ایران، طی سال های گذشته به دفعات از سوی کارشناسان مطرح شده است اما تداوم بی‌تفاوتی مسئولان ذیربط طی ادوار مختلف،اکنون شرایط را به جایی رسانده است که در مراکز شهرها و محل رفت و آمد مردم هم زمین به یکباره دهان باز می کند و همه چیز را می بلعد که در آخرین مورد صبح دیروز گودال بزرگی به عمق ۱۵ متر در مرکز شهر اصفهان پدیدار شد.

ایجاد گودال های عمیق و ریزش ابنیه، از جمله پیامد های دهشتناک فرونشست زمین محسوب می شوند که وقوع آن می تواند خسارت های زیاد مالی و جانی وارد و تمامی زیرساخت‌های شهری را هم دچار اختلال یا نابود کند.

اضافه برداشت آب از منابع زیرزمینی به دلیل تداوم کشاورزی سنتی و حفر چاه های ژرف (مجاز و غیر مجاز) در کنار ساخت غیر کارشناسی سد های متعدد  ، اکنون بسیاری از  تالاب‌ها را به ورطه نابودی کشانده است. نمونه عینی و بارز عملکرد نابخردانه مسئولان و نهاد های ذیربط ،اکنون در خشکی کامل دریاچه ارمیه که زمانی عنوان دومین دریاچه شور جهان را به خود اختصاص داده بود،مشهود است ؛ به نحوی که این زیستگاه مهم طبیعی از روی نقشه هم محو شده است !

فرونشست زمین تهدیدی جدی برای سکونتگاه‌ها و شبکه‌های ارتباطی است. اگرچه بیش از ۱۵۰کشور جهان با فرونشست مواجهند ،اما بسیاری از کشورها نظیر چین با راهکارهای مهندسی و مدیریت منابع آب توانسته‌اند تا حدی این پدیده را کنترل کنند، اما در کشورمان و در سایه بی توجهی ها ،این پدیده خطرناک همچنان یکه تازی می کند.

یکی از مناطق ایران که کارشناسان همواره نسبت به مخاطرات فرونشست زمین در آن هشدار جدی داده اند،استان اصفهان و به ویژه مراکز شهری آن است . تکرار حوادث فرونشست زمین در شهر اصفهان طی سال های گذشته ،زنگ خطری برای مسئولان است تا با اقدامات آنی وتدابیر ویژه در صدد رفع این معضل برآیند ،اما فعلا نه عزمی برای این موضوع وجود دارد و نه  گوش شنوایی برای شنیدن هشدارها !   

وقوع اینگونه حوادث در معابر شهری، همواره به شکستگی لوله آب یا شبکه فاضلاب نسبت می‌شود و از آن به عنوان «فروریزش» یاد می شود شود ، در حالی که وقوع فرونشست در شهر اصفهان و دیگر کلانشهرهای کشورمان در شرایط بغرنج فعلی، واقعیتی اجتناب ناپذیر است و نمی توان آن را انکار کرد.

ایجاد گودال ۱۵ متری درچهار راه فرشادی اصفهان

صبح دیروز بخشی از چهار راه فرشادی اصفهان به طور ناگهانی دچار فروریزش و حفره ای به عمق ۱۵ متر ایجاد شد.این اتفاق در کمتر از فاصله ۲ متری ساختمان های مسکونی و تجاری اتفاق افتاد و می توانست به حادثه ای دردناک منجر شود که خوشبختانه رخ نداد .

به گزارش خبرنگار ما در اصفهان، مدیرکل مدیریت بحران استانداری در جمع خبرنگاران دراین محل حادثه گفت: این حادثه در راستگرد چهار راه فرشادی به سمت خیابان نشاط رخ داد و حفره ای به عمق ۱۵ متر و طول و عرض ۶ متر ایجاد شد که برای جلوگیری از مخاطرات احتمالی و ایمن سازی محل، تعدادی از ساختمان های مجاور تخلیه اضطراری شدند.

وی از این حادثه به عنوان «ریزَش» زمین،نه فرونشست یاد و تاکید کرد: علت این ریزش، فرونشست زمین و یا ناشی از عملیات حفاری تونل خط دوم مترو نیست، چون دستگاه حفار تونل مترو در چهار راه فلسطین مستقر است که علت وقوع حادثه باید بررسی شود.

قطع جریان آب در زاینده رود

به گزارش خبرنگار ما در اصفهان، رئیس بخش زلزله ‌شناسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی در این باره می گوید: فرونشست زمین در اصفهان ناشی از قطع جریان دائمی آب در زاینده رود است و جریان دائمی آب در این رود برای حفظ آثار تاریخی اصفهان و همچنین حفظ سکونتگاه ۲ میلیون و ۸۰۰ هزار نفر در این منطقه ضروری است. 

علی بیت اللهی می افزاید: برای کنترل فرونشست زمین در اصفهان لازم است حداقل  ۱۵ مترمکعب بر ثانیه آب در زاینده رود جاری شود تا علاوه بر تغذیه آبخوان دشت اصفهان – بُرخوار و جلوگیری از مرگ آبخوان، ۳ متر مکعب آن هم به سمت تالاب بین‌المللی گاوخونی هدایت شود.

به گفته وی  فرونشست زمین در شهر اصفهان به دلیل نوع بافت خاک آن، ناهمگون بوده، به نحوی که در برخی مناطق کم و در بعضی مناطق بسیار زیاد است که این مساله موجب فرونشست نامتقارن می شود و آسیب زیادی بر تاسیسات و ساختمان ها وارد می کند.

رئیس بخش زلزله ‌شناسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی همچنین با اشاره به تاثیر مدیریت یکپارچه منابع آب در کاهش فرونشست زمین   می افزاید: متاسفانه استانی شدن حوضه های آبریز آسیب زیادی به استان ها وارد کرده و دخل و تصرف ها را در پی داشته است و با استانی شدن حوضه آبریز زاینده رود، خشکی تالاب بین المللی گاوخونی و فرونشست زمین در این شهر آغاز شد.

وی در ادامه تاکید می کند: اراضی زیرکشت در بالا دست سد زاینده رود طی سال ۱۹۸۵ تا ۲۰۲۳ میلادی از ۴۵۵ هکتار به ۱۵۰۰ هکتار افزایش یافته است.

بحران فرونشست در ۱۸ استان

رئیس بخش زلزله‌شناسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی همچنین با اشاره به ابعاد بحرانی فرونشست در کشور تاکید می کند: خراسان رضوی با اختلاف چشمگیر، بیشترین پهنه فرونشستی ایران را دارد و پس از آن استان‌های فارس، کرمان، اصفهان و تهران در رتبه‌های بعدی قرار دارند.

بیت‌اللهی می افزاید: پدیده فرونشست زمین به جز استان گیلان در تمامی استان‌های کشور شناسایی و نقشه‌برداری  و بزرگ‌ترین ناحیه فرونشستی ایران به طور یک پوشش به‌ هم ‌پیوسته در استان‌های گلستان و جنوب تهران شناسایی شده است. بیشترین نرخ فرونشست زمین مربوط به استان کرمان به‌ ویژه در منطقه بهرمان رفسنجان است که در برخی سال‌ها نرخ آن به حدود ۴۰سانتی‌متر در سال افزایش یافته و البته این نرخ ممکن است در طول زمان تغییر کند.

بیت‌اللهی ادامه می‌دهد:  در ۱۸استان کشور میزان فرونشست زمین از ۱۰سانتیمتر در سال فراتر رفته است و در میان کلانشهرها، اصفهان بیشترین وسعت منطقه فرونشستی را دارد و بخش‌هایی از شهر روی این پهنه واقع شده است. پس از آن شهرهای تهران و مشهد قرار دارند. در تهران این پدیده عمدتاً در جنوب و جنوب‌ غرب شهر و در مشهد در بخش شمال‌ غربی در حال گسترش است. این نواحی فرونشستی جمعیت و تأسیسات شهری گسترده‌ای را در خود جای داده‌اند.

وی همچنین با بیان این که فرونشست زمین صرفاً به کشاورزی محدود نمی‌شود بلکه زیرساخت‌های شهری تحت تأثیر مستقیم آن قرار می‌گیرند، تاکید می‌کند: لوله‌های اصلی انتقال گاز، نفت، آب یا فاضلاب همزمان با فرونشست سطح زمین دچار تغییر شکل و خمیدگی می‌شوند که این انحناها در طول زمان به گسیختگی خطوط لوله منجر می‌شود که می‌تواند خسارات و آلودگی‌های زیست‌محیطی گسترده‌ای به بار آورد، همچنین در صورت ترکیدن لوله‌های انتقال سوخت وقوع حوادثی خطرناک محتمل خواهد بود.یکی از راهکارهای مقابله با فرونشست زمین کاهش کسری آب‌های زیرزمینی است. حتی چاه‌هایی که پروانه بهره‌برداری دارند بیش از حد مجاز آب برداشت می‌کنند که این آسیب‌زننده‌تر از چاه‌های غیرمجاز است.