فراوری پس از برداشت؛ گام مؤثر در کاهش ضایعات و ارتقای کیفیت محصولات کشاورزی

به گزارش اطلاعات نیوز، محصولات کشاورزی پس از برداشت، مرحله‌ای حیاتی در زنجیره تأمین مواد غذایی به شمار می‌آیند که نقش مهمی در حفظ کیفیت، افزایش ماندگاری و کاهش ضایعات دارند. با توجه به رشد جمعیت و محدودیت منابع غذایی، بهره‌گیری از تکنولوژی‌های نوین در فراوری محصولات کشاورزی پس از برداشت، به‌ویژه در کشورهایی مانند ایران که بخش بزرگی از اقتصاد و معیشت مردم به کشاورزی وابسته است، اهمیت دوچندان یافته است.

فراوری محصولات کشاورزی پس از برداشت (Postharvest processing) به مجموعه فعالیت‌هایی گفته می‌شود که پس از برداشت محصول برای حفظ کیفیت، افزایش ماندگاری، بسته‌بندی، توزیع و آماده‌سازی برای مصرف انجام می‌گیرد. این فرایندها علاوه بر کاهش تلفات کمی و کیفی، باعث افزایش ارزش افزوده محصولات و تسهیل دسترسی مصرف‌کنندگان به مواد غذایی با کیفیت می‌شوند.

تکنولوژی پس از برداشت علمی بین‌رشته‌ای است که با هدف حفاظت، فروری، بسته‌بندی، توزیع و بازاریابی محصولات کشاورزی به منظور تأمین نیازهای غذایی و تغذیه‌ای جامعه به کار گرفته می‌شود. اهمیت این حوزه در شرایطی که منابع غذایی محدود و جمعیت رو به افزایش است، بیش از پیش نمایان می‌شود.

مراحل و عملیات پس از برداشت

عملیات پس از برداشت را می‌توان به دو دسته فعالیت‌های فنی و اقتصادی تقسیم کرد:

-فعالیت‌های فنی: برداشت، خشک کردن، خرمن‌کوبی، تمیز کردن، ذخیره‌سازی، فرآوری و بسته‌بندی.

-فعالیت‌های اقتصادی: حمل و نقل، بازاریابی، کنترل کیفیت، آموزش و مدیریت.

هر یک از این مراحل نقش مهمی در حفظ کیفیت و کاهش ضایعات دارند و نیازمند استفاده از فناوری‌های نوین و مدیریت علمی است.

روش‌های فراوری محصولات کشاورزی پس از برداشت

فراوری محصولات کشاورزی به منظور افزایش ماندگاری، حفظ کیفیت و ایجاد محصولات با ارزش افزوده انجام می‌شود. در ایران، روش‌های مختلفی برای فراوری محصولات باغی و کشاورزی به کار گرفته می‌شود که مهم‌ترین آنها عبارتند از:

-خشک‌کردن: یکی از قدیمی‌ترین و پرکاربردترین روش‌ها که با کاهش رطوبت، از فساد میکروبی جلوگیری می‌کند. خشک کردن می‌تواند به صورت طبیعی یا صنعتی انجام شود و در حفظ میوه‌ها و سبزیجات نقش مهمی دارد.

-کنسرو کردن: فرایندی که با استفاده از حرارت و بسته‌بندی در ظروف دربسته، محصولات را برای مدت طولانی نگهداری می‌کند.

-تولید آبمیوه و عصاره‌گیری: تبدیل میوه‌های تازه به آبمیوه‌های طبیعی و عصاره‌ها که به دلیل سهولت مصرف و ماندگاری بیشتر، بازار خوبی دارند.

-تولید مربا، ژله و کمپوت: فرآورده‌های شیرین که از میوه‌ها تهیه شده و به دلیل ماندگاری بالا، مصرف‌کنندگان زیادی دارند.

-فراوری‌های دیگر: شامل تولید چیپس میوه، پوره، خشکبار و محصولات نیمه‌صنعتی و صنعتی دیگر.

این روش‌ها می‌توانند در سطوح خانگی، نیمه‌صنعتی و صنعتی اجرا شوند و به توسعه بازار محصولات کشاورزی کمک کنند.

اهمیت کاهش تلفات پس از برداشت

تلفات پس از برداشت علاوه بر زیان‌های اقتصادی، پیامدهای زیست‌محیطی نیز دارد. این تلفات می‌تواند ناشی از عوامل مختلفی باشد که به دو دسته عوامل اولیه و ثانویه تقسیم می‌شوند:

-عوامل اولیه: تلفات مکانیکی در برداشت و حمل و نقل، فساد میکروبی، شرایط نامطلوب دما و رطوبت.

-عوامل ثانویه: برداشت نامناسب، خشک شدن ناقص، ذخیره‌سازی ناکافی، حمل و نقل طولانی، مشکلات بازار و سیاست‌های نامناسب.

کاهش این تلفات نیازمند مدیریت علمی، استفاده از فناوری‌های نوین، آموزش کشاورزان و بهبود زیرساخت‌ها است.

بازار فراوری محصولات کشاورزی در ایران

ایران با توجه به تنوع اقلیم و تولید محصولات باغی متنوع، دارای پتانسیل قابل توجهی برای توسعه بازار فراوری محصولات کشاورزی است. محصولات کلیدی همچون پسته، زعفران، زرشک، میوه‌های هسته‌دار، سیب، زردآلو و انجیر از جمله محصولاتی هستند که قابلیت فرآوری و صادرات دارند.

با این حال، مشکلاتی همچون اختلالات زنجیره تأمین، ضعف در حمل و نقل و ذخیره‌سازی، و قیمت‌های بالا برای مصرف‌کنندگان داخلی، چالش‌های اصلی این بازار به شمار می‌آیند. پذیرش فناوری‌های نوین و شیوه‌های پایدار در باغبانی و فرآوری می‌تواند به توسعه این بازار کمک کند.

راهکارهای افزایش ماندگاری و کیفیت محصولات پس از برداشت

برای افزایش ماندگاری و حفظ کیفیت محصولات پس از برداشت، راهکارهای متعددی وجود دارد که در ایران نیز مورد توجه قرار گرفته‌اند:

-انتخاب رقم مناسب: استفاده از ارقام مقاوم و با کیفیت بالا که ماندگاری بیشتری دارند.

-مدیریت تغذیه گیاه: تأمین مواد مغذی کافی در طول دوره رشد برای افزایش مقاومت محصول.

-برداشت به موقع و صحیح: جلوگیری از آسیب‌های مکانیکی و فیزیولوژیکی در زمان برداشت.

-شرایط مناسب ذخیره‌سازی: کنترل دما، رطوبت و تهویه مناسب در انبارها.

-استفاده از بسته‌بندی‌های مناسب: بسته‌بندی‌هایی که از نفوذ هوا و آلودگی جلوگیری کنند.

-آموزش و اطلاع‌رسانی: افزایش دانش کشاورزان و فعالان بخش درباره روش‌های صحیح پس از برداشت.

فراوری محصولات کشاورزی علاوه بر حفظ کیفیت و کاهش ضایعات، می‌تواند به ایجاد ارزش افزوده، توسعه بازار داخلی و صادرات، و ایجاد فرصت‌های شغلی در مناطق روستایی و محروم کمک کند. به عنوان مثال، احداث واحدهای خشک‌کردن، کنسرو و تولید آبمیوه در استان‌های مختلف ایران، زمینه‌ساز اشتغال پایدار و افزایش درآمد کشاورزان شده است.

به گزارش ایمنا، فراوری محصولات کشاورزی پس از برداشت، نقش بسیار مهمی در حفظ امنیت غذایی، افزایش بهره‌وری و توسعه پایدار بخش کشاورزی ایفا می‌کند. با توجه به ظرفیت‌های گسترده ایران در تولید انواع محصولات کشاورزی و همچنین چالش‌های موجود در زمینه برداشت، ذخیره‌سازی و فراوری، ضرورت توجه ویژه به این حوزه بیش از پیش احساس می‌شود. بهره‌گیری از فناوری‌های نوین، توسعه زیرساخت‌ها، آموزش و توانمندسازی کشاورزان و فعالان بخش، و حمایت‌های سیاست‌گذارانه می‌تواند به کاهش ضایعات، افزایش کیفیت محصولات و ایجاد ارزش افزوده کمک کند. در نهایت، توجه به فراوری محصولات کشاورزی پس از برداشت، علاوه بر ارتقای سطح معیشت کشاورزان، زمینه‌ساز توسعه اقتصادی مناطق روستایی و افزایش سهم ایران در بازارهای داخلی و بین‌المللی خواهد بود. بنابراین، سرمایه‌گذاری هدفمند و همکاری همه‌جانبه میان بخش‌های دولتی، خصوصی و علمی، کلید موفقیت در این مسیر است.