بدون سیگار بیشتر نفس می‌کشید
زهره گردان – روزنامه اطلاعات| رضا سال‌ها با سیگار زندگی کرده بود اما روزی که پزشکش گفت ریه‌های او دیگر تحمل دود را ندارد، تصمیم به ترک گرفت. اولین هفته، سخت‌ترین بود اما هر بار که وسوسه می‌شد...
زهره گردان – روزنامه اطلاعات| رضا سال‌ها با سیگار زندگی کرده بود اما روزی که پزشکش گفت ریه‌های او دیگر تحمل دود را ندارد، تصمیم به ترک گرفت. اولین هفته، سخت‌ترین بود اما هر بار که وسوسه می‌شد به یاد قولی که به خودش داده بود می‌افتاد. حالا پنج سال از آن روز گذشته و او هنوز پای عهدش مانده است.
محمود. م هم بارها تلاش کرده بود سیگار را کنار بگذارد اما هر بار پس از چند ماه دوباره به آن بازمی‌گشت. یک روز، وقتی دخترش با چشمانی پر از نگرانی گفت: «بابا، نمی‌خواهم دیگر بوی سیگار بدهی»، تصمیم گرفت این بار متفاوت باشد. او به یک گروه حمایتی پیوست و با کمک دوستانش توانست برای همیشه ترک کند.
شبنم بیش از ده بار برای ترک اقدام کرده بود، ولی هر بار پس از چند هفته دوباره به سیگار بازمی‌گشت. او تصمیم گرفت این بار روشش را تغییر دهد. به جای ترک ناگهانی، تدریجی پیش رفت. ورزش را جایگزین کرد و هر روز برای خودش یادداشت‌های انگیزشی نوشت. این بار موفق شد.
روایت‌های واقعی از ترک سیگار نشان می‌دهد که این مسیر اگرچه پر از چالش است اما با اراده، حمایت و تغییر رویکرد می‌توان به موفقیت رسید. قطعا شناخت مؤثرترین راه‌های ترک، افراد را زودتر به موفقیت می‌رساند و ما در این گزارش تلاش داریم اطلاعات ارزشمندی در این زمینه ارائه دهیم.
رویکردی چند جانبه
دکتر زهرا حسامی، پزشک پژوهشگر در حوزه ترک سیگار و استاد دانشگاه بر این باور است که ترک سیگار، نیازمند رویکردی چندجانبه است که هم جنبه‌های جسمی و هم جنبه‌های روانی وابستگی را در بر می‌گیرد.
به گفته او نیکوتین موجود در دخانیات، وابستگی شدیدی ایجاد می‌کند که نه‌تنها بر سلامت جسمانی فرد تأثیر می‌گذارد، بلکه تغییرات رفتاری و وابستگی‌های روانی را به دنبال دارد. برای مثال، بسیاری از افراد به کشیدن سیگار پس از صرف غذا عادت می‌کنند، به همین دلیل، فرآیند ترک باید به صورت ترکیبی از درمان دارویی و تغییر سبک زندگی انجام شود.
این استاد دانشگاه می‌گوید: مطالعات علمی نشان می‌دهد که برخی داروها می‌توانند وابستگی جسمی را کاهش دهند. در کنار آن، روش‌های روان‌درمانی و تغییر در الگوهای روزمره به افراد کمک می‌کند تا جایگزین‌هایی برای سیگار کشیدن پیدا کنند و به تدریج از این عادت فاصله بگیرند، اما مهم‌ترین عامل موفقیت در این مسیر، اراده و تصمیم فردی است.
دکتر حسامی تأکید می‌کند که ترک سیگار بدون همراهی فرد و تمایل جدی او به تغییر، ممکن نخواهد بود. بهترین راهکار، انجام این فرآیند تحت نظر پزشک متخصص است تا فرد از حمایت و راهنمایی علمی برخوردار باشد و بتواند مسیر ترک را با کمترین دشواری طی کند.
وی بر این باور است که انتخاب روش ترک سیگار- فردی یا گروهی- بستگی زیادی به روحیات فرد دارد. برخی افراد ترجیح می‌دهند به تنهایی و با بهره‌گیری از مشاوره پزشک، مسیر ترک را طی کنند، در حالی که برخی دیگر از حمایت گروهی، انگیزه بیشتری می‌گیرند و در جلسات گروه‌درمانی موفق‌تر عمل می‌کنند. فقط باید به این نکته توجه داشت که ترک ناگهانی و بدون برنامه‌ریزی می‌تواند عوارضی مانند بی‌خوابی، تحریک‌پذیری و کاهش خلق‌وخو را به همراه داشته باشد. قطعا مداخله جزئی پزشک در این مسیر از میزان این عوارض می‌کاهد.
جلوگیری از بازگشت
دکتر زهرا حسامی، متخصص علوم بهداشتی و فلوشیپ ترک سیگار در پاسخ به این پرسش که چگونه می‌توان به افراد ترک‌کننده دخانیات کمک کرد تا بازگشت نداشته باشند، توضیح می‌دهد که سیستم عصبی فرد مصرف‌کننده با این مواد آشناست و خاطره مصرف دارد.
این موضوع باعث می‌شود که احتمال بازگشت به مصرف وجود داشته باشد، به ویژه در مورد سیگار که ماده‌ای قانونی و در دسترس است. با این حال، این مسأله به معنای ناامیدی نیست، بلکه نشان‌دهنده اهمیت حمایت مستمر و اجرای راهکارهای پیشگیرانه است.
برخی از این راهکارها شامل ایجاد شبکه‌ای از حمایت‌های خانوادگی، دوستانه و اجتماعی است که فرد را در مسیر ترک همراهی کنند.
همچنین آموزش روش‌های جلوگیری از بازگشت به سیگار و دخانیات، نقش مهمی در موفقیت ترک دارد.
افراد تحت درمان در جلسات آموزشی، مهارت‌های مقابله با وسوسه و عود را فرا می‌گیرند و تا یک سال پس از ترک، تحت پیگیری مراکز درمانی هستند تا احتمال بازگشت به مصرف کاهش یابد.
وی تأکید می‌کند که مقاومت در برابر سیگار باید همیشگی باشد، زیرا با گذشت زمان، هوس‌ها ممکن است بیشتر شوند و انگیزه فرد برای پایبندی به تصمیم ترک کاهش یابد.
همچنین لغزش در مسیر ترک نباید باعث ناامیدی شود، بلکه باید از گذشته درس گرفت و دوباره تلاش کرد تا به ترک دائم رسید.
دکتر زهرا حسامی بر این باور است که ترک سیگار نه‌تنها یک تصمیم فردی بلکه یک تعهد بلندمدت است که می‌تواند به یک مأموریت اجتماعی بدل شود. به گفته او، بسیاری از افرادی که موفق به ترک سیگار شده‌اند، اکنون به عنوان سفیران کنترل دخانیات فعالیت می‌کنند و در مراسم و همایش‌های مرتبط حضور دارند تا دیگران را نیز به این مسیر تشویق کنند.
ترک غیرحضوری
چندسالی است که مرکز مجازی ترک سیگار «آرمان رهش» با هدف حمایت از افراد سیگاری در مسیر ترک دخانیات، راه‌اندازی شده است تا به افراد کمک کند راحت‌تر این راه پرپیچ و خم را طی کنند.
دکتر محمد علی‌گل، مؤسس این مرکز درباره انگیزه‌اش از راه‌اندازی این مرکز به گزارشگر اطلاعات می‌گوید: من سال‌ها در زمینه پیشگیری از دخانیات فعالیت داشتم. خاطرم هست حدود سال ۱۳۹۹ با افزایش تقاضا برای ترک سیگار مواجه شدیم، در حالی که مرکزی با دسترسی کافی- از نظر زمان، مکان و هزینه- برای این افراد وجود نداشت. از طرفی، آمارها نشان می‌دهد که بیش از ۷۰ درصد از مصرف‌کنندگان سیگار و دخانیات به ترک فکر می‌کنند. این مسأله من را به فکر راه‌اندازی یک مرکز مجازی برای ترک سیگار انداخت.
پس از حدود شش ماه مطالعه و تحقیق، بسته‌ای آموزشی مبتنی بر مدل‌های علمی و روان‌شناختی تدوین کردیم که به صورت فایل‌های صوتی در دسترس قرار گرفت.
برای شناسایی متقاضیان، یک خط تلفن موبایل اختصاص دادیم و از طریق فضای مجازی و اطلاع‌رسانی محیطی، مخاطبین مختلفی را جذب کردیم تا مشاوره‌ها را ارائه دهیم. خدمات این مرکز به صورت رایگان است.
در ادامه، برای گسترش فعالیت‌ها، وب‌سایت «آرمان رهش» را راه‌اندازی کردیم. اکنون حدود ۱۸ ماه از آغاز به کار این مرکز می‌گذرد و ما با این روش توانسته‌ایم مخاطبان زیادی را جذب کنیم به طوری که تاکنون بیش از ۳۵ هزار بازدیدکننده داشته‌ایم.
به گفته وی، هزینه بالای مشاوره حضوری و کمبود مراکز علمی معتبر، بسیاری از افراد را از اقدام برای ترک سیگار منصرف کرده است.
مشاوره مجازی می‌تواند راهکاری مؤثر برای این گروه باشد. این روش، فرآیند ترک سیگار را برای کسانی که از این بلای خانمان‌سوز خسته شده‌اند، تسهیل می‌کند.
متقاضیان ترک می‌توانند عدد ۱ را به شماره ۰۹۹۰۵۵۱۴۹۷۷ ارسال کرده یا با همین شماره تماس بگیرند.
مشاوران مرکز در اولین فرصت با آن‌ها تماس خواهند گرفت و راهنمایی‌های لازم را ارائه خواهند داد.
این عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی قم، ارائه این خدمات رایگان را بخشی از مسئولیت اجتماعی دانشگاهیان می‌داند و می‌گوید: سیگار همانند یک قاتل خاموش عمل می‌کند که سالانه جان میلیون‌ها انسان را می‌گیرد.
ارزیابی‌های ما نشان داده است که این مشاوره‌ها بین ۱۰ تا ۱۵ درصد اثربخشی داشته‌اند.
با توجه به مقالات و مطالعات موجود و نوع مداخله- که شامل ۲۰ دقیقه مشاوره تلفنی است- این میزان اثربخشی، قابل‌توجه محسوب می‌شود. البته، محاسبه دقیق این اثربخشی نیازمند مطالعات جامع‌تری است.