اختلال اضطراب اجتماعی چیست؟ علائم و روش های درمان

اختلال اضطراب اجتماعی، یکی از شایع ترین اختلالات روانی است که میلیون ها نفر در سراسر جهان را تحت تاثیر قرار داده است. بسیاری از افراد مبتلا به این اختلال، از موقعیت های اجتماعی اجتناب می کنند، احساس تنهایی و انزوا را تجربه می کنند. در این مطلب، به بررسی علل و علائم و روش های درمانی موثر برای اختلال اجتماعی می پردازیم. هدف ما این است که شما با ارائه اطلاعات کاربردی و راهکارها، به شما کمک کنیم تا با این اختلال آشنا شده و گام های موثری برای بهبودی بردارید.

تعریف اختلال اضطراب اجتماعی

اضطراب اجتماعی (SAD) یکی از انواع اختلال اضطرابی است که با ترس شدید از موقعیت های اجتماعی مشخص می شود. در این اختلال افراد از اینکه در اجتماع مورد قضاوت قرار بگیرند، وحشت دارند. افراد مبتلا به اضطراب یا هراس اجتماعی معمولا دچار ناراحتی در فعالیت های روزانه مانند ارتباطات شغلی، ارتباط با همسالان در مدرسه یا گردهمایی های اجتماعی هستند. علائم این اختلال نیز می تواند روحی(نگرانی بیش از حد در مورد شرمساری خود در جمع دیگران) یا جسمی(مانند عرق کردن یا لرزش دست) باشد. اگر هراس اجتماعی درمان نشود، تاثیر زیادی روی عزت نفس و کیفیت زندگی می گذارد.

علائم اختلال اضطراب اجتماعی

اختلال اضطراب اجتماعی تاثیرات متعددی بر سلامت جسمی و روانی فرد دارد. علائم این اختلال معمولا در مواجهه با موقعیت های اجتماعی بروز می کنند و می توان آنها را در سه گروه کلی طبقه بندی کرد:

 علائم جسمانی

• سرخ شدن صورت: یکی از شایع ترین علائم جسمی که در اثر افزایش جریان خون به صورت در شرایط استرس زا رخ می دهد.
• تعریق زیاد: تعریق بیش از حد، به ویژه در نواحی کف دست، پیشانی و زیر بغل در هنگام قرار گرفتن در موقعیت های اجتماعی.
• لرزش بدن یا دست ها: بروز لرزش های غیر قابل کنترل ناشی از اضطراب و تنش در مواجهه با دیگران.
• تپش قلب: افزایش ضربان قلب یا تپش شدید و نامنظم به دنبال اضطراب شدید.
• خالی شدن ذهن: احساس قطع ناگهانی افکار یا ناتوانی در تمرکز و پاسخ دهی هنگام صحبت یا تعامل اجتماعی.

علایم عاطفی و هیجانی

• احساس وحشت یا حملات پانیک: تجربه  ناگهانی حملات شدید ترس و اضطراب که ممکن است با تپش قلب، لرزش و تنگی نفس همراه باشد.
• ترس شدید از قضاوت شدن: دغدغه ذهنی درباره اینکه دیگران ممکن است او را مورد ارزیابی منفی یا تمسخر قرار دهند.
• وحشت در موقعیت های اجتماعی: اضطراب بالا هنگام حضور در جمع یا هنگام برقراری ارتباط با افراد ناشناس، به ویژه در شرایطی که نیاز به صحبت یا انجام کاری در برابر دیگران وجود دارد.

علائم رفتاری

•  تمرکز بیش از حد بر ظاهر و رفتار: نگرانی دائمی درباره نحوه رفتار و پوشش یا تصور ذهنی دیگران از خود، همراه با احساس خجالت یا ناراحتی در جمع.
• دشواری در صحبت کردن مقابل دیگران: بروز اضطراب، لرزش صدا یا تنگی نفس هنگام صحبت در جمع یا معرفی خود.
• کاهش عملکرد در زندگی روزمره: تاثیر منفی اضطراب اجتماعی بر فعالیت های تحصیلی، شغلی و روابط اجتماعی فرد.
• اجتناب از موقعیت های اجتماعی: پرهیز آگاهانه از شرکت در جمع ها، جلسات، مهمانی ها یا گفتگو با افراد ناآشنا به دلیل ترس از اضطراب.

دلایل و عوامل ایجاد اختلال اضطراب اجتماعی

اضطراب اجتماعی به علل گوناگون بروز می کند. درک جامع از علل اضطراب و مراجعه به روانشناس به ما کمک می کند تا درمان های موثری را انتخاب کنیم و کیفیت زندگی را بهبود ببخشیم. سه عامل اصلی یعنی ژنتیک، محیط و عوامل روانشناختی نقش مهمی در شکل گیری این اختلال دارند: 

نقش عوامل ژنتیکی در ایجاد اختلال اضطراب اجتماعی

تحقیقات نشان می دهند که برخی افراد به طور طبیعی آمادگی بیشتری برای تجربه ترس و نگرانی در موقعیت های اجتماعی دارند. این ویژگی می تواند در خانواده ها منتقل شود. اگر یکی از والدین به چنین حالتی دچار باشد، احتمال بروز آن در فرزندان نیز افزایش می یابد. مطالعات علمی حاکی از آن است که عوامل ژنتیکی نقش مهمی در این زمینه دارند. در خانواده هایی که یکی از اعضا دچار این اختلال رفتاری است، بستگان درجه یک آنها دو تا شش برابر بیشتر از دیگران در معرض ابتلا قرار دارند.
علاوه بر عوامل ژنتیکی، ساختار مغز نیز در این نقش دارد. بررسی های تصویربرداری مغزی نشان داده اند که بخشی از مغز به نام آمیگدال، که مسئولیت پردازش ترس و تهدید است، در افراد آسیب پذیر فعالیت بیشتری دارد.

عوامل محیطی در ایجاد اختلال اضطراب اجتماعی

عوامل محیطی مانند تجربه های منفی در دوران کودکی، طرد اجتماعی، زورگویی یا والدینی با رفتار کنترل گر نیز می توانند باعث تقویت اضطراب و ترس اجتماعی شوند. کودکانی که در محیط های پرتنش یا بدون حمایت عاطفی رشد می کنند، بیشتر در معرض شکل گیری این اختلال هستند، شکست در تعاملات اولیه با همسالان یا تجربه خجالت زدگی عمومی نیز می تواند زمینه ساز اضطراب در بزرگسالی شود. حتی سبک فرزندپروری بیش از حد سخت گیرانه ممکن است ریسک ابتلا را افزایش دهد.

عوامل روانشناختی در ایجاد اختلال اضطراب اجتماعی

در روانشناختی، افراد مبتلا دچار تفکر منفی درباره خود و دیگران هستند. آنها نسبت به انتقاد بسیار حساس اند و دچار ترس دائمی از تایید نشدن می شوند. اختلال در عزت نفس، تمایل به کمال گرایی و ترس از اشتباه از جمله عوامل روانی تقویت کننده اضطراب اجتماعی هستند. این افراد معمولا خاطرات منفی اجتماعی را بزرگ نمایی کرده و دائم خود را با دیگران مقایسه می کنند.

روش های درمان اختلال اضطراب اجتماعی

اختلال اضطراب اجتماعی یکی از رایج ترین اختلالات اضطرابی است. که درمان های مختلفی برای آن اعمال می شود در ادامه به توضیح هر یک از این روش ها می پردازیم:

دارو درمانی اختلال اضطراب اجتماعی

• مهار کننده های انتخاب بازجذب سرتونین: فلوکستین، سرترالین و پاروکستین که به تنظیم سروتونین در مغز کمک می کنند و اغلب اولین خط درمان برای اضطراب اجتماعی هستند.
• بنزودیازپین ها: دیازپام و کلونازپام که ممکن است برای کاهش سریع علائم اضطراب استفاده شوند، اما به دلیل خطر وابستگی معمولا برای مدت کوتاه تجویز می شوند.
• بتابلوکرها: پروپرانولول: پروپرانولول که معمولا برای کاهش علائم جسمی اضطراب مانند تپش قلب و لرزش دست ها در موقعیت های خاص اجتماعی استفاده می شوند.

روان درمانی اختلال اضطراب اجتماعی

• درمان شناختی – رفتاری: ای روش به بیماران کمک می کند تا افکار منفی و باورهای نادرستی که منجر به اضطراب اجتماعی می شود را شناسایی و تغییر دهند. در این نوع درمان بیماران به تدریج با موقعیت های اجتماعی که از آن می ترسند، مواجه می شوند تا به مرور زمان ترس شان کاهش یابد.
• درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد: کمک به بیماران برای پذیرش افکار و احساسات بدون تلاش برای تغییر آنها همچنین تشویق بیماران به شناسایی ارزش های شخصی و عملکردی خود برای حضور گرفتن در اجتماع از تکنیک های این نوع درمان است.
• درمان مبتنی بر ذهن آگاهی: تمرین تکنیک هایی برای افزایش آگاهی از لحظه حال و کاهش اضطراب ناشی از نگرانی های آینده می تواند به کاهش علایم اضطراب اجتماعی کمک کند.

تغییر سبک زندگی و اختلال اضطراب اجتماعی

تغییرات سبک زندگی می تواند تاثیر مثبتی بر اضطراب اجتماعی داشته باشد. اگر بتوانید سطح کلی اضطراب خود را کاهش دهید، ممکن است در محیط های اجتماعی راحت تر کنار بیایید. گوش دادن به کتاب صوتی پایان استرس نیز می تواند به شما در آرام سازی ذهن، کاهش تنش های روزمره و کنترل بهتر اضطراب کمک کند.

برقراری ارتباط با دیگران برای بهبود اختلال اضطراب اجتماعی

اگر علائم اختلال اضطراب اجتماعی را تجربه می کنید، در مورد احساس خود با فردی که به او اعتماد دارید، گفتگوی صادقانه داشته باشید. اگر فکر می کنید که یکی از دوستان یا اعضای خانواده ممکن است با اختلال اضطراب اجتماعی دست و پنجه نرم کند، زمانی را برای صحبت با او اختصاص دهید تا نگرانی خود را بیان کنید و به آنها اطمینان خاطر بدهید.  

تفاوت اضطراب اجتماعی با خجالتی بودن

اضطراب اجتماعی و خجالتی بودن هر دو می توانند باعث احساس ناراحتی در جمع شوند، اما تفاوت هایی بین آنها وجود دارد. خجالتی بودن معمولا با آشنا شدن برطرف می شود و به طور قابل توجهی در زندگی روزمره شما اختلال ایجاد نمی کند. شما در ابتدا احساس عصبی بودن و ناراحتی می کنید، اما همچنان می توانید اوضاع را مدیریت کنید.
اضطراب اجتماعی شدیدتر و گسترده تر است. با گذر زمان بهتر نمی شود و اگر به آن رسیدگی نشود، حتی بدتر هم می شود. این اختلال معمولا با علائم جسمانی شدید مانند تعریق، تپش قلب یا حملات پانیک همراه است. شاید مهم ترین نکته این باشد که اضطراب اجتماعی می تواند شما را از پیشگیری فرصت های شغلی، روابط یا فعالیت هایی که نیاز به تعامل اجتماع دارند، محدود کند.

نکات مهم و پیشگیری از اختلال اظطراب اجتماعی

پیشگیری و مدیریت اختلال اضطراب اجتماعی نیاز به یک رویکرد چند جانبه دارد. در ادامه نکات مهمی برای پیشگیری از این اختلال آورده شده است:

• آگاهی از علائم اولیه: توجه به نشانه های اولیه اختلال اضطراب اجتماعی می تواند در پیشگیری موثر باشد. این نشانه ها شامل احساس نگرانی بیش از حد قبل از حضور در موقعیت های اجتماعی، ترس از قضاوت یا تمسخر، و نگرانی در مورد ظاهر یا رفتار خود است.
• تمرینات کاهش استرس و اضطراب: مدیتیشن و تنفس عمیق، این تکنیک ها به کاهش اضطراب و آرامش در شرایط اجتماعی کمک می کنند. و همچنین، ورزش منظم می تواند به کاهش سطح استرس کمک کرده و روحیه فرد را تقویت کند.
• تقویت اعتماد به نفس: فرد باید روی توانایی های خود و دستاوردهایش تمرکز کند. تقویت اعتماد به نفس به تدریج می تواند از اضطراب در موقعیت های اجتماعی بکاهد. روش های  ساده ای مثل «تاکید بر نقاط قوت» یا «تمرین مواجهه با موقعیت های ترسناک» می تواند مفید باشند.
• مدیریت افکار منفی: افراد مبتلا به اختلال اضطراب اجتماعی اغلب افکار منفی و غیر منطقی در مورد خودشان دارند. یادگیری شناسایی و اصطلاح این افکار می تواند کمک کند.
• پذیرش خود و رفتار با خود به روشی مهربانانه: افراد باید یاد بگیرند که خود را بپذیرند و نگران قضاوت های دیگران نباشند. این می تواند با صحبت با خود به روش مثبت و درک این که هیچ کس کامل نیست، صورت بگیرد.
• درمان های حرفه ای: در صورتی که اضطراب اجتماعی به طور جدی روی زندگی فرد تاثیر بگذارد، مشاوره و درمان روانشناختی مانند درمان شناختی – رفتاری یا دارو درمانی می تواند موثر باشد. مشاوره حرفه ای به فرد کمک می کند تا تکنیک های مقابله با اضطراب را بیاموزد. 

سخن آخر

درمان اختلال اضطراب اجتماعی فرایندی تدریجی و نیازمند صبوری است. هیچ روش واحدی برای همه موثر نیست و هر فرد باید با توجه به ویژگی های شخصیتی، شدت علائم و شرایط زندگی خود، برنامه درمانی مناسبی دریافت کند. درمان معمولا ترکیبی از درمان شناختی – رفتاری (CBT)، درمان دارویی و حمایت روانشناختی است.اگر احساس می کنید اضطراب اجتماعی زندگیتان را محدود کرده، همین حالا برای شروع تغییر اقدام کنید.