گیاهی شبیه قارچ که قوانین طبیعت را شکست

به گزارش اطلاعات نیوز و به نقل از ساینس دیلی، در سایه‌سار مرطوب جنگل‌های کوهستانی تایوان، ژاپن و جزایر نیمه‌گرمسیری اوکیناوا، موجودی عجیب از دل خاک سر برمی‌آورد که در نگاه اول شبیه یک قارچ است، اما این موجود نه قارچ، بلکه گیاهی انگلی به نام بالانوفورا است؛ گیاهی که بسیاری از ویژگی‌های کلاسیک گیاهان را کنار گذاشته و راهی متفاوت برای بقا پیدا کرده است.

بالانوفورا فاقد کلروفیل است و به‌کلی توانایی فتوسنتز را از دست داده؛ ویژگی‌ای که همه گیاهان دیگر برای زنده ماندن به آن وابسته‌اند، این گیاه حتی ریشه‌های معمولی هم ندارد و تمام مواد غذایی خود را با اتصال به ریشه درختان خاصی تأمین می‌کند، به بیان ساده بالانوفورا یک «دزد انرژی» تمام‌عیار است که در تاریکی زیر پوشش جنگل زندگی می‌کند.

پژوهشگران مؤسسه علوم و فناوری اوکیناوا (OIST) به‌همراه دانشگاه کوبه و دانشگاه تایپه، در پژوهشی گسترده که نتایج آن در نشریه علمی New Phytologist منتشر شده، برای نخستین‌بار تصویری جامع از تاریخ تکاملی و سازوکارهای درونی این گیاه اسرارآمیز ارائه داده‌اند، آن‌ها با بررسی جمعیت‌های نادر و پراکنده بالانوفورا در جزایر شرق آسیا نشان دادند که این گیاه چگونه خود را با زندگی انگلی تطبیق داده است.

یکی از شگفت‌انگیزترین یافته‌ها به «پلاستیدها» مربوط می‌شود؛ اندامک‌هایی در سلول‌های گیاهی که کلروپلاست‌ها (محل فتوسنتز) نیز جزو آن‌ها هستند. اگرچه بالانوفورا دیگر فتوسنتز نمی‌کند، اما پلاستیدهای خود را به‌طورکامل حذف نکرده است، در حالی که گیاهان معمولی برای عملکرد پلاستیدها به حدود ۲۰۰ ژن نیاز دارند، بالانوفورا تنها نزدیک به ۲۰ ژن را حفظ کرده است، با این حال، بیش از ۷۰۰ پروتئین همچنان به این پلاستیدهای کوچک‌شده منتقل می‌شود؛ نشانه‌ای از آن‌که این اندامک‌ها هنوز برای ساخت ترکیبات حیاتی ضروری‌اند. دانشمندان این وضعیت را با انگل‌هایی همچون عامل بیماری مالاریا مقایسه می‌کنند که آن‌ها نیز از نیاکان فتوسنتزکننده منشأ گرفته‌اند؛ از نظر تکاملی، خانواده بالانوفوراسه یکی از کهن‌ترین گروه‌های گیاهان به‌طورکامل انگلی محسوب می‌شود، شواهد نشان می‌دهد این گیاهان حدود ۱۰۰ میلیون سال پیش، در دوره کرتاسه میانی، برای همیشه فتوسنتز را کنار گذاشته‌اند؛ رفتار تولیدمثلی بالانوفورا نیز به همان اندازه غیرعادی است. برخی گونه‌ها می‌توانند بدون لقاح، بذر تولید کنند؛ فرایندی که «آگاموسپرمی» نام دارد. در مواردی حتی تولیدمثل جنسی حذف شده و گیاه فقط از طریق کلون‌سازی تکثیر می‌شود. جالب آن‌که گونه‌های غیرجنسی بیشتر در جزایر زندگی می‌کنند؛ جایی که یک گیاه منفرد می‌تواند به‌تنهایی جمعیتی تازه را بنیان بگذارد.

با وجود این توانایی‌ها، آینده بالانوفورا شکننده است، این گیاه به تعداد محدودی از گونه‌های درختی وابسته است و تخریب جنگل‌ها، قطع درختان و جمع‌آوری غیرمجاز، بقای آن را تهدید می‌کند؛ پژوهشگران هشدار می‌دهند که این میراث زنده تکامل، به‌شدت نیازمند حفاظت است؛ چرا که بالانوفورا یادآور آن است که طبیعت هنوز هم می‌تواند ما را غافلگیر کند.