وقتی نفت معنا را عوض می‌کند
به گزارش اطلاعات نیوز، در دهه‌های اخیر، جهان به‌سمت استفاده از انرژی‌های پاک و کاهش مصرف سوخت‌های فسیلی حرکت کرده است، بسیاری تصور می‌کنند این روند به معنای پایان دوران نفت و گاز است، اما واقعیت چنین...
به گزارش اطلاعات نیوز، در دهه‌های اخیر، جهان به‌سمت استفاده از انرژی‌های پاک و کاهش مصرف سوخت‌های فسیلی حرکت کرده است، بسیاری تصور می‌کنند این روند به معنای پایان دوران نفت و گاز است، اما واقعیت چنین نیست، اگرچه سهم سوخت‌های فسیلی در تولید انرژی جهانی به‌تدریج کاهش پیدا می‌کمد، اما نقش آن‌ها در تأمین مواد اولیه صنایع مختلف همچنان حیاتی است. در حقیقت، نفت و گاز دیگر تنها منابعی برای تولید انرژی نیستند، بلکه به عنوان مواد پایه در صنایع پتروشیمی، دارویی، کشاورزی و تولید انواع محصولات شیمیایی و صنعتی، جایگاهی کلیدی دارند، در این میان کشورهایی که دارای ذخایر عظیم هیدروکربنی هستند، از جمله ایران، می‌توانند با تغییر رویکرد از خام‌فروشی به سمت تولید فرآورده‌های با ارزش افزوده بالا، همچنان جایگاه اقتصادی و صنعتی خود را حفظ و حتی تقویت کنند.
ایران یکی از بزرگ‌ترین دارندگان ذخایر نفت و گاز در جهان است و این منابع می‌تواند تا چند دهه آینده نیز عامل رشد اقتصادی کشور باشد، به شرط آنکه مدیریت و بهره‌برداری از آن‌ها به‌صورت هوشمندانه انجام گیرد، اقتصاد ایران در طول سال‌های گذشته به‌طور مستقیم به درآمدهای حاصل از فروش نفت خام وابسته بوده و بخش عمده‌ای از این درآمدها صرف هزینه‌های جاری دولت شده است، این وابستگی فرصت توسعه صنایع پایین‌دستی و ایجاد ارزش افزوده از منابع نفت و گاز را تا حد زیادی محدود کرده است. در حالی که کشورهایی همچون مالزی با سرمایه‌گذاری گسترده در بخش پتروشیمی توانسته‌اند صادرات محصولات متنوع و سودآوری را جایگزین فروش نفت خام کنند، ایران هنوز بخش قابل توجهی از ظرفیت بالقوه خود را در این حوزه فعال نکرده است.
پتروشیمی یکی از صنایع کلیدی در این مسیر است؛ صنعتی که می‌تواند نفت و گاز را به صدها نوع محصول مورد نیاز بازار جهانی تبدیل کند؛ این صنعت نه‌تنها ارزش اقتصادی بالایی دارد، بلکه اشتغال‌زا، دانش‌بنیان و تحریم‌گریز نیز هست، توسعه آن می‌تواند ایران را از نوسانات قیمت نفت خام مصون نگه دارد و پایه‌ای پایدار برای رشد اقتصادی فراهم آورد، بنابراین آینده انرژی ایران در گرو تغییر نگرش از «صادرات خام» به «تولید محصول» است. هر بشکه نفت یا هر مترمکعب گازی که به‌جای سوختن یا صادرات خام، به فرآورده صنعتی تبدیل شود، چندین برابر ارزش اقتصادی ایجاد می‌کند، تکیه بر صنایع پایین‌دستی، توسعه فناوری، جذب سرمایه‌گذاری و مشارکت فعال بخش خصوصی می‌تواند ایران را در مسیر تبدیل به یکی از قدرت‌های بزرگ پتروشیمی و انرژی در منطقه و جهان قرار دهد.
از خام‌فروشی تا خلاق‌فروشی
پوریا مولوی کارشناس پتروشیمی در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا اظهار کرد: بسیاری تصور می‌کنند با گسترش انرژی‌های پاک، نفت و گاز اهمیت خود را از دست می‌دهند، در حالی‌که واقعیت چیز دیگری است. دنیا ممکن است از سوخت‌های فسیلی برای مصرف مستقیم فاصله بگیرد، اما هنوز به محصولات و مشتقات نفت و گاز نیاز حیاتی دارد. یعنی آینده نه در خام‌فروشی، بلکه در تبدیل منابع هیدروکربنی به فرآورده‌های با ارزش افزوده بالا است.
وی افزود: ذخایر نفت و گاز ما سرمایه‌ای است که اگر هوشمندانه از آن استفاده کنیم، می‌تواند چند دهه دیگر هم سودآور باشد. نکته اینجاست که ما نباید تنها این منابع را بسوزانیم یا صادر کنیم؛ باید آن‌ها را به محصولات پتروشیمی، پلاستیک‌ها، کودهای شیمیایی، مواد اولیه صنعتی و دارویی تبدیل کنیم، دنیا همیشه به این مواد نیاز دارد، حتی زمانی که خودروها برقی شده باشند.
کارشناس پتروشیمی گفت: ما در دهه‌های گذشته اقتصاد نفتی را مبنا قرار دادیم؛ یعنی درآمد نفت خام را به‌طورمستقیم وارد بودجه جاری کشور کردیم، به جای آنکه این درآمد صرف توسعه صنایع پایین‌دستی شود، برای هزینه‌های روزمره مصرف شد؛ نتیجه این شد که فاصله ما با کشورهایی همچون مالزی در بخش پتروشیمی بیشتر شد. اگر همان درآمد نفتی صرف سرمایه‌گذاری در صنایع پایین‌دستی می‌شد، امروز ایران یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان فرآورده‌های پتروشیمی در منطقه بودیم.
مولوی بیان کرد: ما زیرساخت‌های خوبی داریم، به‌ویژه در مناطق جنوبی و عسلویه، آن‌جا مجموعه‌ای از واحدهای بزرگ پتروشیمی ایجاد شده که هر سال در حال گسترش است، سرمایه‌گذاری‌های تازه‌ای هم آغاز شده، اما هنوز با ظرفیت واقعی کشور فاصله زیادی داریم. ذخایر نفت و گاز ما بسیار فراتر از میزان فعلی بهره‌برداری صنعتی است، یعنی ما مواد اولیه را داریم، اما زنجیره ارزش را کامل نکرده‌ایم.
وی ادامه داد: حتی اگر مصرف سوخت کاهش پیدا کند، ارزش افزوده فرآورده‌ها بالا می‌رود. یعنی نفت خام ممکن است کمتر فروخته شود، اما محصولاتی همچون متانول، پلی‌اتیلن یا آمونیاک صنعتی چندین برابر سود دارند، ما باید نفت و گاز را از یک «منبع انرژی» به یک «منبع مواد اولیه برای صنعت» تبدیل کنیم، این تغییر نگاه می‌تواند اقتصاد ایران را از نوسان قیمت‌های جهانی نفت نجات دهد.
کارشناس پتروشیمی تاکید کرد: دولت باید خود را از وابستگی بودجه‌ای به نفت جدا کند. درآمدهای نفتی نباید خرج حقوق و هزینه‌های جاری شود؛ باید صرف سرمایه‌گذاری در پروژه‌های پایین‌دستی و فناوری‌های نو شود، همچنین باید به بخش خصوصی اجازه داده شود در توسعه پتروشیمی نقش جدی‌تری ایفا کند، این بخش توانایی بالایی در جذب سرمایه و مدیریت پروژه‌ها دارد، تنها باید موانع اداری و انحصارها برطرف شود.
مولوی تصریح کرد: کشورهایی همچون مالزی در سال‌های اخیر به‌خوبی نشان داده‌اند که تنوع‌بخشی به محصولات پتروشیمی چگونه می‌تواند جایگزین صادرات خام شود، ما هم همین مسیر را باید برویم. ایران مزیت بزرگی دارد؛ هم ذخایر عظیم گازی دارد و هم نیروی انسانی متخصص دارد، اگر از این دو مزیت درست استفاده کنیم، می‌توانیم در چند سال آینده به یکی از بازیگران اصلی بازار جهانی پتروشیمی تبدیل شویم.
وی ادامه داد: برخلاف صادرات نفت خام، صادرات محصولات پتروشیمی به‌طورمعمول راحت‌تر انجام می‌شود و کمتر تحت تحریم مستقیم قرار می‌گیرد، همچنین می‌توان بخش بزرگی از تجهیزات و ماشین‌آلات مورد نیاز را از کشورهای غیرغربی همچون چین، هند و روسیه تأمین کرد، ضمن اینکه پتروشیمی‌ها بیشتر مشتریان متنوع‌تری دارند و می‌توانند از مسیرهای متفاوت هم کار کنند.
کارشناس پتروشیمی بیان کرد: آینده انرژی ایران در پایین‌دست نفت و گاز رقم می‌خورد، ما باید از صادرکننده به تولیدکننده محصول تبدیل شویم، هر تن گاز و نفتی که امروز می‌سوزانیم، می‌تواند چند برابر ارزش اقتصادی در قالب محصول پتروشیمی ایجاد کند، اگر این نگاه در سیاست‌گذاری تثبیت شود، حتی با کاهش مصرف جهانی سوخت‌های فسیلی، ایران همچنان می‌تواند یکی از قدرت‌های بزرگ انرژی باقی بماند.
به گزارش ایمنا، آینده اقتصادی ایران در گرو تغییر نگاه از خام‌فروشی نفت و گاز به توسعه صنایع پایین‌دستی و پتروشیمی است، با بهره‌گیری از ذخایر عظیم هیدروکربنی، نیروی انسانی متخصص و زیرساخت‌های موجود، کشور می‌تواند به جای صادرات مواد خام، محصولات با ارزش افزوده بالا تولید و صادر کند، این رویکرد نه‌تنها موجب رشد پایدار اقتصادی و کاهش وابستگی بودجه به نفت خام می‌شود، بلکه ایران را در برابر تحریم‌ها مقاوم‌تر و در بازار جهانی رقابتی‌تر می‌سازد، سرمایه‌گذاری در صنایع پایین‌دستی، راهی مطمئن برای حفظ و تقویت جایگاه ایران در عصر گذار انرژی است.