هوشمندسازی زنجیره تأمین بذر و نهال؛ گامی مهم در افزایش امنیت غذایی کشور

به گزارش اطلاعات نیوز، زنجیره تأمین بذر و نهال یکی از بخش‌های حیاتی در نظام کشاورزی کشور است که نقش مستقیم در کیفیت و کمیت تولیدات کشاورزی، باغی و سایر محصولات طبیعی دارد. تأمین بذر و نهال با کیفیت و معتبر، نه تنها زمینه ساز افزایش بهره‌وری و توسعه پایدار کشاورزی است، بلکه از بروز مشکلاتی مانند تقلب، فساد و واردات غیرمجاز جلوگیری می‌کند. به همین دلیل، هوشمندسازی این زنجیره از اهمیت بالایی برخوردار شده و دولت و سازمان‌های مرتبط به ویژه وزارت جهاد کشاورزی و مؤسسه تحقیقات اصلاح و تهیه بذر و نهال، پروژه‌هایی را برای ایجاد سامانه‌های الکترونیکی و فناوری‌های نوین در این حوزه آغاز کرده‌اند.

بذر و نهال به عنوان عوامل اولیه تولید کشاورزی، به‌صورت مستقیم بر سلامت محصولات، مقاومت به آفات و بیماری‌ها، و کیفیت نهایی محصول تأثیر دارند. کیفیت پایین بذر و نهال یا وجود نمونه‌های تقلبی، به شدت می‌تواند منجر به کاهش بهره‌وری، افزایش هزینه‌های تولید و ضربه به اقتصاد کشاورزان و کشور شود. تأمین بذر و نهال سالم و استاندارد در زنجیره تأمین مستلزم نظارت دقیق، شفافیت و امکان رصد مستمر است که فناوری‌های هوشمندسازی در این راستا راهگشا بوده‌اند.

هوشمندسازی زنجیره تأمین؛ اهداف و راهکارها

هوشمندسازی زنجیره تأمین بذر و نهال به معنای به‌کارگیری فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی برای ثبت، رصد، کنترل کیفیت و مدیریت داده‌ها در تمامی مراحل تولید، توزیع و عرضه بذر و نهال است. ایجاد سامانه‌های الکترونیکی ثبت و صدور گواهی، استفاده از برچسب‌های الکترونیکی (QR Code)، پایش کیفیت بذر در آزمایشگاه‌های تخصصی و استفاده از پایگاه‌های داده مرکزی از جمله این راهکارها هستند. در ایران، مؤسسه تحقیقات اصلاح و تهیه بذر و نهال با همکاری وزارت جهاد کشاورزی، سامانه‌های الکترونیکی را برای صدور برچسب‌های گواهی و رصد تأمین و توزیع بذر و نهال راه‌اندازی کرده است که نقش مهمی در جلوگیری از جعل و تقلب بازی می‌کند.

هوشمندسازی زنجیره تأمین، راهکار مؤثری برای مهار مشکلات ساختاری بازار بذر و نهال است. بسیاری از کشاورزان و تولیدکنندگان دچار مشکلات ناشی از دریافت نهال و بذری با کیفیت پایین یا تقلبی می‌شوند که علاوه بر زیان اقتصادی، باعث کاهش اعتماد به بازار نیز شده است. با استفاده از برچسب‌های کددار، همه اطلاعات مربوط به اصالت، نوع، مشخصات فنی و آزمایشات انجام شده بذر و نهال در سامانه قابل رصد است. این اقدام، امکان شناسایی کالاهای اصل و تقلبی را به صورت لحظه‌ای فراهم کرده است.

نقش فناوری‌های نوین در هوشمندسازی

استفاده از فناوری‌هایی مانند بارکدهای دو بعدی (QR Code)، سامانه‌های مدیریت اطلاعات و نرم‌افزارهای کنترل موجودی و فروش، به کاهش فساد و تسهیل تجارت کمک می‌کند. همچنین تجهیز آزمایشگاه‌ها به دستگاه‌های پیشرفته و استفاده از نمونه‌برداری هوشمند موجب افزایش دقت آزمون‌ها می‌شود. افزون بر این، بهره‌گیری از تکنولوژی بلاک چین برای ایجاد دفتر کل غیرقابل تغییر در برخی کشورهای پیشرفته در حال اجرا است که می‌تواند الگوی مناسبی برای اجرای این طرح‌ها در ایران باشد.

بر اساس گزارش‌های مؤسسه تحقیقات اصلاح و تهیه بذر و نهال، تا کنون اقداماتی نظیر راه‌اندازی سامانه ملی ثبت، صدور برچسب الکترونیکی و کنترل مراکز تولید بذر و نهال در کشور عملیاتی شده است. این اقدامات موجب شده تأمین کنندگان و فروشندگان بذر ناچار به رعایت استانداردها شوند و کشاورزان با اطمینان بیشتری خرید کنند. همچنین، انجام سرشماری عمومی کشاورزی و جمع‌آوری داده‌ها به برنامه‌ریزی‌های دقیق‌تر کمک شایانی کرده است.
اگرچه هوشمندسازی توانسته است جلوی بسیاری از مشکلات را بگیرد، اما چالش‌هایی همچون مقاومت برخی از تولیدکنندگان سنتی، مشکلات نرم افزاری، ضعف زیرساخت‌های دیجیتال در برخی مناطق و نیاز به آموزش کشاورزان و بهره‌برداران هنوز وجود دارد. تحریم‌های اقتصادی و عدم دسترسی کامل به فناوری‌های پیشرفته خارجی نیز محدودیت‌هایی را ایجاد کرده است. بنابراین تقویت زیرساخت‌های فناوری اطلاعات و فرهنگ‌سازی ضروری است.

نقش قوانین و سیاست‌های حمایتی

دولت و وزارت جهاد کشاورزی با تصویب قوانین حمایتی و ایجاد سازوکار نظارتی، حمایت‌هایی از هوشمندسازی زنجیره تأمین داشته‌اند. سیاست‌هایی همچون الزام استفاده از برچسب‌های گواهی، تشویق به تولید بذر اصلاح شده و عدم اجازه ورود بذر غیرمجاز از جمله این موارد است. همچنین توسعه همکاریهای بین‌المللی و استفاده از تجربیات جهانی به بهبود فرایندها کمک می‌کند.

با توجه به روند افزایشی تولید بذر اصلاح‌شده و فناوری‌های نوین، پیش‌بینی می‌شود هوشمندسازی این زنجیره در سال‌های آینده وارد فاز عملیاتی گسترده‌تر شود. استفاده از داده‌های بزرگ (Big Data)، اینترنت اشیا (IoT) و هوش مصنوعی برای پیش‌بینی نیازها، بهینه‌سازی تولید و توزیع و افزایش شفافیت می‌تواند تحولی چشمگیر ایجاد کند. توسعه سامانه‌های یکپارچه با دیگر بخش‌های کشاورزی، امکان مدیریت جامع و پایدار این حوزه را فراهم خواهد آورد.

به گزارش ایمنا، هوشمندسازی زنجیره تأمین بذر و نهال در ایران گامی مهم در جهت ارتقای امنیت غذایی، افزایش بازدهی کشاورزی و بهبود کیفیت محصولات است. بهره‌گیری از فناوری‌های نوین، شفاف سازی و مدیریت دقیق، می‌تواند پایانی بر معضل جعل و تقلب بوده و اعتماد بهره‌برداران را جلب کند. حمایت‌های دولتی و همکاری بخش خصوصی در نقش‌آفرینی این فرایند حیاتی است و توسعه پایدار کشاورزی را در پی خواهد داشت.