نو اندیشی دینی یا انحراف فکری!

مرتضی نجفی قدسی: عنوان «نواندیشی دینی» عنوان زیبایی است ولیکن آبروی آن در معرض خطر است!

این روزها گاهی می بینیم افرادی را که دچار انحرافات عمیق فکری شده اند و اصلاً به مبانی تشیع پشت پا می زنند، با عنوان نواندیش معرفی می شوند!

واقعاً اگر نواندیش دینی این است که معتقدات شیعه، علم و عصمت ائمه معصوم (ع) و مسلمات تاریخی را منکر شوید، این دیگر نواندیشی نیست، تحجرگرایی و بازگشت به عصر جاهلیت است که هیچ ایمان و عقیده محکمی نداشتند و بر طبق برداشت های خود عمل می کردند.

منافقین هم ادعای اسلام شناسی داشتند، اسلامی که معجونی از اندیشه های التقاطی بود، آنها با روایات ائمه اطهار (ع) که مبیّن قرآن است، کاری نداشتند، روش آنها این بود که می گفتند خودتان بنشینید روی آیات فکر کنید ببینید چه برداشتی می کنید و نام آن را هم می گذاشتند برداشتهایی از قرآن!

فلسفه تشکیل حوزه های علمیه برای چه بوده است؟ قرآن کریم می فرماید: فَلَوْلَا نَفَرَ مِن کُلِّ فِرْقَةٍ مِّنْهُمْ طَائِفَةٌ لِّیَتَفَقَّهُوا فِی الدِّینِ وَلِیُنذِرُوا قَوْمَهُمْ إِذَا رَجَعُوا إِلَیْهِمْ لَعَلَّهُمْ یَحْذَرُونَ (سوره توبه، آیه ۱۲۲) یعنی چرا از هر جمعیتی گروهی کوچ نمی کنند تا در دین فقیه و آگاه شوند و سپس هنگامی که به سوی شهر و قوم خود بازگشتند، آنان را انذار دهند بلکه از مخالفت با دستورات خدا بپرهیزند.

پس کسی که می خواهد در مسائل دینی نظر بدهد باید اول فقیه در دین بشود و یا اقوال فقهاء را غور کند، الآن شیوه  علما در مباحث فقهی شان چیست؟ آنها ابتدا به قرآن و تفاسیر رجوع می کنند و سپس مجموعه روایات مرتبط را می بینند و پس از آن هم حتی المقدور اقوال علماء و فقهای بزرگ و حال و ماضین را می بینند و از مجموعه آنها به جمع بندی می رسند و تازه آن هم باز چارچوب دارد، رأیشان نباید در تعارض با آیات قرآن باشد و با سیره پیامبر اکرم (ص) و امامان معصوم (ع) منطبق باشد و نظر اجماع علماء را هم در نظر بگیرد.

در دوران نوجوانی علاقمند مباحث عرفانی شده بودم، پدربزرگم که از مجتهدین نجف رفته بود، گفت کسی باید وارد  مباحث عرفانی شود که اول مجتهد شده باشد یعنی موازین اصلی دین را بدست آورده باشد و با افکار منحرف، اساس اعتقادات دین او متزلزل نشود!

او معتقد بود که یک روحانی باید حداقلی یک دوره تمام احادیث را بخواند و حداقل چند دوره تفسیر را هم ببیند تا فی المجموع فحوای سخنان ائمه اطهار (ع) در ذهن او باشد و بر آن میزان سخن بگوید. او برای هر منبری ساعتها مطالعه می کرد با اینکه مجتهد بود و از پنج مرجع عالیمقام نجف اشرف اجازات اجتهادی داشت.

به راستی امروزه چقدر عرفانهای کاذب و غلط رایج شده است در حالی که هیچ مبانی صحیحی ندارند و عمدتاً از افکار انحرافی و برداشتهای شخصی ایجاد شده است.

تشیع ما مبانی علمی قوی و متقن دارد و هیچ تزلزلی در بین آنها راه ندارد فقط کافی است وقت برای مطالعه منابع اصلی بگذاریم.

روزی استاد قرائتی در جمعی از طلاب در دارالقرآن علامه طباطبایی از آنان پرسید: آقایون! کی یک دوره کامل تفسیر قرآن خونده، دستش رو بالا بگیره! برایم بسیار تعجب آور بود که از آن جمع چند صدنفره، ده بیست نفری دست بلند کردند! خوب این سطح از مطالعه حق قرآن و حوزه نیست!

مرحوم استاد پرورش که حقا و انصافا اسلام شناس بود و در تفسیر قرآن ید طولایی داشت، روزی با همان لهجه شیرین اصفهانی اش به من گفت: آقای نجفی! من حداقل ۳۰ دوره تفسیر قرآن خواندم که یکی از آن ها  المیزان ۲۰ جلدی است و هر جای المیزان را هم نمی فهمیدم یا از علامه سئوال می کردم و یا مکاتبه داشتم.

تازه این بخشی از سطح مطالعه او بود و در بسیاری از علوم اسلامی صاحبنظر بود.

به استاد پرورش با این جامعیت علمی گفتم شما چرا معمّم نمی شوید؟‍! او گفت این لباس خیلی مسئولیت آور است و برای اینکه مبادا حق این لباس را نتواند ادا کند از پوشیدن لباس روحانیت امتناع کرد، اگرچه زندگی او پیوسته تبیین مبانی دینی برای جوانان و نوجوانان بود و بنده از بعضی مراجع معظم شنیدم که گفتند نطق های آقای پرورش در مجلس خبرگان قانون اساسی بسیار عالمانه و قابل استفاده بود.

مسائل دینی و تبیین آنها ساده نیست،‌ مطالعه فراوان می خواهد، لااقل در موضوعی که می خواهیم سخن بگوئیم به قدر کفایت مطالعه کنیم و هی نگوییم به نظر من چنین و چنان!

بنده خود از مرحوم استاد پرورش شنیدم که گفت: برای هر جلسه سخنرانی یکصد ساعت مطالعه می کنم! لذا ایشان منبر و سخنرانی را در طول یک دهه  قبول نمی کرد و اگر جایی قولی برای سخنرانی می داد نهایتاً دو یا سه شب قرار می گذاشت!

حضرت آیت الله العظمی جوادی آملی معمولاً دعوتهای سخنرانی را نمی پذیرند چون اولویت شان کارهای مطالعاتی خودشان است امّا استثنائاً اگر جایی هم مثل دارالقرآن علامه طباطبایی می آمدند، هر گاه برای دعوت محضرشان مشرف می شدم، می فرمودند بنده روالم این نیست که حرف تکراری بزنم و برای هر جلسه شما که می آیم باید ساعتها مطالعه می کنم! شما ببینید شخصیتی مانند ایشان که دریایی از علم است باز می گوید اگر جایی قول سخنرانی بدهم باید ساعتها مطالعه کنم!

منبر جای مقدسی است و قدما این منبرها و پرچم های عزاداری ابا عبدالله الحسین (ع) را می بوسیدند. مرحوم آیت الله حاج آقا رحیم ارباب که در علم و معرفت در زمان خود کم نظیر بود از بس برای منبر قداست قائل بود، هرگاه می خواست درس بدهد روی پله اول منبر می نشست و بالا هم نمی رفت، اینطور ادب می کردند!

عمده مطالبی که اخیرا مطرح شد و جامعه مذهبی و دینی ایران را به واکنش واداشت، هیچ پایه و اساس و استنادی نداشت امّا هر چه بود زنگ خطری بود که همه متدینین و مخصوصاً طلاب و حوزه های علمیه باید پیوسته به هوش باشند تا مبادا کسی به حریم اهل بیت (ع) تجاوز کند و مرزبانی از اعتقادات مردم بر عهده روحانیون و حوزه های علمیه است، البته در این ماجرا حمیّت جامعه مذهبی ایران، تحمل اهانت به ساحت صدیقه کبری فاطمه زهرا (س) و ائمه هدی (ع) را نکرد و بلافاصله واکنشهای زیادی شد و بحمدالله نشان دادند که هوشیارانه در میدان هستند.

روز شنبه گذشته عموم اساتید در ابتدای درس حوزه شان به نقد این مطالب پرداختند و اعلام موضع کردند، البته باید فکری بشود که واژه «نواندیشی دینی» بستر افکار منحرفانه و تفسیر به رأی ها نباشد.

امیرالمؤمنین علی (ع) در توصیف کسانی که تفسیر به رأی می کنند می فرماید:«قَدْ حَمَلَ‏ الْکِتَابَ‏ عَلَی آرَائِهِ وَ عَطَفَ الْحَقَّ عَلَی أَهْوَائِه‏» یعنی کتاب خدا قرآن کریم را بر اندیشه های خود آوردند و تفسیر کردند و کسی که قرآن را به رأی خویش تفسیر می کند، حق را به طبق خواسته های خودش قرار داده است.

نواندیشی دینی این نیست که هر چه به نظرمان رسید آن را مطرح و جنجال آفرینی کنیم، بلکه باید فکر و اندیشه خود را به غور در آیات و روایات و تحقیقات علمی بسپاریم تا سخنان با موازین ثقیل عرضه شود و عده ای را هم به انحراف نکشاند.

«وَ افْعَلُوا الْخَیْرَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُون‏»