نقشه سیاه بیگانگان برای میراث فرهنگی ایران؛ از چوگان تا گل محمدی
محمدرضا کلاهدوزان – روزنامه اطلاعات| شماری از کشورها طی چند سال گذشته، برخی از عارفان، شاعران و حتی ورزش‌های باستانی کشورمان را به نام خود ثبت جهانی کرده اند که ورزش چوگان، از جمله آنها است....
محمدرضا کلاهدوزان – روزنامه اطلاعات| شماری از کشورها طی چند سال گذشته، برخی از عارفان، شاعران و حتی ورزش‌های باستانی کشورمان را به نام خود ثبت جهانی کرده اند که ورزش چوگان، از جمله آنها است.
چند سال پیش، ورزش چوگان ایران در سایه غفلت ها و تعلل ها به نام جمهوری آذربایجان ثبت جهانی شد، اما پس از اعتراض رسمی ایران، این ورزش به نام کشورمان هم به ثبت رسید و اینک این ورزش کهن به نام ایران و جمهوری آذریایجان در فهرست یونسکو ثبت شده است!
استانداردترین زمین چوگان جهان در میدان تاریخی نقش جهان اصفهان قرار داشته است و ستون های سنگی دروازه آن، همچنان در دو سوی میدان پا برجا است که گواهی بر قدمت و اصالت این ورزش کهن ایرانی دارد اما ثبت اولیه این ورزش ایرانی به نام کشوری دیگر، پرسش برانگیز است!
گل محمدی؛ میراث فرهنگی ایران یا عربستان؟
عربستان سعودی نیز به تازگی «گل محمدی» ایران را با عنوان «رُز طائف» به ثبت جهانی رسانده است و هنوز مشخص نیست که تا چه زمانی این گونه مصادره های فرهنگی کشورمان ادامه خواهد داشت.
عربستان در حالی گل محمدی ایران را به نام خود ثبت کرده که پرورش این گل و تولید گلاب از آن، با فرهنگ ایرانی پیوند خورده است و تا چند سال پیش، ناب ترین گلاب جهان در قمصر کاشان تولید و برای مراسم شست و شو و معطر کردن کعبه به عربستان ارسال می شده است.
برپایه منابع گوناگون علمی، گل محمدی از خانواده رُزهاست و در زبان فارسی با نام «گل سرخ» نیز شناخته می شود. این گیاه، بومی ایران است و از کشورمان به سوریه و سپس به اروپا رفته است؛ همچنین «رُز اصفهان» یکی از قدیمی ترین و خوش عطرترین گونه های گل محمدی محسوب می شود.
پیشدستی عربستان در ثبت «گل محمدی» ایران به نام خود، بازتاب های فراوانی داشته و موجی از واکنش ها را بر انگیخته است ولی مسئولان میراث فرهنگی برای سرپوش گذاشتن بر کوتاهی خود، سعی کرده اند که آن را خلاف واقعیت اعلام کنند، به نحوی که مدیرکل میراث فرهنگی استان اصفهان گفته است «گل رُز عربستان ربطی به گل محمدی ایران ندارد».
علیرضا ایزدی، مدیرکل ثبت و حریم آثار و حفظ و احیای میراث معنوی و طبیعی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی هم گفته است « در عربستان منطقه ای به نام طائف وجود دارد که نوعی گل رُز در آنجا پرورش می دهند و از آن گلابگیری می کنند. پیشتر عربستان گلاب مورد نیاز خود برای مسجدالحرام و مکان های دیگر را از کاشان تامین می کرد، اما سالهاست خودشان آن را تولید می کنند؛ آنها ثبت خودشان را انجام می دهند و ما نیز براساس قاعده خودمان گلاب را جداگانه و در پرونده ای مجزا ثبت خواهیم کرد».
با این شرایط به نظر می رسد که مانند ورزش چوگان، گل محمدی هم به نام ایران و عربستان به ثبت جهانی برسد، چرا که کرم زاده، مدیرکل میراث فرهنگی استان اصفهان در این باره گفته است «در صورتی که کشوری دیگر اقدام به ثبت چنین میراثی کند، یونسکو معمولاً امکان ثبت مشترک را فراهم می سازد و ایران می تواند درخواست خود را برای ثبت جهانی مشترک این میراث ناملموس ارائه کند».
به گفته مسئولان، پرونده «گل محمدی و گلاب ایران» نیز پیشتر از سوی وزارت میراث فرهنگی برای ثبت جهانی در یونسکو ارسال شده است اما به دلیل محدودیت ها، امکان بیشتر از ثبت یک اثر در سال در آنجا وجود ندارد و به همین دلیل ایران در برخی موارد از ثبت آثار شایسته خود بازمانده است.
میراث ایرانی در معرض مصادره دیگر کشورها
در پی روند افزایش ثبت میراث فرهنگی ایران به نام دیگر کشورها، نگرانی های گسترده ای در میان فعالان و علاقه مندان حوزه فرهنگ شکل گرفته است و آنان اقدام جدی و فوری برای ثبت جهانی گل محمدی به عنوان یک میراث ارزشمند را خواستار شده اند تا از تکرار چنین مواردی جلوگیری شود.
رئیس کمیسیون گردشگری، فرش و صنایع دستی اتاق بازرگانی اصفهان در این باره به خبرنگار اطلاعات می گوید: انگلیسی ها، تکنیک های ورزش چوگان را از ایرانیان یاد گرفتند و آن را به نام «پولو» معرفی کردند و امروز ورزش چوگان هند و انگلستان شهرت جهانی دارد، در حالی که ریشه این ورزش در ایران است؛ همچنین شخصیت های فرهنگی ما مثل مولانا نیز به نام کشورهای دیگری معرفی شده است، چون ما به اندازه کافی برای حفاظت و ثبت آنها اقدام نکرده ایم.
مژگان ایزدی می افزاید: «عبا بافی» شهرستان نایین اصفهان هنر کهن این خطه است و عربستان هم به تولید عبا مشغول است و کوتاهی ها در ثبت جهانی این میراث فرهنگی ممکن است به این بیانجامد که عبای نایین به نام آن کشور ثبت جهانی شود.
وی می گوید: همواره مردم را به مشارکت در ساخت مدرسه ترغیب و تشویق می کنیم، اما برای جلب مشارکت آنان در ثبت جهانی میراث ملموس و ناملموس کشورمان که بخشی از مسئولیت های اجتماعی، تمدنی و فرهنگی مان است، اقدام نمی کنیم و این کوتاهی باعث از دست رفتن بخشی از میراث فرهنگی کشور می شود.
رئیس کمیسیون گردشگری، فرش و صنایع دستی اتاق بازرگانی اصفهان با بیان این که متاسفانه بسیاری از هنرمندان ایرانی به دلیل نبود حمایت‌های کافی از آنها به کشورهای همسایه مهاجرت می کنند و آن کشورها امکانات لازم را در اختیارشان قرار می دهند تا ما خیال راحت تولیدات خود را ادامه دهند، می افزاید: اینک دست ساخته های هنرمندان ایران با نشان‌های تجاری دیگر کشورها صادر می‌شود؛ به طور مثال، هنر «مس فیروزه کوب» ایران با نام و نشان ترکیه به کشورهای اروپایی، آفریقایی و آمریکا صادر می شود و چون کشورمان سهم قابل توجهی در صادرات صنایع دستی ندارد، این احتمال می‌رود که ترکیه به ثبت مالکیت فکری هنر یاد شده به نام خود اقدام کند.
تولید ۳۰۰ رشته صنایع دستی در ایران
اکنون حدود ۳۰۰ رشته از حدود ۶۰۷ رشته صنایع دستی در دنیا مربوط به ایران و نزدیک به ۲۰۰ رشته در استان اصفهان انجام می شود و به بیان دیگر، یک سوم صنایع دستی جهان به اصفهان تعلق دارد.
رئیس کمیسیون گردشگری، فرش و صنایع دستی اتاق بازرگانی اصفهان می گوید: اگر صنایع دستی اصفهان در سازمان جهانی مالکیت فکری (WIPO) که به سازمان ملل متحد وابسته است به ثبت نرسد، ممکن است این آثار به سرنوشت گل محمدی ایران دچار شوند و دیگر کشورها آن را به نام خود ثبت کنند.
مژگان ایزدی می افزاید: سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی (یونسکو) و سازمان جهانی مالکیت فکری (WIPO) هر ۲ وابسته به سازمان ملل متحد هستند، اما بر خلاف یونسکو، در سازمان جهانی مالکیت فکری هیچ محدودیتی برای ثبت آن مالکیت وجود ندارد و هزینه ثبت مالکیت فکری هر رشته از صنایع دستی حدود ۱۲۵۰ فرانک سوئیس است و برای ثبت جهانی ۲۰۰ رشته صنایع دستی اصفهان در حاضر در مجموع با حدود ۳۰ میلیارد تومان نیاز است که این مبلغ در مقایسه با ارزش این آثار فرهنگی، ناچیز است اما متاسفانه هنوز این مبلغ در ردیف بودجه وزارت میراث فرهنگی قرار نگرفته است!
وی می گوید: تاکنون جغرافیای ۴ رشته هنری صنایع دستی اصفهان شامل قلمزنی، قلمکاری، کاشی هفت رنگ و مینا کاری به ثبت جهانی رسیده و ۲۰ رشته دیگر هم ثبت ملی شده اند، ولی برای ثبت جهانی آنها به بودجه نیاز است.
رئیس کمیسیون گردشگری، فرش و صنایع دستی اتاق بازرگانی اصفهان می افزاید: میراث فرهنگی ناملموس بخشی از فرهنگ و تاریخ ما است که باید حفظ و ثبت جهانی شود و نباید اجازه داد که دیگران به نام خود آنها را به ثبت کنند. همان طور که برای فرزند خود در بدو تولد شناسنامه می گیریم تا هویت او محفوظ بماند، برای میراث ناملموس به عنوان میراث فرهنگی مان هم باید شناسنامه جهانی بگیریم.
در زمانه ای که تاراج فرهنگی رواج یافته است و برخی کشورها به داشته های دیگر ملت ها چشم طمع دوخته اند، تا آنها را به عنوان پیشینه‌های فرهنگی و تاریخی خود به ثبت رسانند، در این میدان کشورهایی مغلوب خواهند شد که در حفظ و ثبت میراث فرهنگی شان کوتاهی کنند.