ناترازی انرژی؛ واقعیت چیست؟ / بررسی راهکارهای نوین برای آینده روشن برق کشور
به گزارش اطلاعات نیوز، نوزدهمین نشست اعضای جامعه اسلامی مهندسین استان اصفهان در دوره دوازدهم صبح امروز _جمعه چهارم مهر_ در محل سالن اجلاس جامعه اسلامی مهندسین اصفهان برگزار شد که در این نشست به بررسی...
به گزارش اطلاعات نیوز، نوزدهمین نشست اعضای جامعه اسلامی مهندسین استان اصفهان در دوره دوازدهم صبح امروز _جمعه چهارم مهر_ در محل سالن اجلاس جامعه اسلامی مهندسین اصفهان برگزار شد که در این نشست به بررسی چالش‌های ناترازی انرژی در استان اصفهان پرداخته شد.
صنعت برق ایران با بحران سرمایه‌گذاری و رشد مصرف روبه‌رو است
مهدی طغیانی، نماینده مردم اصفهان در مجلس شورای اسلامی با اشاره به روند رشد مصرف انرژی و وضعیت صنعت برق کشور اظهار کرد: با وجود توسعه چشم‌گیر زیرساخت‌های برق در چهار دهه گذشته، امروز صنعت برق با بحران سرمایه‌گذاری، بدهی‌های سنگین و رشد غیرقابل کنترل مصرف روبه‌رو است که نیازمند بازنگری جدی در سیاست‌های اقتصادی و مدیریتی کشور است.
وی افزود: در ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی، ظرفیت نیروگاهی کشور حدود ۷۰۰۰ مگاوات بود که امروز به بیش از ۹۶ هزار مگاوات رسیده است؛ یعنی ۱۴ برابر افزایش داشته است. تعداد مشترکین برق نیز از ۳.۴ میلیون نفر به ۴۱.۶ میلیون نفر رسیده که نشان‌دهنده رشد ۱۲ برابری است، در حالی که جمعیت کشور تنها دو برابر شده است.
نماینده مردم اصفهان در مجلس شورای اسلامی ادامه داد: در سال‌های ابتدایی انقلاب، تنها ۴۳۶۷ روستا برق‌داشتند، اما امروز هیچ روستای بالای ۲۰ خانوار بدون برق در کشور وجود ندارد و طول شبکه برق کشور نیز از ۸۱ هزار کیلومتر به نزدیک یک میلیون کیلومتر رسیده است. این آمارها نشان می‌دهد که تلاش‌های گسترده‌ای برای توسعه زیرساخت‌ها انجام شده، اما اکنون با چالش‌های جدی روبه‌رو هستیم.
رشد مصرف برق؛ از ۴۲۰ تا ۶۵۰۰ مگاوات در سال
طغیانی با اشاره به روند رشد مصرف برق در چهار دهه اخیر عنوان کرد: در دهه اول انقلاب، سالانه ۴۲۰ مگاوات به مصرف برق کشور اضافه می‌شد. این رقم در دهه دوم به ۹۵۰ مگاوات، در دهه سوم به ۱۸۰۰ مگاوات و در دهه چهارم به ۳۸۰۰ مگاوات رسید. اما تنها در یک سال اخیر، مصرف برق کشور ۶۵۰۰ مگاوات افزایش یافته است؛ رقمی که تأمین آن برای هیچ کشوری آسان نیست.
وی ادامه داد: برای پاسخ به رشد مصرف برق، باید سالانه چندین نیروگاه بزرگ احداث شود، در حالی که نه منابع مالی کافی وجود دارد و نه زیرساخت‌های اجرایی آماده هستند. حتی اگر بخواهیم از انرژی خورشیدی استفاده کنیم، با چالش‌های فنی، هزینه‌های بالا و زمان‌بر بودن اجرا روبه‌رو هستیم.
نماینده مردم اصفهان با رد برخی مقایسه‌های سطحی رسانه‌ای گفت: مصرف انرژی در ایران باید به‌صورت تفکیکی بررسی شود. مصرف خانگی برق در ایران کمتر از میانگین اتحادیه اروپاست، اما مصرف گاز بسیار بالاتر است. مجموع مصرف انرژی خانگی برق و گاز در ایران حدود ۳۳۰۰ مگاژول در سال است، در حالی که این رقم در اروپا کمتر است. این نشان می‌دهد که الگوی مصرف ما نیازمند اصلاح جدی است.
طغیانی با اشاره به واردات سوخت در سال گذشته تصریح کرد: ایران حدود ۱.۵ میلیارد دلار گازوئیل و یک میلیارد دلار بنزین وارد کرده است. در بخش کشاورزی نیز مصرف انرژی در گلخانه‌ها بسیار بالاست؛ به‌طوری که در هر هکتار گلخانه، هزینه انرژی به ۱۰۰ میلیون تومان می‌رسد. این نوع مصرف، سرمایه‌های کشور را نابود می‌کند و در شرایط تحریمی، فشار مضاعفی بر اقتصاد وارد می‌کند.
کمبود سرمایه‌گذاری در صنعت برق
وی با انتقاد از وضعیت سرمایه‌گذاری در صنعت برق تاکید کرد: دولت در سال‌های گذشته بدون محاسبه سودآوری، در حوزه‌های مختلف از جمله نیروگاه‌سازی، راه‌سازی و بیمارستان‌سازی ورود می‌کرد. اما پس از سیاست‌های اصل ۴۴، بخش خصوصی باید بار توسعه را به دوش بکشد. در حال حاضر، وزارت نیرو ۸۶ همت از مشترکین طلبکار است و ۳۰۰ همت بدهی به نیروگاه‌ها دارد. با این تعرفه‌ها و بدهی‌ها، هیچ سرمایه‌گذاری حاضر نیست وارد صنعت برق شود.
نماینده مردم اصفهان در مجلس شورای اسلامی یادآور شد: در شرایطی که درآمد نفتی کشور حدود ۳۰ تا ۳۵ میلیارد دلار است و بخش زیادی از آن صرف واردات نهاده‌ها، دارو و تجهیزات پزشکی می‌شود، منابع کافی برای سرمایه‌گذاری در صنعت برق وجود ندارد. بنابراین باید اقتصاد برق را اصلاح کنیم تا سرمایه‌گذاری در این حوزه جذاب شود.
طغیانی بیان کرد: برای عبور از بحران انرژی، باید پیش‌فرض‌های غلط را کنار بگذاریم و با واقع‌بینی، اقتصاد برق را بازطراحی کنیم. اگر این روند ادامه یابد، در سال‌های آینده با خاموشی‌های گسترده روبه‌رو خواهیم شد. مردم نباید همچون برخی کشورهای همسایه، برای دریافت برق با سهمیه‌بندی روبه‌رو شوند. اصلاح ساختار اقتصادی، جذب سرمایه‌گذاری و بهینه‌سازی مصرف، سه محور اصلی نجات صنعت برق کشور است.
راه‌حل ناترازی انرژی قطعی برق نیست؛ اصلاح حکمرانی و مشارکت مردم کلید عبور از بحران است
محمد اسماعیل گلشن، استاد دانشگاه صنعتی اصفهان با انتقاد از سیاست‌های مقطعی در مدیریت انرژی کشور اظهار کرد: ناترازی انرژی هرچقدر هم شدید باشد، نباید از طریق قطعی برق حل شود و اصلاح حکمرانی انرژی، جذب سرمایه‌گذاری بخش خصوصی و مشارکت مردم در مدیریت مصرف، تنها راهکارهای پایدار برای عبور از بحران هستند.
وی درباره بررسی وضعیت انرژی کشور افزود: در هیچ جای دنیا قطعی برق به‌عنوان راه‌حل پذیرفته نمی‌شود. مصرف‌کننده وقتی انشعاب خریداری می‌کند، حقوقی دارد و اگر برق قطع شود، می‌تواند نسبت به نقض قرارداد شکایت کند. در ایران اما هنوز این حقوق به‌طور کامل به رسمیت شناخته نشده است.
استاد دانشگاه صنعتی اصفهان ادامه داد: قطع برق نه‌تنها رفاه خانوارها را مختل می‌کند، بلکه فعالیت‌های تجاری، کسب‌وکارها و صنایع را نیز با مشکل روبه‌رو می‌سازد. بنابراین باید به‌دنبال راهکارهای اصولی باشیم، نه راه‌حل‌های موقت و پرهزینه.
ضرورت اصلاح حکمرانی انرژی
گلشن با اشاره به مشکلات ساختاری عنوان کرد: ریشه اصلی بحران انرژی در اقتصاد و حکمرانی است. هیچ دولتی به‌تنهایی نمی‌تواند تولید برق را تضمین کند. این کار باید به بخش خصوصی واگذار شود تا با انگیزه سرمایه‌گذاری و سودآوری، تولید پایدار شکل بگیرد. اما تا زمانی که اقتصاد کلان کشور اصلاح نشود، سرمایه‌گذاری در حوزه برق و انرژی نیز معنای واقعی پیدا نخواهد کرد.
وی ادامه داد: در بسیاری از کشورها، توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر با مشارکت مردم انجام می‌شود. برای مثال، نصب پنل‌های خورشیدی بر بام ساختمان‌ها و تقسیم سود آن بین ساکنان، یک مدل موفق است که می‌تواند در ایران نیز اجرا شود. تجربه انقلاب اسلامی نشان داده است که بسیاری از مسائل کشور با مشارکت مردم حل شده و پیش رفته است.
استاد دانشگاه صنعتی اصفهان با اشاره به وضعیت فناوری در صنعت برق بیان کرد: در حوزه سیستم‌های انرژی الکتریکی کلاسیک جزو بهترین‌های دنیا هستیم، اما در زمینه شبکه‌های هوشمند و به‌روزسازی، ۲۰ تا ۳۰ سال از کشورهای پیشرفته عقب هستیم. متولیان امر، حاضر به تغییر و نوسازی نیستند و همچنان با همان نگاه قدیمی مدیریت می‌کنند.
گلشن یادآور شد: در دهه‌های گذشته، بودجه پژوهشی کشور بارها کاهش یافته و همین مسئله باعث عقب‌ماندگی در پروژه‌های کلان ملی شده است. اگر طرح‌های بزرگی که در اوایل دهه ۹۰ آغاز شد ادامه پیدا می‌کرد، امروز می‌توانستیم در حوزه هواپیماهای مسافربری یا فناوری‌های نوین انرژی به نتایج قابل توجهی برسیم.
استاد دانشگاه صنعتی اصفهان تصریح کرد: باید به سمت مدیریت هوشمند مصرف حرکت کنیم. یکی از ابزارهای مؤثر، کنترل دیماند است؛ یعنی قراردادن حد مصرف مشخص برای مشترکان و قطع یا جابه‌جایی بار در صورت مصرف بیش از اندازه که این روش در بسیاری از کشورها اجرا می‌شود و می‌تواند در ایران نیز به‌کار گرفته شود.
وی ادامه داد: مصرف‌کنندگان بزرگ همچون صنایع فولاد باید سهم بیشتری در مدیریت بار شبکه داشته باشند. در کشورهای توسعه‌یافته، هر واحد صنعتی که آلودگی یا مصرف بالایی دارد، موظف است به صنعت برق کمک کند. این یک قانون اقتصادی و زیست‌محیطی است که باید در ایران نیز جدی گرفته شود.
گلشن تصریح کرد: بحران انرژی در ایران قابل حل است، اما نه با قطعی برق. باید حکمرانی انرژی اصلاح شود، سرمایه‌گذاری بخش خصوصی تسهیل شود و مردم در مدیریت مصرف مشارکت داده شوند. همچنین توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر، نوسازی شبکه‌ها و اجرای قوانین پایدار، کلید عبور از این بحران است. اگر این مسیر طی نشود، در سال‌های آینده با خاموشی‌های گسترده و مشکلات جدی‌تر مواجه خواهیم شد.
صنعت برق بدون سرمایه‌گذاری پایدار محکوم به ناترازی است
ابراهیم کریمی، مدیر میز انرژی‌های نوین استانداری اصفهان با اشاره به گزارش اخیر مرکز پژوهش‌های مجلس درباره وضعیت انرژی کشور اظهار کرد: صنعت برق ایران به دلیل کاهش سرمایه‌گذاری، بدهی‌های انباشته و رشد سریع مصرف، با ناترازی جدی روبه‌رو است و اگر اصلاحات ساختاری صورت نگیرد، خسارت‌های اقتصادی و اجتماعی سنگینی به کشور وارد خواهد شد.
وی افزود: طبق گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، در سال گذشته ۱۲.۴ درصد ساعات سال نتوانستیم توان مصرفی کشور را تأمین کنیم. این یعنی حتی در ساعات میان‌باری نیز ناترازی وجود داشته است. تنها چند روز پیش، مصرف برق کشور به ۵۷ هزار مگاوات رسید، در حالی که توان تولیدی ۵۵ هزار مگاوات بود. این شکاف زنگ خطری جدی است.
مدیر نیز انرژی‌های نوین استان اصفهان بیان کرد: برآوردها نشان می‌دهد تنها در سال ۱۴۰۳، صنایع کشور ۲۰ میلیارد دلار از محل قطعی برق متضرر شده‌اند و در استان اصفهان نیز اتاق بازرگانی رقم دو میلیارد دلار خسارت را اعلام کرده است. این اعداد نشان می‌دهد که قطعی برق تنها یک مسئله فنی نیست، بلکه تهدیدی برای اقتصاد ملی است.
کریمی با اشاره به روند سرمایه‌گذاری در صنعت برق یادآور شد: از سال ۱۳۸۵ تا ۱۳۹۵ سرمایه‌گذاری‌های قابل توجهی در بخش تولید و توزیع انجام شد، اما در بخش انتقال ضعف جدی وجود داشت. در سال‌های اخیر نیز حجم سرمایه‌گذاری به‌شدت کاهش یافته است؛ به‌طوری که در سال ۱۴۰۱ تنها ۱.۲ میلیارد دلار در کل صنعت برق سرمایه‌گذاری شد. این رقم در مقایسه با نیاز واقعی کشور بسیار ناچیز است.
وی ادامه داد: برنامه ششم توسعه پیش‌بینی کرده بود که ظرفیت نامی نیروگاه‌های کشور تا سال ۱۴۰۳ به حدود ۹۴ هزار مگاوات برسد، اما به دلیل کمبود منابع و مشکلات مالی، این هدف محقق نشد. در حالی که در دنیا برق به‌عنوان زیرساخت همه زیرساخت‌ها شناخته می‌شود، ما در این حوزه عقب‌ماندگی داریم.
پراکندگی مصرف و راندمان پایین نیروگاه‌ها
مدیر میز انرژی‌های نوین استانداری اصفهان با اشاره به الگوی مصرف کشور اظهار کرد: در سال ۱۴۰۲، ۳۱ درصد مصرف برق کشور خانگی، ۳۶ درصد صنعتی، ۱۴ درصد کشاورزی و ۹ درصد عمومی بوده است. این آمار نشان می‌دهد که بخش خانگی سهم بالایی در مصرف دارد. از سوی دیگر، راندمان متوسط نیروگاه‌های حرارتی کشور حدود ۳۲ درصد است که بسیار پایین‌تر از استانداردهای جهانی است.
کریمی ادامه داد: گرمایش جهانی نیز فشار مضاعفی بر شبکه برق وارد کرده است. ایران در سال جاری به‌طور متوسط چهار درجه گرم‌تر از سال گذشته بوده و همین مسئله حدود ۱۵۰۰ مگاوات به مصرف برق اضافه کرده است. در حالی که کشورهایی مانند ترکیه توانسته‌اند با جذب وام‌های بین‌المللی، ده‌ها هزار مگاوات نیروگاه بادی احداث کنند، ما از این ظرفیت‌های جهانی بی‌بهره مانده‌ایم.
وضعیت استان اصفهان و پروژه‌های در دست اجرا
مدیر میز انرژی‌های نوین استان اصفهان با اشاره به وضعیت استان اصفهان تصریح کرد: اصفهان حدود ۲۰ درصد انرژی خورشیدی کشور را تولید می‌کند و نزدیک به ۱۹ درصد قراردادهای انرژی خورشیدی کشور در این استان منعقد شده است. با این حال، استان همچنان با ۵۰۰ مگاوات ناترازی روبه‌رو است. برای رفع این مشکل، پروژه‌های بزرگی در دست اجراست.
وی ادامه داد: نیروگاه جنوب اصفهان با تبدیل به سیکل ترکیبی، ۴۰۰ مگاوات به ظرفیت استان اضافه خواهد کرد و سالانه ۷۵۰ میلیون مترمکعب صرفه‌جویی در مصرف گاز خواهد داشت. همچنین نیروگاه شهید محمد منتظری با راندمان ۳۱ درصد، سالانه ۱.۲ میلیارد مترمکعب صرفه‌جویی گاز ایجاد می‌کند. مجموع این دو پروژه نزدیک به دو میلیارد دلار سرمایه‌گذاری نیاز دارد.
کریمی خاطرنشان کرد: نبض اصلی شبکه برق کشور همچنان در دست نیروگاه‌های فسیلی است و باید برای ارتقای راندمان آن‌ها برنامه‌ریزی جدی شود. در کنار آن، توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر، رفع موانع قانونی و جذب سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی ضروری است. اگر این اقدامات به‌موقع انجام نشود، ناترازی برق در سال‌های آینده به بحرانی جدی‌تر تبدیل خواهد شد.