ظرفیت‌های اقتصاد اسلامی برای مقابله با بنگاه داری بانک ها
به گزارش اطلاعات نیوز، توسعه قارچ گونه بانک‌ها و مؤسسات مالی در اوایل دهه هشتاد موجب شد بانک‌ها برای اینکه بتوانند سپرده بیشتری از مردم جذب کنند، سودهای زیادی پرداخت کرده و وارد یک چرخه معیوب در...
به گزارش اطلاعات نیوز، توسعه قارچ گونه بانک‌ها و مؤسسات مالی در اوایل دهه هشتاد موجب شد بانک‌ها برای اینکه بتوانند سپرده بیشتری از مردم جذب کنند، سودهای زیادی پرداخت کرده و وارد یک چرخه معیوب در اقتصاد شدند که مشکلات ویژه ای برای اقتصاد ایران و افزایش نقدینگی ایجاد کرد.
در دوره‌ای بانک‌ها سودهای سالیانه را به ۲۷ درصد رساندند که بالاتر از نرخ سود رسمی بود و بانک مرکزی اعلام کرد این اقدام موجب افزایش رکود در اقتصاد و تحمیل تورم حداقل ۲۵ درصدی سالیانه شد همچنین تراز اقتصاد ایران را به هم ریخت، از سوی دیگر ابزار نرخ بهره برای کنترل تورم در اقتصاد ایران با اقدامات بانک‌ها از بین رفت همچنین بانک‌ها برای پرداخت سود سپرده بیش از ۲۰ درصد سالیانه به سپرده گذاران، وارد بازارهایی همچون خودرو، سکه و ارز و به ویژه مسکن شدند که این اقدامات بانک‌ها موجب شد بازارساز جدیدی در این بازارهای غیر مولد قدرت بگیرد.
بر این اساس کارشناسان بر این باورند که از میان عواملی که به افزایش نرخ تورم در اقتصاد ایران دامن می‌زند، همچون کسری بودجه مزمن دولت‌ها، فقدان استقلال بانک مرکزی و چاپ پول بدون پشتوانه، ناترازی بانک‌ها نقش مهمی در تشدید تورم و کاهش ارزش پولی ملی ایفا می‌کند.
حمید کاشانی؛ کارشناس اقتصادی در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا از پیامدهای ناترازی بانک‌ها در اقتصاد و راهکارهای حل این مشکل سخن می‌گوید. متن این مصاحبه را در ادامه می‌خوانید:
ایمنا: راه‌حل خروج بانک‌ها از ناترازی چیست؟
کاشانی: این یک موضوع ویژه است که اگر درست شود بهبود وضعیت اقتصاد کشور را به همراه دارد زیرا وضعیتی که اکنون پیش آمده بسیار خطرناک است و مشکلات زیادی ایجاد کرده که روز به روز تشدید می‌شود. به نظر می‌رسد که ناترازی بانک‌ها شکل علت و معلولی دارد یعنی ریشه آن در کنار مشکلاتی همچون رانت، ربا، رشوه، احتکار و گران‌فروشی در کشور ما به اجرا نشدن اقتصاد اسلامی بر می‌گردد.
افراد لیبرال و معتقدان به آن، مواردی همچون ربا را قبول ندارند در حالی که خداوند در قرآن سود ناشی از ربا را محکوم به نابودی است اما برخی بی‌توجه به این موضوع تنها به پرداخت سود بالا فکر می‌کنند و از پیامدهای دینی، فرهنگی سود ربوی همچون ایجاد بی‌عدالتی، اختلاف طبقاتی و فقر غافل هستند در حالی که امام خمینی (ره) می‌فرماید کاری کنید که پول سود نکند یعنی درآمد باید از محل تولید و کار باشد. استاد مطهری نیز مطالب زیادی درباره سود ناشی از درآمد دارند که مخالف نگه داشتن پول در بانک، ایجاد سود و خلق پول جدید است.
ایمنا: درباره خلق پول و راهکارهای مهار آن در بانک‌ها توضیح دهید؟
کاشانی: خلق پول یعنی کاری که بانک‌هایی همچون آینده انجام می‌دهند که ناترازی ۵۰۰ تا ۶۰۰ هزار میلیاردی در شبکه بانکی ایجاد کرده است. این بانک در ابتدای بستن قرارداد با سپرده‌گذاران، پرداخت ۲۲ درصد سود را تضمین می‌کند اما این قرارداد برای فعالیت‌های مشارکتی و غیره است که شاید در آنها سود ۲۰ درصدی به دست نیاید بلکه ارقامی همچون ۱۷ یا حتی همچون سود تولید که به‌طورمعمول بیشتر از ۱۰ درصد است حاصل شود در حالی که بانک تضمین ۲۱ و گاهی ۲۸ درصد سود را به سپرده‌گذاران وعده داده بنابراین زیان‌ده می‌شود و در صورتی که از ادامه فعالیت این بانک جلوگیری نشده بود، همچون بعضی از بانک‌های دیگر ماهیانه ۲۰۰ هزار میلیارد تومان سودی پرداخت می‌کرد که وجود ندارد و غیرواقعی است.
روشی که چنین مؤسسات مالی در پیش می‌گیرند این است که پروژه‌ای را اجرا می‌کنند با این هدف که آن‌را گران بفروشند و از منابع حاصل از آن به سپرده‌گذار سود ۲۲ درصدی پرداخت کنند، اما بازار کشش این موضوع را ندارد و هر بار که ۲۰ تا ۴۰ درصد قیمت‌ها افزایش پیدا می‌کند، نرخ‌های غیرواقعی و تورم ایجاد می‌شود.
قیمت واقعی یک کالا آن است که همچون طلا در بازار مشخص شود، اما افزایش قیمت برخی کالاها همچون خانه یا املاک تجاری به شکل غیرواقعی است، زیرا گاهی املاک مسکونی یا تجاری با ارزش ۱۰۰ میلیارد تومان را به قیمت‌های بالاتری همچون ۲۰۰ تا ۳۰۰ میلیارد تومان فاکتور می‌کنند و به این ترتیب هر سال مبلغی به قیمت برخی دارایی‌ها افزوده می‌شود که واقعی نیست و این برخلاف توصیه امام خمینی است که فرمودند کاری کنید که پول سود کند زیرا وقتی سپرده‌گذار پولی در بانک می‌گذارد، بدون توجه به سود و زیان آن در انتظار تضمین سود خود است و حتی صندوقی به نام تضمین پرداخت وجود دارد که موظف است کم‌وکسری احتمالی سود سپرده‌گذاران را تأمین کند البته این صندوق اکنون به بانک ملی منتقل شده اما بانک همچنان این سود ۲۲ درصد تضمینی را به مشتریان خود پرداخت می‌کند چه سپرده آنها در بانکی به نام آینده باشد چه به بانک ملی یا حتی بانک مرکزی منتقل شده باشد زیرا صندوق موظف به پرداخت سود است در حالی که سپرده‌گذاران سودی را دریافت می‌کنند که عین ربا است حتی در صورتی که نام آن سود علی‌الحساب گذاشته شود.
این پول در شرایط درست باید فعالیت‌های تولیدی مثل تراشه الکترونیک یا گوشی تلفن همراه، رایانه، تلویزیون و بسیاری موارد دیگر وارد می‌شد که در کنار تأسیس کارخانه، سودی همچون انتقال دانش فنی را نیز به همراه داشت اما بانک‌ها به دنبال سود زودرس هستند بدون اینکه توجه کنند که هر چقدر تورم ایجاد کنند، به زیان اقتصاد و خودشان است زیرا ساختمان‌هایی ایجاد و احتکار کرده‌اند که آنها را در بازار مسکن عرضه نمی‌کنند و یا آنقدر به قیمت بالا به فروش می‌رسانند که خارج از قدرت خرید متقاضیان است و نزدیک به چندصد بنگاه در این پروژه‌های ساختمانی فعالیت می‌کنند و این داستان همچنان ادامه دارد به شکلی که سودی وجود ندارد اما پرداخت آن را به سپرده‌گذاران تضمین کرده‌اند.
ایمنا: تعداد زیادی از بانک‌ها در شرایط زیان‌دهی قرار دارند؟
کاشانی: نزدیک به ۵۰ درصد بانک‌ها در شرایطی مشابه بانک آینده یعنی زیان‌دهی هستند به دلیل اینکه در حوزه‌هایی همچون املاک ورود پیدا می‌کنند اما در کشوری همچون چین، بانک‌ها در همه حوزه‌های صنعتی ورود پیدا می‌کنند. رهبر معظم انقلاب نیز بر سرمایه‌گذاری در بخش تولید تاکید دارند زیرا به عنوان مثال ما سالانه چهار میلیارد دلار گوشی تلفن همراه وارد می‌کنیم در حالی که امکان ساخت آن در ایران وجود دارد.
به طور قطع حوزه‌های دانش‌بنیان نیز می‌تواند کشور ما را متحول کند و دانشمندان و متخصصان لازم برای فعالیت در این زمینه را داریم با این وجود بانک با هدف رسیدن به سود آنی پول مردم و بانک مرکزی که از آن اضافه برداشت کرده را در حوزه‌هایی می‌برد که ایجاد تورم می‌کند و در نتیجه قدرت خرید مردم را آنقدر پایین می‌آورد که توان خرید خانه و املاک تجاری را ندارند ولی بانک نیز نمی‌تواند دارایی خود را به قیمت پایین‌تر بفروشد زیرا به این منابع برای پرداخت سود نیازمند است. بسیاری از ساختمان‌های تجاری یا مسکونی که در این روند ساخته شده‌اند همچون ایران مال بدون فایده هستند و در صورتی که سرمایه‌های به کار رفته در پروژه‌ای همچون ایران مال وارد بخش تولید می‌شد، شاید دو تا سه برابر درآمد ایجاد می‌کرد و بانک که کارشناسان متخصص برای تشخیص این موضوع را در اختیار ندارد، تنها در بخش مسکن سرمایه‌گذاری می‌کند.
باید به این موضوع توجه کنیم که سود ربوی در اقتصاد اسلامی، آیات قرآن و حتی عقلانیت جایی ندارد با این حال طرفداران بازار آزاد به دنبال این هستند که در شرایط تحریم، پول را در پروژه‌هایی همچون مگامال و ساختمان‌های بسیار بزرگ ببریم که سودی عاید کشور نمی‌کند.
پرداخت سود ربوی در بانک به این معناست که تمام مقدرات کشور را به دست بانک‌های سپردیم که برخلاف تاکید رهبر معظم انقلاب، بنگاه‌داری می‌کنند و قوه قضائیه یا مجلس با این تخلف برخورد نمی‌کند در نتیجه اکنون مسئله حل نشده به کاهش قدرت پول ملی کشیده می‌شود و این شرایط تنها به سود سپرده‌گذارانی است که جمعیت آنها به سه چهار درصد می‌رسد. بر اساس قانون، قواعد، عقلانیت و تکنولوژی بهتر است از تجربه کشورهایی همچون چین استفاده کنیم.
ایمنا: به نظر شما چرا هلدینگ و مؤسسات بانکی انضباط مالی ندارند؟
کاشانی: همه این مشکلات از همان موضوع بازار آزاد شکل می‌گیرد نظریه‌ای که در لیبرالیسم مطرح می‌شود و بر اساس آن فعالان بازار آزاد مجاز هستند که انضباط را کنار بگذارند و فقط به سود فکر کنند. این نظریه در دانشگاه‌ها نیز تدریس می‌شود و برخی از مدیران اقتصادی ما نیز به آن باور دارند در حالی که اقتصاد تنها مربوط به روابط مالی پولی نیست بلکه اقتصاد در تولید است چه تولید ساختمان مگامال و ایران‌مال یا در تولیدات دانش بنیان و هنگامی که عنان کشور و پول در اموال در اختیار برخی افراد باشد، در چنین ساز و کار نادرستی از آن استفاده می‌کنند و پس از مدتی آنقدر سود می‌کنند که کسی را بر نمی‌تابند با اینکه در صدر اسلام پیامبر (ص) بر اساس قرآن کاری کرد که مسلمانان ایران و روم یعنی دو اقتصاد برتر آن دوره را پشت سر گذاشتند.
برخی افراد تنها به دنبال سود ربوی هستند بدون اینکه رعایت اخلاق و اسلام و عدالت کنند بنابراین این ساز و کار را ادامه می‌دهند. در کتاب اقتصاد خدا به این موضوع اشاره کردم که خدواند تمام آفرینش را بر اساس عدل، انضباط و قانون‌مداری خلق کرده ولی طرفداران سود ربوی به دنبال دور زدن قانون هستند، بنده معتقدم اساس اقتصاد اسلام بر اساس عدالت، وجدان و اخلاق‌مداری است اگر آن را پیگیری کنیم می‌توانیم به یکی از اقتصادهای برتر دنیا تبدیل شویم زیرا هیچ کشوری همچون ما از ظرفیت‌های معنوی، فضای جغرافیایی، ذخایر انرژی همچون نفت و گاز بهره‌مند نیست ولی برخی از مدیران به این امکانات بی‌توجه هستند.