طرح‌های غلط نظام آموشی ما را به این روز انداخت
اطلاعات نوشت: «طرح تقویت نظام آموزش و پرورش» که چند ماهی است در مجلس شورای اسلامی در دستور کار قرار گرفته است، با هدف بازسازی و ایجاد تحول بنیادین در نظام تعلیم و تربیت کشور تدوین شده است. این طرح...
اطلاعات نوشت: «طرح تقویت نظام آموزش و پرورش» که چند ماهی است در مجلس شورای اسلامی در دستور کار قرار گرفته است، با هدف بازسازی و ایجاد تحول بنیادین در نظام تعلیم و تربیت کشور تدوین شده است. این طرح دارای حدود ده ماده است که در هر کدام به یکی از گلوگاه‌های جاری نظام آموزشی مانند تمرکز قدرت مالی و اداری در ستاد، فقدان پیش‌دبستانی اجباری، محتوای حافظه‌محور و نابرابری امکانات آموزشی توجه شده است.
طرح تقویت نظام آموزش و پرورش محورهای گوناگونی دارد که از مهم‌ترین محورهای آن می‌توان به تمرکززدایی ساختار اداری و مالی نظام آموزش و پرورش، اجباری شدن پیش‌دبستانی برای کودکان پنج‌ساله، اصلاح محتوای آموزشی با رویکرد مهارت‌محوری، و ارتقاء جایگاه معلمان و انگیزه‌سازی برای آنان اشاره کرد.
همچنین، طرح پیش‌بینی کرده است که ادارات مرتبط با آموزش و پرورش در سطح استان‌ها تجمیع شده و یک «سازمان آموزش و پرورش استان» شکل گیرد تا اختیارات اداره کل به آن منتقل شود. در واقع، آن طور که گفته می‌شود، این طرح درصدد است تا هم کیفیت آموزشی را ارتقاء دهد و هم عدالت آموزشی را گسترش دهد؛ به‌ویژه با توجه به توزیع عادلانه‌تر امکانات و توجه ویژه به مدارس دولتی و مناطق محروم. در عین حال، امکان تدوین چنین طرحی که بتواند تمامی چالش‌های نظام آموزشی را به‌درستی شناسایی کند و برای آنها راه‌حل‌های درست ارائه دهد و همچنین در اجرا نیز بر زمین نماند، محل تردید است تا جایی که متخصصان باتجربه‌ای از بدنه آموزش و پروش، نقدهایی بر آن وارد کرده‌اند.
مهندس هادی عزیززاده، دبیرکل پیشین شورای عالی آموزش و پرورش، در یادداشت که در اختیار ما قرار داده، کاستی‌های این طرح را برشمرده است که مشروح آن ر در زیر می‌خوانید:
طرح تقویت نظام آموزش و پرورش
تعدادی از نمایندگان محترم مجلس شورای اسلامی طرحی را برای تصـویب پیشـنهاد کـرده‌انـد کـه «طـرح تقویـت آموزش و پرورش» نام گرفته است. نگاهی اجمالی به این طرح باعث شد سفری مجازی به طرح‌هایی که طی چهـار دهه گذشته در آموزش و پرورش مطرح بوده‌اند، داشته باشم؛ برخی طرح‌های خوب و بد. طرح‌های بـدی کـه اجـرا شدند یا اجرا نشدند . یا در مقام اجرا تغییر کردند و طرح‌های خوبی که یا روی کاغذ ماندنـد یـا اگـر اجـرا شـدند،
وزیران بعدی آنها را شکست‌خورده اعلام کردند و طرحی نو درانداختند! حاصل آن همه طرح‌های خوب و بد چه شد؟ آموزش و پرورش امروز.
آموزش و پرورشی که همگان اذعان می‌کنند که از عدالت به دور است و امروز دیگر نمی‌توان آموزش و پرورش را به عنوان برابرساز بزرگ یا نردبانی دانست که افراد بتوانند با استفاده از آن طبقه اجتماعی خود را تغییر دهند.
از نظــر کیفــی: در رده کشــورهایی قــرار داریــم کــه بهتــر اســت نامشــان ذکــر نشــود.
نتــایج آزمــون‌هــای تیمز، پرلز، امتحانات نهایی و… گویای گوشه‌ای از واقعیت است. کیفیت چنان است که همه ساله حـدود ۲۰۰ هـزاردانش‌آموز در دوره آموزش عمومی از مدرسه فرار می‌کنند یا از مدرسه فراری داده می‌شوند. کیفیت به‌گونه‌ای اسـت که بخشی از اولیای کودکان ۶ ساله علی‌رغم دسترسی به مدرسه، ترجیح می‌دهند آنها را دیرتر و با تـأخیر ثبـت‌نـام کنند. کیفیت به‌گونه‌ای است که بخشی از خانواده‌های مرفه دیگـر فرزندانشـان را بـه مدرسـه نمـی‌فرسـتند و خـود روش‌های ابداعی جایگزینی را برای تحصیل فرزندانشان یافته‌اند و…
از نظر کمی:هنوز هم حدود یک میلیون بازمانده از تحصیل داریم و متأسفانه این روند افزایشـی اسـت. شـکاف بین دختران و پسران سال به سال به زیان پسران عمیق‌تر می‌شود و می‌توان انتظار داشـت کـه تـا چنـد سـال آینـده، بسیاری از دانشگاه‌ها به دانشگاه‌های دخترانه با اندکی دانشجوی پسر تبدیل شوند….
زمانی آموزش و پرورش برای بالا بردن کمیت، به پایین آوردن کیفیت راه داد و اکنون پایین بودن کیفیت خود بـه معضلی برای افزایش کمیت تبدیل شده است. زمانی سیاستگذاران برای افزایش کمیت به پایین نگهداشـتن حقـوق معلمان رضایت دادند و اکنون پایین بودن حقوق معلمـان و شـأن معلمـی، خـود بـه مـانعی بـرای جـذب نیروهـای متخصص تبدیل شده است. زمانی سیاستگذاران برای ارتقاء کیفیت و افزایش کمیـت بـه ایجـاد مـدارس خـاص گرایش پیدا کردند و اکنون طبقاتی شدن مدارس، خود به مانعی بزرگ برای ایجـاد انگیـزه تحصـیل و ارتقـاء کیفـی مدارس دولتی تبدیل شده است و… .
نگاهی به طرح‌های گذشته نشان می‌دهد که طرح‌های مصوب قبلـی اغلـب نقـش مسـکّن را داشـته‌انـد و خـودتأثیرات منفی بسیاری به جای گذاشته‌اند که سیاستگذاران از آنها غافـل بـوده‌انـد. مسـائل آمـوزش و پـرورش را نمی‌توان بدون شناخت درست و علمی آنها و بدون توجه به مسائل آینده جامعه و با بی‌توجهی بـه برنامـه‌ریـزی وتأثیرات جانبی آنها حل کرد.
جنس پیشنهادهای «طرح تقویت»، از جنس همان طرح‌هایی است که در گذشته در آموزش و پرورش به مرحلـه اجرا درآمده و آموزش و پرورش را با مشکلات بسیاری روبه‌رو کرده است. طرح تقویت، آموزش متوسـطه را ماننـد گذشته همان نظری و فنی حرفه‌ای می‌بیند و به رویکردهای نوین بی‌توجه است و درنتیجه خود به مانعی برای ایجاد تحول در آموزش متوسطه تبدیل خواهد شد.
این طرح دانش‌آموزان را به گروه‌های مستعد و نامستعد تقسیم می‌کند که جای بحث بسـیار دارد. چـرا بـه جـای آن‌که نظام آموزشی را منعطف کنیم، همچنان غیرمنعطف نگه داریم و در عوض دانش‌آموزان را شـقه‌شـقه کنـیم و بـا جداسازی‌ها، مدارس طبقاتی مختلف داشته باشیم؟
طرح تقویت، سن ورود را به ۵ سالگی تغییر می‌دهد (پیش‌دبستان) و یک سـال از دوره شـش سـاله ابتـدایی کـم می‌کند و دانش‌آموزان را زودتر فارغ‌التحصیل می‌کند. کافی است مراحل اجرای آن را روی کاغذ ترسیم کنید و ببینیـد این انتقال چه فاجعه‌ای ایجاد می‌کند. طرح خام افزایش یک سال به پایان دوره ابتدایی (که کار ساده‌تری بـود)، چنـان بلایی بر سر آموزش و پرورش آورد که هنوز هم آموزش و پرورش کمر راست نکرده است و باز فاجعه‌ای دیگـر را باید تحمل کند! اگر قصد همگانی کردن دوره پیش‌دبستان را دارید ـ که شرایط آن برای ایران امروز فـراهم نیسـت ـ به مرور آن را توسعه دهید تا زمان سراسری شدنش برسد و آن را بدون دسـتکـاری در طـول دوره‌هـای تحصـیلی دیگر انجام دهید که تغییر طبیعی باشد و به راحتی انجام گیرد.
در طرح «تقویت» پیشنهاد شده است که نمایندگانی از انجمن اولیا و مربیان در شورای عالی آمـوزش و پـرورش عضو شوند، بد نیست هرچند تقریباً همه اعضای دیگر هم فرزند دارند و به گونه‌ای نقش اولیا را هم بازی مـی‌کننـد؛ولی سؤال این است آیا با این کار مشکل شـورای عـالی آمـوزش و پـرورش و تصـمیم‌هـای گـاه ضـعیف آن حـل می‌شود؟
به نظر می‌رسد طراحان طرح «تقویت» با همان عینکی به مسائل آمـوزش و پـرورش نگریسـته‌انـد کـه پیشـینیان نگریسته‌اند. بیشتر به مسائل جزئی چشم اندوخته‌اند؛ یعنی به مسائلی از جنس مدیریت اجرایی آموزش و پـرورش.در حالی که شأن مجلس ایجاب می‌کند بیشتر به تغییر نـوع حکمرانـی در آمـوزش و پـرورش بپردازنـد و مسـائل اجرایی را به آموزش و پرورش و دستگاه‌های اجرایی دیگر واگذار کنند. مثلاً خوب است موارد زیر را تصویب کنند و دولت را به رعایت آنها موظف کنند:
۱- در تنظیم و تصویب لوایح بودجه، سهم آموزش و پرورش از بودجه عمومی دولت و نیز سهم آموزش و پـرورش از تولید ناخالص داخلی حداقل برابر میانگین جهانی و حداکثر دو برابر آن در نظر گرفتـه مـی‌شـود. همچنـین سـهم حقوق و مزایای پرسنلی آموزش و پرورش نسبت به بودجه جاری نباید از سهم آنها در میانگین جهانی بیشتر باشد.
۲- حقوق و مزایای معلمان به گونه‌ای خواهد بودکه در مقایسه با سایر دستگاه‌های دولتـی، معلمـان در ردیـف اول تـا سوم بالاترین حقوق‌بگیران قرار بگیرند.
۳ـ شهرداری‌های بزرگ نسبت به احداث و تعمیر مدارس دوره‌های ابتـدایی و متوسـطه اول مسـئول خواهنـد بـود و احداث و تعمیر مدارس متوسطه دوم و مدارس مستقر در شهرداری‌های کوچک برعهده وزارت آموزش و پـرورش خواهد بود.
۴- با حذف فعالیت‌های کم‌اهمیت و موازی حوزه ستادی و انتقال بخشی از وظایف به استان‌ها و منـاطق و بـه‌ویـژه بـه مدارس، نسبت به کوچک و حرفه‌ای‌سازی حوزه ستادی اقدام می‌شود. (این سیاست با انتقال حداقل نیمـی از پرسـنل ستاد به مدارس و بازنگری تشکیلات آن آغاز خواهد شد.)
۵- نسبت به بازنگری قانون شورای عالی آموزش و پرورش با هدف کـاهش اعضـای سیاسـی و افـزودن صـاحب‌نظران مستقل حوزه تعلیم و تربیت و فرهنگ اقدام خواهد شـد. جلسـات شـورای عـالی آمـوزش و پـرورش بـا حضـور رسانه‌ها و خبرنگاران تشکیل خواهد شد تا مسئولیت‌پذیری اعضـا در قبـال تصـمیم‌هایشـان بـیش از پـیش شـود. درضمن عضویت افراد حقیقی برای بیش از دو دوره مجاز نخواهد بود.
۶- انتصاب افراد در پست‌های مدیریتی آموزش و پرورش به پیشنهاد مقام بالاتر و رأی اعتماد شـوراهایی خواهـد بـود که ترکیب اعضای آنها را شورای عالی آموزش و پرورش مشخص می‌کند. این شـوراها پـس از اطمینـان از داشـتن ضوابط لازم توسط کاندیداها، با آنها مصاحبه کرده و رأی خود را اعلام می‌کنند. حضـور در جلسـه مصـاحبه بـرای کارکنان حوزه مدیریتی ذی‌ربط آزاد خواهد بود.
۷- استخدام نیروهای مورد نیاز مدارس ابتدایی و متوسطه اول در هر منطقه از میان افراد واجد شرایط توسـط منطقـه و با نظارت استان انجام می‌گیرد و جابه‌جایی نیروهای منطقه از یک منطقه به منطقه دیگر، جز در موارد استثنایی مجـاز نخواهد بود.
استخدام نیروهای مورد نیاز دوره دوم متوسطه توسط اسـتان انجـام خواهـد گرفـت کـه بـه‌تـدریج بـه منـاطق یـا مجتمع‌های دوره متوسطه واگذار خواهد شد. به‌کارگیری نیروهای پاره‌وقت و حق‌التدریس با رعایـت مقـررات بـر عهده مدارس خواهد بود که با نظارت مناطق انجام می‌گیرد.
۸- استخدام معلم بدون برخورداری از صلاحیت‌های حرفه‌ای (مثلاً بدون تأیید سازمان نظام معلمـی) مجـاز نخواهـدبود.
۹- پذیرش مسئولیت برای مشاغل مختلف در آموزش و پرورش بدون داشتن تحصیلات و تخصـص، برابـر ضـوابط مقرر در آیین‌نامه‌ها، تخلف محسوب می‌شود. برای منصوب‌کننده هم تخلف خواهد بود.
۱۰- وزارت آموزش و پرورش موظف است با بازنگری در برنامه‌ها، آیین‌نامه‌ها و دسـتورالعمل‌هـای خـود و… مـوارد خلاف اصل سی قانون اساسی و سایر اصول مرتبط با آموزش و پرورش را اصلاح و شرایطی را به وجود آورد کـه همه کودکان از آموزش با کیفیت برخوردار شوند.
نمایندگان محترم می‌توانند به این پیشنهادهای خام بیفزایند. پیشنهادهایی که هریک بتوانند مانند اهرمی قوی بـه حـل مشکلات آموزش و پرورش به شکل واقعی کمک کنند.