ضعف دیپلماسی و جولان گرد و غبار

مرصاد جعفری – روزنامه اطلاعات: شهرهای بزرگ ایران این روزها درگیر پدیده اقلیمی هستند که بازیگر اصلی بحران زیست محیطی در فصول گرم سال است واکنون می‌توان گفت که گستره سرزمینی این مخاطره اقلیمی چنان توسعه یافته که حتی شهرهایی را درگیر کرده است که تا چندی پیش، تصوروقوع چنین پدیده‌ای درآنها وجود نداشت.

شاخص‌های نمایش داده شده توسط شرکت های کنترل کیفیت هوامستقر در کلانشهرهای ایران و همچنین شهرهای غرب و جنوب غرب، گویای وضع هشدار و بحرانی از کیفیت هوا هستند که به جولانگاه گردو غبار تبدیل شده است. البته در این یادداشت قصد نداریم که به معرفی  عوامل شکل گیری این پدیده بپردازیم؛ چه‌بسا این رخداد به قدری آشناست که حتی مردم کوچه و بازار   هم با ویژگی ها، عوامل و علل شکل گیری و حتی روش های مقابله با توفان گرد و غبار آشنایند.

بودجه‌هایی که تاکنون برای مقابله با توفان های گرد و غباری صرف شده واقداماتی که به بدین منظور صورت گرفته  است هم مشخصا نتیجه بخش نبوده و کیفیت هوای به طور مثال پایتخت در این روزها  دروضعی است که حاجتی به توضیح و توجیه آن نیست  .

در این بین عملا سازمان محیط زیست به عنوان نهاد اصلی مقابله با این پدیده به تنهایی از پس این بحران بر نیامده است؛ چه در قامت قانونگذاری  و چه در هیبت نظارت بر اجرای قانون؛ در گزارشی که روزهای گذشته در خبرگزاری خانه ملت منتشر شد مشخصا کارشناسان امر از ترک فعل های ارگان های مسئول در این زمینه یاد کرده‌اند. وقوع جنگ ۱۲ روزه هم مزید برعلت شده است تا این مهم ازنظر اولویت اقدام وعمل رتبه نازلتری پیدا کند.

نکته مهم این است که صرفا در وقوع این رخداد و بحران، مردم هیچ نقشی ندارند و اتفاقا قربانیان اصلی ماجرا هستند. ضعف اول در تشدید بحران و عدم توانایی دولت‌ها در مقابله با این پدیده مخرب قطعا در دیپلماسی بین المللی است  و در مراحل بعد اجرا نشدن قوانین داخلی که حاصل ماه ها کارشناسی و ارائه راهکار و البته تامین بودجه است. در این بین دو بحث مطرح می شودکه یا قوانین مشکل دارند یا واقعا اجرا نمی شوند .

در این ارتباط  می توان گفت صدها پژوهش علمی توسط محققان داخلی نتایجی را ارئه داده اند که به طور قطع در زمینه شناسایی عوامل و به کارگیری راهکارهای اصولی، فنی و علمی می تواند در حل این بحران تا حد زیادی کمک کننده باشد. سئوال اینجاست که تا چه اندازه نتایج تحقیقات دانشگاهی توسط مسئولان به کار گرفته می شود یا اصلا پل ارتباطی بین محققان دانشگاهی با مسئولان و متولیان در   چنین بحران هایی وجود دارد یا صرفا رساله ها و پایان نامه‌ها با این موضوع نهایتا در کتابخانه های دانشگاه ها در حال خاک خوردن هستند؟

اما در زمینه دیپلماسی و ارتباط با کشورهای درگیر با پدیده اقلیمی مشابه هم ضعف هایی دیده می شود.

در نشست بین‌المللی مقابله با توفان‌های گرد و غباری که تابستان ۲۰۲۳ در تهران برگزار شد راهکارها و برنامه هایی ارائه شده است، از قبیل: تأسیس صندوق و سازمان منطقه‌ای زیست‌محیطی، پشتیبانی فنی، علمی و تبادل تجربه با تشکیل گروه‌های فنی مشترک بین کشورها برای توسعه ظرفیت‌ها، انتقال فناوری، پایش علمی، احیا و حفاظت از پوشش گیاهی، اجرای پروژه های مدیریت آب و خاک، دیپلماسی و همکاری بین‌المللی گسترده و امضای توافقنامه توسط کشورهای درگیر این پدیده و البته کشورهایی که سرزمین آنها چشمه های اصلی خیزش توفان گرد و غبار هستند و ارتقای آگاهی عمومی و هشدار زودهنگام.

مجموعه ای از اقدامات مذکور هم در سطوح داخلی و هم در سطوح بین المللی می تواند به کاهش چشمگیر این پدیده که مستقیما سلامت مردم را نشانه رفته است  بسیار موثر باشد،اما همانطور که پیشتر اشاره شد، قدم اول، رسیدن به فهم و درک مشترک در حوزه دیپلماسی با کشورهای همسایه، ارتباط مستمر و همچنین اقداماتی در سطوح فرا سرزمینی است. دراین بین فراموش نکنیم که درطول این سالها ،سدسازی های غیر اصولی در بالادست حوزه آبریز، جنگل زدایی، نبود الگوی کشت مناسب و کشاورزی غیر اصولی بدون توجه به پتانسیل سرزمینی، نبود سیستم اصولی مدیریت منابع آب و در نهایت افزایش سطوح بیابان (بیابان زایی) در داخل درکنار تغییرات آب و هوایی و گرمتر شدن زمین،بر شدت و گسترش وقوع سرزمینی این پدیده موثر بوده است.

تصمیم برای مقابله با رخدادهای حدی نظیر توفان گرد و غباری نیازمند اقدامی فوری  و عمل به قوانینی است که ازمدتهاپیش  وضع شده است و اجرا نمی شود؛ چه بسا که ابلاغ و دستور برای اجرای آنها در پیچ و خم های اداری ارگان ها گرفتار شده است و گرنه به قول مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران: «مردم باید به گرد و غبار عادت کنند؛ از سال های آینده در کشور تدام خواهد داشت!» غافل از اینکه عادت کردن به  چنین پدیده ای چیزی جز از دست رفتن  جان مردم به سادگی تمام نیست.