شکوه برج آزادی را تخریب نکنید
سجاد تبریزی – روزنامه اطلاعات| ساخت سازه‌های موقت دورتا دور میدان آزادی، دورنمای این برج را از میان برده است. این سازه‌ها این بار به بهانه مراسم معنوی ـ مذهبی محرم ساخته شده‌اند، بهانه‌ای که...
سجاد تبریزی – روزنامه اطلاعات| ساخت سازه‌های موقت دورتا دور میدان آزادی، دورنمای این برج را از میان برده است. این سازه‌ها این بار به بهانه مراسم معنوی ـ مذهبی محرم ساخته شده‌اند، بهانه‌ای که نقد به عملکرد متولیان آن را دشوار می‌کند. باید توجه داشت ساخت مسجد و تکیه با سازه موقت زیر برج با آن عظمت، اگر توهین به مسجد و تکیه نباشد، قطعا تکریم آن نیست.
نمادهای یک شهر، نشانه‌هایی از بزرگی فرهنگ و توانمندی مردمان آن شهر هستند. از نظر تاریخی، انسان پس از یکجانشینی، به تلاش برای بقا و حفظ منابع تأمین نیازهای غریزی خود پرداخت و پس از مرتفع شدن آن دست به ساخت عناصری زد تا نشانه‌ای از حضور اجتماع انسانی خود باشد؛ نمادهای شهری از این جمله‌اند.
نشانه‌های شهرهای تاریخی ما، مؤید همین مدنیت است؛ شهرهایی که همواره به عمارت‌های فاخر خود شناخته می‌شدند و قرن‌های قرن، گردشگران از دورترین نقاط دنیا به دیدن و توصیف آن‌ها پرداخته‌اند. این نمادها به‌ویژه در پایتخت‌های ایران، اصفهان، شیراز، قزوین و تهران، دیدنی‌تر بوده و هستند.
در تمدن‌های نوپا نیز این نیاز به داشتن نماد دیده می‌شود، به گونه‌ای که گویا هر کشور، هر شهر و حتی هر محله‌ای که نمادهای بیشتر و فاخرتری داشته باشد، اصیل‌تر و جذاب‌تر است. نمادها به قدری جذابند که در دهه‌های اخیر در کنار آن‌ها رویدادهای کوچک و بزرگ فرهنگی ـ هنری، ورزشی یا اقتصادی برگزار می‌شود و منفعت آن، رونق اقتصاد شهر و کشور است. به هر ترتیب، هر رویداد حاشیه نماد شهری، تحت‌الشعاع آن قرار دارد، چرا که نماد شهر، می‌تواند پشتوانه‌ای برای برگزاری و برگزارکننده رویداد باشد.
از بدیهیات که بگذریم، آنچه در سال‌های اخیر در پایتخت اتفاق می‌افتد، تأسف‌بار است: برگزاری رویدادهای فرهنگی و مذهبی در کنار نمادها بدون در نظر گرفتن اصول؛ به طوری که گاهی به نظر می‌رسد برگزار کننده رویداد، قصد محو کردن نماد شهری را دارد. ساختمان تئاتر شهر و برج آزادی دچار همین مشکل هستند و در برهه‌های مختلف، رویدادهایی در اطرافشان برگزار می‌شوند که محوریت بنا در آن‌ها لحاظ نشده است.
این موضوع در مورد برج آزادی بیشتر به چشم می‌آید، جایی که به‌طور کلی محل رفت و آمد و تجمع مردمی نیست، اما بر برگزاری بی‌ضابطه رویدادهای مذهبی به‌ویژه مراسم عزاداری محرم و صفر در حریم آن اغراق می‌شود. این نوع نگاه و نگرش، بدون شک در راستای اعتلای رویداد مذهبی نیست، چرا که ساختن مسجد و تکیه با سازه موقت زیر برج با آن عظمت، اگر توهین به مسجد و تکیه نباشد، قطعا تکریم آن نیست.
برج آزادی، هویت تاریخی
ساخت برج آزادی در ابتدای دهه ۵۰ با هدف ایجاد یک نماد شهری مدرن در تهران به اتمام رسید، برجی که با بهره‌گیری از الگوهای دست‌کم دو دوره معماری سنتی، نمادی از دروازه غربی شهر شد. دکتر علی اندجی، معمار و عضو هیأت علمی مؤسسه آموزش عالی معماری و هنر پارس در این باره می‌گوید: میدان آزادی به‌عنوان اولین نماد تهران شناخته می‌شود، از این حیث، حفظ هویت تاریخی و فرهنگی حریم بصری آن به نظرم باید اولویت سازمان‌های ذیربط مثل شهرداری و وزارت میراث فرهنگی باشد. این نماد را نباید با سایر ساختمان‌ها و فضاهای شهری مقایسه کرد.
وی می‌افزاید: ممکن است در یک فضای شهری، رویدادی به صورت موقت برگزار شود که دارای پشتوانه مردمی هم باشد و این در همه دنیا رواج دارد اما برج آزادی به دلیل نوع و جای استقرار آن که گویی در وسط یک جزیره واقع شده، شاید محل مناسبی برای برگزاری رویداد مردمی نباشد. چرا که از چهار طرف این برج، چهار جاده به میدان می‌رسد و فضای شهری پیاده محسوب نمی‌شود. اگر کسی از آنجا می‌گذرد برای دیدن خود میدان آزادی آمده است و آنجا محل گذر عابران نیست.
این استاد دانشگاه تأکید می‌کند: عملکرد بصری، مهمترین ویژگی این برج است و باید حفظ شود. بدین ترتیب هرگونه نمایشگاه موقتی که در این محل ساخته می‌شود، باید به حفظ پرسپکتیو بصری میدان آزادی، احترام بگذارد.
تهران نمادهای متعددی دارد، از جمله برج آزادی و برج میلاد که نشانه‌هایی از دو دوره مختلف هستند اما برخی دیگر از بناها مثل پل طبیعت یا ساختمان تئاتر شهر نیز می‌توانند به عنوان نماد تهران تلقی شوند.
آیا ضوابطی وجود دارد؟
ساخت سازه‌های موقت دورتا دور میدان آزادی، نمای این برج را از میان برده است، این سازه‌ها به بهانه مراسم معنوی ـ مذهبی محرم ساخته شده‌اند، بهانه‌ای که نقد به عملکرد متولیان آن را دشوار می‌کند. علی‌ایحال، مسلما چنین اقدامی موجب تکریم مراسم مردمی محرم نمی‌شود.
دکتر انجدی می‌گوید: فکر می‌کنم حتما ضوابطی برای وزارت میراث فرهنگی که متولی برج است وجود دارد، اما عموما جزئیات در ضوابط مشخص نیست. احتمالا در قوانین به‌طور کلی ساخت سازه موقت در مکان‌های ثبت‌شده ممنوع بوده ولی جزئیات آن تبیین نشده است.
وی می‌افزاید: دو نکته مهم برای ساخت سازه موقت در کنار نمادهای فرهنگی وجود دارد، اول جانمایی سازه باید به گونه‌ای باشد که حریم بنا را مخدوش نکند، مثلا در حاشیه میدان یا دور آن باشد. دوم درباره شکل و فیزیک سازه موقت است که ظاهرا جایی تعریف نشده و کسی در مورد کیفیت سازه‌های موقت، محدودیتی اعمال نمی‌کند؛ در حالی که لازم است ارگان‌های متولی در مورد شکل و کیفیت آن محدودیت مشخص وضع کنند. مثل نماهای ساختمان‌های شهر که متولی دارد و کمیته‌ای در مورد آن نظر می‌دهد، در مورد سازه‌های این‌چنینی هم باید کمیته‌ای شکل بگیرد.
این معمار در پایان گفتگوی خود تأکید می‌کند: طول زمان برگزاری رویداد هم مهم است. در همه جای دنیا برای برگزاری رویداد در مراکز تاریخی، پروتکل‌هایی وضع شده که در طول سال چه میزان از زمان می‌تواند به رویدادها اختصاص داده شود. به نظرم ۸۰ تا ۹۰ درصد زمان را باید به خودنمایی خود نماد اختصاص بدهیم.
فقدان متخصص
اگر قرار است در کنار یک بنای تاریخی، سازه‌ای موقت ساخته شود، رجوع به نظر کارشناسان ضروری است. مهندس علیرضا مشهدی‌میرزا، معمار با بیان این مطلب توضیح می‌دهد: نگاه جامعه به معماری، سهل و ممتنع است و معماری را امری ساده می‌داند. این باعث می‌شود تا افرادی، موضوع را آن‌قدر سطح پایین بدانند که برای آن، نیازی به معمار و کارشناس حس نکنند.
وی می‌افزاید: در حال حاضر وقتی از میدان آزادی رد می‌شوید، سازه‌ای می‌بینید که از خودتان می‌پرسید این چیست؟ چرا که هیچ نسبتی با برج ندارد و نوعی آشفتگی در میدان به وجود آورده است.
در همه شهرهای دنیا رویدادهایی در کنار نمادها و بناهای تاریخی برگزار می‌شود که برای آن طراحی و برنامه‌ریزی می‌کنند.
مهندس مشهدی‌میرزا تأکید می‌کند: به نظرم این قبیل سازه‌های موقت به طراحی نیاز دارند، نه صرفا طراحی معماری، بلکه طراحی هنری، صنعتی یا طراحی هنرهای تجسمی.
اخلاق معماری
اخلاق حرفه‌ای ایجاب می‌کند برای تغییرات در بنا از معمار و مالک معنوی آن مشاوره گرفته شود. مهندس علیرضا مشهدی‌میرزا می‌گوید: هر اثر متعلق به معمار آن است و اینجا پای مبحث اخلاق به میان می‌آید. هرجای دنیا وقتی قرار است در یک اثر دخل و تصرف شود، حتما به معمار آن مراجعه می‌کنند. این خدماتی است که معمار بعد از تحویل کار به بهره‌بردار می‌دهد.
کاندیدای جایزه معماری آقاخان می‌افزاید: شاید لازم باشد چارچوب تعریف‌شده‌ای زیر نظر سازمان‌های متولی امر ایجاد شود. اگر سازمان‌های متولی، نظارت داشته باشند و اصول رعایت شود، به‌نظرم دیگر مشابه اتفاقی که این روزها برای برج آزادی افتاده، نخواهد افتاد.
مهندس مشهدی‌میرزا هشت محور را برای جلوگیری از آسیب معنوی یا فیزیکی به بناهای نمادین پیشنهاد می‌کند. به گفته وی کسب مجوز از مراجع قانونی، حفظ حریم اثر ثبت‌شده، غیرمخرب بودن سازه‌های موقت، هماهنگی با منظر شهری و هویت ملی ایران، محدودیت زمانی برگزاری رویداد، پایش و نظارت در حین برگزاری رویداد از طرف کمیته ذی صلاح و عدم استفاده تجاری و تبلیغاتی، نکاتی است که در صورت رعایت آن‌ها، رویدادهای مختلف می‌توانند بدون آسیب در کنار بناهای مهم و نمادین برگزار شوند.
این برنده جوایز متعدد معماری در پایان گفتگوی خود می‌گوید: ساخت ناصحیح سازه‌های اطراف میدان آزادی اگر به عمد بوده، باعث تأسف است، ولی اگر به سهو بوده، با رعایت اصول می‌توان آن را به گونه‌ای اصلاح کرد که نه‌تنها منظر را تخریب نکند، بلکه شبیه نخل در میدان امیرچخماخ، زیبایی بنا را دوچندان سازد.