شانگهای در نقطه عطف؛ ایران چگونه جایگاه خود را در بلوک شرقی تثبیت می‌کند؟

به گزارش اطلاعات نیوز، بیست‌وچهارمین نشست نخست‌وزیران سازمان همکاری شانگهای (SCO) روز گذشته _سه‌شنبه بیست‌وهفتم آبان_ در مسکو با حضور محمدرضا عارف، معاون اول رئیس‌جمهور ایران، برگزار شد.

سازمان همکاری شانگهای (SCO) یک سازمان منطقه‌ای اوراسیایی است که برای تقویت همکاری میان کشورهای عضو در زمینه‌های سیاسی، اقتصادی، امنیتی و فرهنگی تأسیس شده است. این سازمان از ابتدا با تمرکز بر امنیت منطقه‌ای (در برابر افراط‌گرایی، تروریسم و جدایی‌طلبی) شکل گرفت و رفته‌رفته سیاست‌های اقتصادی و توسعه‌ای نیز در اولویت آن قرار گرفت.

کشورهایی مانند چین، روسیه، هند، پاکستان، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ازبکستان و ایران از اعضای آن هستند که جمعیتی زیاد و منابع استراتژیک قابل‌توجهی در اختیار دارند.

تلاش برای کاهش وابستگی اقتصادی به غرب

یکی از اهداف اصلی SCO، ترویج چندجانبه‌گرایی و کاهش وابستگی به نظام اقتصادی مالی غربی است.

این سازمان بستری برای همکاری اقتصادی، ترانزیتی، سرمایه‌گذاری مشترک، توسعه زیرساخت و امنیت منطقه‌ای فراهم می‌آورد.

اهمیت حضور ایران در سازمان همکاری شانگهای

برای ایران، عضویت در شانگهای به معنای افزایش وزن دیپلماتیک در یک سازوکار منطقه‌ای بزرگ، دسترسی به بازارهای آسیایی، همکاری در پروژه‌های حمل‌ونقلی و سرمایه‌گذاری و همچنین کاهش تأثیر تحریم‌های غربی است.

ایران از سال‌ها پیش تلاش کرده بود جایگاه کامل در این سازمان را به‌دست آورد. پس از تبدیل وضعیت از عضو ناظر به عضو دائم، تهران توانسته نقش استراتژیک‌تری در عرصه همکاری‌های چندجانبه شرق ایفا کند.

عضویت ایران فرصت تقویت تجارت با کشورهای عضو، سرمایه‌گذاری مشترک در انرژی، زیرساخت و حمل‌ونقل را فراهم می‌کند، به‌ویژه با کشورهایی مثل چین و هند که بازارهای مهمی برای ایران محسوب می‌شوند.

همچنین، از نظر امنیتی، ایران می‌تواند با مشارکت در این سازمان، بخشی از راهبرد «موازنه شرق» را پیش ببرد و نفوذ فشارهای یک‌جانبه غرب را تضعیف کند.

ایفای نقش در ساختارهای اقتصادی نوظهور

احسان موحدیان در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا اظهار کرد: درخصوص عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای، مهم‌ترین ظرفیت ایجاد شده برای کشور این است که ایران می‌تواند در دور زدن تحریم‌ها و ایفای نقش در ساختارهای اقتصادی نوظهور مشارکت کند. این امر به ایران کمک می‌کند تا در گذار از نظم بین‌الملل تک‌قطبی به یک نظم بین‌المللی چندقطبی جایگاه مناسبی برای خود ایجاد کند.

وی افزود: در سازمان همکاری شانگهای کشورهایی مانند روسیه، چین، هند، قزاقستان، ازبکستان و پاکستان حضور دارند. ایران با همکاری با این کشورها می‌تواند شرکای تجاری خود را متنوع کرده و مسیرهای تجاری جدیدی خلق کند. این اقدام نه‌تنها تعداد شرکای محدود قبلی را افزایش می‌دهد، بلکه امکان صادرات و واردات کالاهای اساسی با هزینه کمتر را نیز فراهم می‌کند.

کاهش وابستگی به دلار و فشارهای ناشی از محدودیت فروش نفت

کارشناس مسائل قفقاز تصریح کرد: یکی دیگر از مزایای عضویت در این سازمان، کاهش وابستگی ایران به دلار است، زیرا سازمان همکاری شانگهای قصد دارد سیستم‌های انتقال پیام‌های مالی مانند سوئیفت را کنار بگذارد و تسویه حساب‌ها را با پول‌های ملی انجام دهد. ایران با توجه به تحریم‌های آمریکا، می‌تواند از این طریق محدودیت‌های دلاری و بانکی را دور زده و خطر تحریم‌های ثانویه و هزینه مبادلات را کاهش دهد.

موحدیان با اشاره به منابع عظیم نفت و گاز ایران گفت: ایران با توجه به منابع عظیم نفت و گاز، نیازمند جذب سرمایه‌گذاری برای استخراج و توسعه این منابع است. از طریق همکاری با سازمان همکاری شانگهای می‌توان قراردادهایی برای توسعه منابع نفت و گاز، به‌ویژه در دریای خزر و خلیج فارس، منعقد کرد. این همکاری‌ها شامل پروژه‌های انتقال انرژی به کشورهای دیگر، ساخت پتروشیمی و توسعه زیرساخت‌های حمل و نقل و انتقال انرژی است. این اقدامات ایران را به یک مسیر کریدوری جذاب برای کشورهای دیگر تبدیل می‌کند و مشکلات زیرساختی کشور را کاهش می‌دهد.

وی ادامه داد: در حوزه ترانزیتی، مسیرهای شمال به جنوب و شرق به غرب نیازمند تکمیل هستند تا کالا بتواند از مرزهای ایران به ترکیه و عراق و همچنین کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز منتقل شود. سرمایه‌گذاری‌های سازمان همکاری شانگهای می‌تواند فشار ناشی از محدودیت فروش نفت را کاهش دهد و ایران را در قلب پروژه‌های ترانزیتی قرار دهد، به‌ویژه در چارچوب طرح یک کمربندی جاده‌ای چین که درآمد ترانزیتی و کاهش هزینه‌های تجاری برای ایران به همراه دارد.

کارشناس مسائل قفقاز ادامه داد: از نظر دیپلماسی اقتصادی و امنیتی، حضور فعال ایران در سازمان همکاری شانگهای شبکه‌های مهم منطقه‌ای و بین‌المللی را برای کشور ایجاد می‌کند. ایران می‌تواند همکاری‌های اقتصادی پایدار و بلندمدت با همسایگان خود برنامه‌ریزی کرده و تعاملات امنیتی و مرزی پایدارتری ایجاد کند. در مورد کشورهای آسیای مرکزی نیز ایران می‌تواند با مقابله با گسترش قرائت‌های تندروانه و ضد شیعی، به ثبات منطقه کمک کند.

موحدیان افزود: عضویت در این سازمان توسعه اقتصادی ایران را تسهیل می‌کند، از جمله در انتقال فناوری و مشارکت در پروژه‌های فناوری، به‌ویژه از چین و هند که بهره‌وری اقتصادی کشور را افزایش داده و هزینه‌ها را کاهش می‌دهد. در مجموع، سازمان همکاری شانگهای ظرفیت‌سازی راهبردی ایجاد کرده و به ارتقای اقتصاد ایران و اصلاحات داخلی کمک می‌کند، زیرساخت‌های جدید ایجاد می‌کند و تعاملات مالی کشور را از فشار تحریم‌های غرب و آمریکا رها می‌سازد.

وی تاکید کرد: در سال دوم عضویت، چین و روسیه به دلیل تحولات اخیر، از جمله جنگ اوکراین، حمایت آمریکا از تایوان و تشدید تنش‌ها با کشورهای همسایه، به دنبال کاهش وابستگی به غرب و گسترش روابط با سایر کشورها هستند. ایران می‌تواند با ایجاد فضای اقتصادی مناسب و حل مشکلات بروکراتیک و قانونی، سرمایه چین را در حوزه‌های زیرساختی، توسعه بنادر، خطوط آهن، جاده‌ها، استخراج نفت و گاز، صنایع پایین‌دستی نفت و گاز، معادن و فناوری‌های ICT جذب کند.

ایران، گذرگاه امن برای مسیرهای ترانزیتی شرق و غرب

کارشناس مسائل قفقاز عنوان کرد: ایران می‌تواند به گذرگاهی امن برای مسیرهای ترانزیتی شرق و غرب تبدیل شود و با استفاده از کریدور شمال-جنوب و مسیر ایران-هند، به درآمد ارزی و کاهش هزینه‌های تجاری دست یابد. کاهش فشار تحریم‌های بانکی از طریق بلوک مالی شرق، ایجاد سیستم‌های مالی جایگزین مانند SPFS روسیه و سیستم یوان چین، و تسویه حساب‌های دوجانبه با پول ملی، محدودیت‌های بانک‌های اروپایی و سوئیفت را کاهش می‌دهد.

موحدیان افزود: همچنین رقابت‌های ژئوپلیتیک بین چین و روسیه فرصت‌های اقتصادی مهمی برای ایران ایجاد می‌کند و امکان امضای قراردادهای اقتصادی، پروژه‌های انرژی، زیرساخت و حتی پروژه‌های نظامی با هزینه کمتر را فراهم می‌سازد. این امر نیازمند دیپلماسی اقتصادی چندجانبه و بهره‌گیری از فناوری‌های پیشرفته در حوزه‌های مختلف است.

کارشناس مسائل قفقاز در پایان گفت: ایجاد زیرساخت‌های مالی و سیستم تسویه حساب پولی مستقل از زیرساخت‌های غربی، سرمایه‌گذاری در پروژه‌های نفت و گاز، انرژی‌های سبز، حمل و نقل و امنیت، و مشارکت در شبکه منطقه آزاد اقتصادی مشترک، همه فرصت‌های مهمی هستند که می‌توانند فشار تحریم‌ها را کاهش دهند، درآمد ترانزیتی را افزایش دهند و صنایع داخلی ایران را رونق ببخشند.

به گزارش ایمنا، نشست بیست‌وچهارم شورای نخست‌وزیران (PM Council) سازمان همکاری شانگهای در روزهای ۲۶ و ۲۷ آبان در مسکو برگزار شد؛ نماینده ایران محمدرضا عارف، معاون اول رئیس‌جمهور، با هیئتی شامل مسئولان سیاسی و اقتصادی، به مسکو سفر کرد تا در این جلسه مهم شرکت کند.

در حاشیه نشست، عارف با نخست‌وزیر روسیه، میخائیل میشوستین، دیدار کرد و گفت‌وگوهایی درباره تقویت روابط دوجانبه، همکاری‌های اقتصادی، امنیت منطقه‌ای و مسائل مهم بین ایران و روسیه داشت.

آنچه در نشست بیست‌وچهارم گذشت

عارف و هیئت ایرانی در این نشست «پیش‌نویس مهمی از اسناد همکاری» را بررسی و در برخی موارد به توافق اولیه رساندند. موضوعات این اسناد شامل برنامه اقتصادی و تجاری چندجانبه برای دوره ۲۰۲۶–۲۰۳۰، نقشه راه توسعه اجتماعی دوره ۲۰۲۶–۲۰۲۸، توسعه زیرساخت مالی، تجارت الکترونیک و سرمایه‌گذاری مشترک است.

در بیانیه پایانی نشست نیز، تأکید خاصی بر گسترش همکاری سرمایه‌گذاری، زیرساخت‌های ترانزیتی و لجستیکی، تسهیل گمرکی تجارت میان اعضا و هماهنگی در استانداردهای تجاری صورت گرفت؛ همچنین کشورهای عضو بر اهمیت توسعه اقتصادی پایدار، محیط‌زیست، سلامت عمومی و آمادگی برای بلایای طبیعی تأکید کردند.

پیشنهاداتی نیز برای ایجاد بستر دیجیتال سازمانی مشترک (پلت‌فرم دیجیتال SCO) برای مدیریت حمل‌ونقل بین‌المللی مطرح شد. موضوع سرمایه‌گذاری در انرژی پایدار، از جمله منابع تجدیدپذیر و هیدروژنی، نیز در دستور کار قرار گرفته است.

در بیانیه نشست، کشورها مخالفت خود را با تحریم‌ها و اقدامات قهری یک‌جانبه (به ویژه اقتصادی) اعلام کردند. این مواضع نشان‌دهنده همگرایی اعضا برای مقابله با فشارهای بین‌المللی است.

عارف با استفاده از حضور در این اجلاس، ارتباط دوجانبه با شرکای مهم منطقه‌ای را تقویت کرده و پیام ایران به جامعه بین‌المللی را در قالب چندجانبه‌گرایی و همکاری منطقه‌ای برجسته کرده است. همچنین این نشست فرصتی برای ایران است تا نقش فعال‌تری در سازوکارهای اقتصادی اوراسیایی ایفا کند.

آن‌طور که به نظر می‌رسد، اسناد امضا شده و توافقات اولیه در نشست می‌تواند فرصت‌های اقتصادی جدیدی برای ایران فراهم کند، به خصوص در زمینه سرمایه‌گذاری، حمل‌ونقل و تجارت با اعضای کلیدی مثل چین، روسیه و کشورهای آسیای میانه. همچنین مواضع مشترک در برابر فشارهای یک‌جانبه غربی، بخشی از راهبرد ایران برای کاهش اثر تحریم‌ها و ترویج چندجانبه‌گرایی در ساختارهای منطقه‌ای است.

در یکی از مهم‌ترین اهداف، جمهوری اسلامی ایران با استفاده از این سازمان، در حال تقویت نفوذ خود در معادلات اوراسیایی و کاهش اتکای اقتصادی به نظام غرب است و این نشست، نقطه‌ای مهم در این مسیر به شمار می‌آید.