سازوکار اوراق اختیار فروش تبعی / فرصت‌ها و چالش‌های یک ابزار نوین مالی

به گزارش اطلاعات نیوز، بازار سرمایه کشور در سال‌های اخیر با نوسانات شدید قیمتی و بی‌ثباتی‌های ساختاری مواجه بوده است. این نوسانات، ضرورت توسعه ابزارهای نوین مدیریت ریسک و پوشش ضرر را بیش از پیش آشکار ساخته است. یکی از این ابزارها، اوراق اختیار فروش تبعی است که با هدف حمایت از سهامداران خرد و افزایش اعتماد به بازار طراحی شده است.

اوراق اختیار فروش تبعی، نوعی قرارداد مالی است که به دارنده آن این حق را می‌دهد تا در تاریخی مشخص و با قیمتی از پیش تعیین‌شده، مقدار معینی از دارایی پایه (عموماً سهام یک شرکت پذیرفته‌شده در بورس) را به عرضه‌کننده اوراق بفروشد. این قرارداد، الزام‌آور برای خریدار نیست و وی مختار است در صورت تمایل از حق خود استفاده کند. اوراق اختیار فروش تبعی در بازار سرمایه ایران بیشتر با هدف حمایت از سهامداران خرد و ایجاد امنیت روانی در بازار منتشر می‌شود.

اولین تجربه‌های انتشار اوراق اختیار فروش تبعی در ایران به دهه ۱۳۹۰ بازمی‌گردد. سازمان بورس و اوراق بهادار با هدف مقابله با نوسانات منفی بازار و حمایت از سرمایه‌گذاران خرد، دستورالعمل‌های لازم برای انتشار این اوراق را تدوین و ابلاغ نمود. در سال‌های پس از آن، با استقبال نسبی بازار و توجه نهادهای ناظر، این ابزار به‌تدریج جایگاه خود را در سبد ابزارهای مالی ایران پیدا کرد. بررسی روند تاریخی انتشار این اوراق نشان می‌دهد که در دوره‌های بحران بازار، تقاضا برای این اوراق افزایش یافته و نقش مؤثری در کاهش فشار فروش و تثبیت قیمت سهام داشته است.

سازوکار انتشار و معاملات اوراق اختیار فروش تبعی

فرایند انتشار اوراق اختیار فروش تبعی در بورس ایران شامل مراحل متعددی است. ابتدا شرکت ناشر یا سهامدار عمده با همکاری کارگزار رسمی، درخواست انتشار اوراق را به سازمان بورس ارائه می‌کند. پس از بررسی صلاحیت‌های فنی و مالی، طرح توجیهی و مستندات لازم، مجوز انتشار صادر می‌شود. اوراق در نماد ویژه‌ای به سهامداران حقیقی عرضه می‌شود و هر سهامدار تنها به اندازه تعداد سهام پایه موجود در پرتفوی خود می‌تواند اوراق خریداری کند. این اوراق قابل معامله در بازار ثانویه نبوده و فقط در تاریخ سررسید قابلیت اعمال دارند. در صورت افت قیمت سهم پایه نسبت به قیمت اعمال، اختلاف قیمت به سهامدار پرداخت می‌شود یا سهام با قیمت اعمال به عرضه‌کننده منتقل می‌شود.

اوراق اختیار فروش تبعی دارای مزایای متعددی برای سهامداران و بازار سرمایه است. مهم‌ترین مزیت این اوراق، کاهش ریسک سرمایه‌گذاری برای سهامداران خرد است. با خرید این اوراق، سهامداران می‌توانند سرمایه خود را در برابر ریزش شدید قیمت بیمه کنند. این امر به افزایش اعتماد به بازار و جذب سرمایه‌گذاران جدید کمک می‌کند. از دیگر مزایای این اوراق می‌توان به ایجاد کف قیمتی برای سهام، کاهش نوسانات منفی بازار و افزایش نقدشوندگی غیرمستقیم اشاره کرد. همچنین، انتشار این اوراق می‌تواند به عنوان ابزاری برای تأمین مالی شرکت‌ها در شرایط خاص مورد استفاده قرار گیرد.

با وجود مزایای یادشده، اوراق اختیار فروش تبعی با چالش‌ها و محدودیت‌های متعددی نیز روبه‌رو است. مهم‌ترین محدودیت، وجود نداشتن بازار ثانویه برای معامله این اوراق است که باعث کاهش انعطاف‌پذیری و نقدشوندگی آن‌ها می‌شود. همچنین، سقف خرید اوراق متناسب با تعداد سهام پایه موجود در پرتفوی سهامدار تعیین می‌شود که این امر مانع از پوشش کامل ریسک در پرتفوهای بزرگ می‌شود. از دیگر چالش‌ها می‌توان به هزینه بالای خرید اوراق، پیچیدگی مفهومی برای سرمایه‌گذاران غیرحرفه‌ای و محدودیت زمانی تعهد عرضه‌کننده اشاره کرد. علاوه بر این، اطلاع‌رسانی ناکافی و عدم آشنایی کافی سرمایه‌گذاران با سازوکار این اوراق، از موانع توسعه آن در بازار سرمایه ایران محسوب می‌شود.

اوراق اختیار فروش تبعی در مقایسه با سایر ابزارهای مشتقه همچون اختیار فروش معمولی، تفاوت‌های ساختاری و عملیاتی قابل توجهی دارد. در حالی که اختیار فروش معمولی در بازار ثانویه قابل معامله است و محدودیت خاصی برای خریدار وجود ندارد، اوراق اختیار فروش تبعی فقط در عرضه اولیه و به میزان سهام پایه قابل خریداری است و قابلیت معامله مجدد ندارد. همچنین، عرضه‌کننده اوراق اختیار فروش تبعی عموماً شرکت ناشر یا سهامدار عمده است، در حالی که در اختیار فروش معمولی، هر سرمایه‌گذاری می‌تواند به عنوان عرضه‌کننده یا خریدار عمل کند. این تفاوت‌ها باعث می‌شود اوراق اختیار فروش تبعی عمدتاً نقش حمایتی و بیمه‌ای داشته باشد، در حالی که اختیار فروش معمولی بیشتر جنبه سفته‌بازی و مدیریت ریسک فعال را ایفا می‌کند.

آثار اقتصادی و اجتماعی اوراق اختیار فروش تبعی

انتشار اوراق اختیار فروش تبعی تأثیرات قابل توجهی بر اقتصاد و جامعه دارد. از منظر اقتصادی، این اوراق با کاهش ریسک سرمایه‌گذاری، به افزایش مشارکت عمومی در بازار سرمایه کمک می‌کنند. این امر می‌تواند منجر به افزایش نقدینگی، توسعه بازار و بهبود شاخص‌های کلان اقتصادی شود. از سوی دیگر، حمایت از سهامداران خرد می‌تواند به کاهش نابرابری‌های مالی و افزایش عدالت در بازار بینجامد. با این حال، در صورت عدم نظارت دقیق و شفافیت کافی، امکان سوءاستفاده و ایجاد بحران‌های جدید نیز وجود دارد. از منظر اجتماعی، افزایش اعتماد عمومی به بازار سرمایه و کاهش اضطراب ناشی از نوسانات قیمتی، از جمله پیامدهای مثبت انتشار این اوراق است.

به گزارش ایمنا، اوراق اختیار فروش تبعی به عنوان یکی از ابزارهای نوین بازار سرمایه ایران، نقش مهمی در مدیریت ریسک و حمایت از سهامداران خرد ایفا کرده است. این اوراق با ایجاد امنیت روانی و کاهش ریسک سرمایه‌گذاری، به افزایش اعتماد و مشارکت در بازار کمک کرده‌اند. با این حال، چالش‌های ساختاری، اجرایی و آموزشی متعددی بر سر راه توسعه این ابزار وجود دارد که نیازمند بازنگری در مقررات، ارتقای سطح آگاهی سرمایه‌گذاران و تقویت زیرساخت‌های بازار است. پیشنهاد می‌شود با راه‌اندازی بازار ثانویه برای این اوراق، افزایش سقف خرید و تسهیل فرایند عرضه، زمینه برای توسعه بیشتر این ابزار فراهم گردد. همچنین، آموزش مستمر سرمایه‌گذاران و شفاف‌سازی اطلاعات مرتبط با اوراق اختیار فروش تبعی، از الزامات اساسی برای بهره‌برداری بهینه از این ابزار در بازار سرمایه ایران است.