زنگ‌ها به صدا درآمد؛ رتبه‌های علمی سیر نزولی گرفت
اطلاعات نوشت: تازه‌ترین فهرست پژوهشگران پر استناد جهان در سال که۲۰۲۵از سوی مؤسسه کلاریویت آنالیتیکس منتشر شده‌است، از ایران فقط ۳پژوهشگر و از عربستان ۳۰پژوهشگر را در جمع اثرگذارترین دانشمندان جهان...
اطلاعات نوشت: تازه‌ترین فهرست پژوهشگران پر استناد جهان در سال که۲۰۲۵از سوی مؤسسه کلاریویت آنالیتیکس منتشر شده‌است، از ایران فقط ۳پژوهشگر و از عربستان ۳۰پژوهشگر را در جمع اثرگذارترین دانشمندان جهان معرفی کرده‌است.
به گزارش مهر، این فهرست از سال ۲۰۱۴به صورت سالیانه منتشر می‌شود و پژوهشگرانی که تأثیر قابل توجه و گسترده‌ای در حوزه‌های تحقیقاتی خود داشته‌اند را معرفی می‌کند.
پژوهشگران پراستناد امسال از ۶۰کشور و منطقه مختلف هستند. با این وجود ۸۶.۱درصد از آنها متعلق به ۱۰کشور و منطقه است و ۷۴.۶درصد از آنها در ۵کشور جهان متمرکز شده‌اند.
آمریکا با ۲هزار و ۶۷۰پژوهشگر پر استناد در سال ۲۰۲۵، بالاترین پژوهشگر پر استناد در جهان را دارد. این رقم معادل ۳۷.۴درصد از کل پژوهشگران پر استناد دنیاست .
چین امسال نیز با ۱۴۰۶پژوهشگر پر استناد (۱۹.۷درصد از کل دنیا) جایگاه دوم خود را حفظ کرده و توانسته‌است از سال ۲۰۱۸تاکنون سهم خود از جمعیت پژوهشگران پر استناد را بیش از دو برابر کند.انگلیس با ۵۷۰پژوهشگر پر استناد (۸درصد از کل پژوهشگران پر استناد دنیا) امسال دوباره در رتبه سوم قرار دارد و پس از آن آلمان، استرالیا، کانادا، هلند، هنگ کنگ، سوئیسو فرانسه قرار گرفته‌اند.
در میان مؤسسات علمی دنیا، در سال ۲۰۲۵آکادمی علوم چین با ۲۵۸پژوهشگر پر استناد در رتبه اول قرار دارد و پس از آن دانشگاه‌های هاروارد، استنفوردو چینهوابه‌ترتیب ایستاده‌اند.
ایران نیز در سال ۱۴۰۰بیشترین تعداد پژوهشگران پر استناد را داشته است ولی در ۴سال گذشته این میزان بیش از ۸۰درصد کاهش یافته‌است. سال گذشته تعداد پژوهشگران پر استناد ایران به کم‌ترین تعداد از ابتدای اعلام فهرست (۲۰۱۴) رسید و امسال نیز تعداد پژوهشگران پر استناد ایران به سه نفر تقلیل یافت که عبارتند از: مهدی دهقان در زمینه ریاضیات (استاد تمام دانشکده ریاضی و علوم کامپیوتر دانشگاه صنعتی امیرکبیر)، محمدعلی منصورنیا در زمینه علوم اجتماعی (استاد اپیدمیولوژی و آمار زیستی دانشگاه علوم پزشکی تهران) و مجید سلطانی در زمینه بین‌رشته‌ای (دانشیار گروه تبدیل انرژی–بایو دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی).
عربستان اما در این فهرست، ۳۰ پژوهشگر دارد؛ زیرا برای بیش از یک دهه به دنبال جذب بهترین پژوهشگران دنیا بوده‌است. این کشور از پژوهشگران برتر دعوت می‌کند تا در مؤسسات این کشور مشغول به کار شوند و در این مؤسسات دوره برگزار کنند، فرصت مطالعاتی بگذارنند، به‌عنوان استاد مدعو تدریس کنند و در مقابل عربستان برای آنها امکانات مالی و آزمایشگاهی فراهم می‌کند و برای استخدام این پژوهشگران مبالغ بسیار بالایی پیشنهاد می‌دهد.
روزنامه اطلاعات برای بررسی دلایل این نزول رتبه، با دکتر محمود نیلی احمدآبادی گفتگو کرد.
رئیس سابق دانشگاه تهران در این باره اظهار کرد: برای ارائه پاسخ دقیق به این سؤال به داده‌های روشن و مطالعات بر پایه اطلاعات نیاز داریم. اما با در نظر گرفتن احتمالات می‌توان ابعاد این مسأله را بررسی کرد.
وی گفت: یکی از شاخص‌های توسعه علمی، خود افراد هستند که عملکرد علمی آنان بستگی دارد به این که در چه محیطی و تحت چه شرایطی کار می‌کنند، چه‌قدر روحیه دارند، چه امکاناتی در اختیار دارند و فضای علمی‌شان چه میزان، شاداب است. در واقع فعالیت علمی، آزاداندیشی، فضای شاداب، ارتباطات بین‌المللی، تجهیزات و امکانات و منابع مالی می‌خواهد. از طرف دیگر، آنچه امروز در حوزه علم می‌بینیم و درو می‌کنیم؛ نتیجه کارهایی است که چندین سال قبل انجام داده‌ایم. یعنی اگر امروز خوب کار کنیم، آثارش ۳ یا ۴ سال بعد در قالب مقاله و دستاورد و … ظاهر می‌شود.
پس اگر امروز در فهرست پژوهشگران پر استناد، از سطح قبلی خود بسیار تنزل کرده‌ایم باید اول از همه بپرسیم که چند سال قبل چه کرده‌ایم که امروز چنین نتیجه‌ای را برداشت می‌کنیم. بی‌شک، سختگیری‌هایی که در فضاهای علمی اعمال کردیم و نیز شرایط اجتماعی و اقتصادی و مدیریتی این اواخر، به‌شدت در بروز این اتفاق تأثیر گذاشته است. از سوی دیگر، از دست دادن استادان و پژوهشگران و نخبگان نیز نقش مخربی در فضای علمی ما ایفا کرده‌است.
نیلی احمدآبادی تصریح کرد: عربستان ۱۰ هزار دلار برای چاپ مقاله خوب هزینه می‌کند؛ زیرا چاپ مقاله بدون هزینه نیست. اما شرایط اقتصادی ما بسیار بد است و بودجه دانشگاه‌های ما به‌شدت ناکافی است و فقط هزینه‌های جاری را پوشش می‌دهد. ارتباطات بین‌المللی ما اندک است و حضور در کنفرانس‌های بین‌المللی یا دعوت از مدعوین خارجی برای شرکت در کنفرانس‌های داخلی کم است؛ از یک سو افراد از آمدن به ایران امتناع می‌کنند و از سوی دیگر، برای رفتن به مجامع علمی خارج از کشور با تأمین هزینه‌ها و مشکل عظمای ویزا روبرو هستیم.با این توضیحات باید از خودمان بپرسیم مگر چه کرده‌ایم که حالا انتظار نتیجه خوب داریم؟
استاد تمام گروه مهندسی متالورژی و مواد دانشکده فنی دانشگاه تهران اما این نوید را هم داد که شاید در آینده اوضاع روشن و بهتر باشد؛ زیرا با روی کار آمدن آقای پزشکیان و تغییر برخی شرایط؛ برخورد با جامعه علمی بهتر شده و دیگر مانند۳-۲ سال قبل سختگیری نمی‌شود، ارتباطات اعضای علمی با بدنه جامعه بهتر و بیشتر شده و فضای دانشگاه‌ها را شادتر می‌بینیم و مشارکت‌ها افزایش یافته‌است. این اتفاق البته از بعد حس اجتماعی روی داده‌است وگرنه زیرساخت‌های ناقص و معیوب تغییر نکرده‌اند. این داده‌ها نیز به حکمرانی نشان می‌دهند که اگر تصمیم درستی نگیرد و از شیوه نادرست خارج نشود، ادامه این وضعیت به نتایج بسیار بدتر می‌انجامد.
رئیس سابق دانشگاه تهران یادآور شد: اشکال کاستی‌ها و کم‌کاری‌های علمی این است که تأثیر فوری و آنی از خود نشان نمی‌دهند؛ گاهی وقتی نتایج آنها بروز می‌کند که شرایط بحرانی شده‌است و جبرانش سخت می‌شود؛ زیرا رفع اشکالات، دستوری و فوری نیست و زمان می‌برد. وی در پایان ابراز امیدواری کرد که حاصل‌جمع این داده‌ها در حوزه‌های مختلف، به حکمرانی این پیام را بدهد که با این دست‌فرمان دیگر نمی‌شود ادامه داد!