رنج مردم در زمستان؛ گاز خانگی جیره‌بندی می‌شود؟
مینا حیدری – روزنامه اطلاعات| صنعت کشور در آستانه بحرانی جدی قرار دارد؛ بحرانی که می‌تواند نه‌تنها تولید و توسعه اقتصادی را فلج کند، بلکه معیشت کارگران، بدنه تخصصی صنایع و ساختار اشتغال را نیز...
مینا حیدری – روزنامه اطلاعات| صنعت کشور در آستانه بحرانی جدی قرار دارد؛ بحرانی که می‌تواند نه‌تنها تولید و توسعه اقتصادی را فلج کند، بلکه معیشت کارگران، بدنه تخصصی صنایع و ساختار اشتغال را نیز به خطر بیندازد. استفاده گسترده از تجهیزات قدیمی و پرمصرف در منازل، ادارات و نیروگاه‌ها، عدم نوسازی زیرساخت‌ها و تأخیر در ارتقای راندمان نیروگاه‌ها، هدررفت گسترده انرژی و کاهش کارایی تولید را رقم زده است. ادامه این روند، صنایع را آسیب‌پذیر کرده و بسیاری از نیروهای متخصص و جوان را به مهاجرت به کشورهای همسایه و حتی اروپایی سوق داده؛ نیرویی که جایگزینی سریع آن تقریبا غیرممکن است.
آرش نجفی، رئیس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی ایران می‌گوید: امروز باید تمرکزمان روی مدیریت و صرفه‌جویی مصرف گاز باشد، زیرا نمی‌توانیم کمبودها را صرفا از محل تولید جبران کنیم. تمامی نگرانی‌ها و دلواپسی‌ها حول همین موضوع شکل می‌گیرد.
راهکاری برای توسعه صنعت
آقای نجفی با اشاره به اهمیت توسعه صنعتی کشور می‌گوید: در آینده، نیاز به گاز برای صنعت و توسعه صنعتی کشور، امری غیرقابل انکار است. بنابراین، باید هم تولید گاز را ادامه داده و شبکه توزیع را توسعه دهیم و هم ذائقه مصرف گاز را در کشور اصلاح کنیم. اصلاح گرمایش، بهینه‌سازی مصرف انرژی و اقدامات گسترده در سطح منازل، از پروتکل‌های جدی است که دولت باید از آن حمایت کند.
او با یادآوری سابقه اصلاح الگوی مصرف می‌افزاید: حدود ۱۵ تا ۱۶ سال پیش، مقام معظم رهبری دستور اصلاح الگوی مصرف را صادر کردند. با وجودآن که این موضوع همواره سرلوحه بوده، ما در بهینه‌سازی و اصلاح الگوی مصرف موفق نبوده‌ایم و امروز با خسارات جدی مواجهیم. بنابراین، اگر می‌خواهیم فرآیند موفق و کارآمدی داشته باشیم، صرف افزایش تولید گاز به‌تنهایی پاسخگو نیست.
بهینه‌سازی و ارتقای فناوری
آقای نجفی درباره راهکارهای مقابله با بحران گاز توضیح می‌دهد: سیستم‌های گرمایشی منازل و موتورخانه‌ها باید تعویض و بهینه شوند. عایق‌بندی ساختمان‌ها و تغییر رفتار مصرف می‌تواند اثرگذار باشد. نیروگاه‌ها باید ارتقا یابند.
نیروگاه‌های حرارتی فعلی بین ۳۸ تا ۴۲ درصد راندمان دارند، در حالی که برخی نیروگاه‌ها تنها از ۲۵ درصد راندمان برخوردارند. این نیروگاه‌ها باید از مدار خارج شده و به جای آن‌ها نیروگاه‌های سیکل ترکیبی با راندمان بالای ۵۵ درصد جایگزین شوند تا راندمان کلی به ۶۵ درصد برسد.
اگر این اقدامات انجام نشود، صنعت و اقتصاد کشور در معرض اضمحلال قرار خواهد گرفت.
آقای نجفی در ادامه با تأکید بر امکان ارتقای راندمان انرژی با وجود تحریم‌ها می‌گوید: اصلا نمی‌توان گفت که نمی‌توانیم راندمان را بالا ببریم.
تحریم‌ها مشکل خاصی ایجاد نمی‌کنند. بهینه‌سازی مصرف انرژی، انرژی‌های تجدیدپذیر و کاهش انتشار کربن، هیچ کدام درگیر تحریم نیستند و در دنیا نیز از تحریم مستثنی شده‌اند.
بنابراین ما می‌توانیم پروژه‌های بهینه‌سازی تعریف کنیم و حتی سازمان ملل را هم ناظر قرار دهیم. مشکل اصلی ما در گذشته، جذب سرمایه برای پروژه‌ها بود، زیرا اف‌ای‌تی‌اف، مانع این اقدام می‌شد اما تحریم‌ها مانعی برای بهسازی صنایع نیستند.
او با اشاره به چالش‌های پیش رو می‌گوید: اگر هوای زمستان بسیار سرد شود، ممکن است با بحران مواجه شویم. در این شرایط، سیستم‌های گرمایشی بیشتر به مدار می‌آیند، ساعات کارکرد بالا می‌رود و درجه حرارت منازل افزایش می‌یابد تا خانه‌ها سرد نماند. این مجموعه عوامل می‌تواند ما را با مشکل مواجه سازد.
جیره‌بندی گاز خانگی ممکن نیست
نجفی درباره ایده جیره‌بندی گاز خانواده‌ها توضیح می‌دهد: برخی می‌پرسند آیا بهتر نیست گاز منازل جیره‌بندی شود تا صنایع دچار مشکل نشوند؟ این امکان وجود ندارد، زیرا قطع و وصل گاز با برق متفاوت است.
شبکه گاز، خطر انفجار دارد و هربار که بخواهیم گاز را قطع و وصل کنیم، باید رگولاتورها و سوپاپ‌ها بررسی شوند که عملیاتی و ایمن نیست. حتی اگر بخواهیم گاز صنایع را محدود کنیم، میزان عظیم مصرف آن‌ها و پیچیدگی شبکه باعث می‌شود سهمیه‌بندی غیرممکن باشد.
قطع و وصل برق هم غیراصولی و خسارت‌آفرین است اما به هرحال ساده‌تر از قطع گاز است. در شبکه گاز، اقدامات فنی برای هر بار قطع و وصل، بسیار پیچیده و پرخطر است.
مدیریت مصرف، کلید حفظ صنعت
آرش نجفی با تأکید بر اهمیت تولید به عنوان رکن مهم اقتصاد ادامه می‌دهد: وقتی تولید دچار مشکل شود، وضعیت آینده نیز نامعلوم خواهد بود. امسال اگر صنعت نزدیک ۱۲۰ تا ۱۵۰ روز گاز نداشته باشد، دیگر چیزی از آن باقی نمی‌ماند. ما همواره توصیه می‌کنیم مصرف گاز با استفاده از تجهیزات کم‌مصرف، مدیریت شود. وقتی این اتفاق نمی‌افتد، مشکلات مضاعف خواهد شد.
او ادامه می‌دهد: چندین سال است تلاش می‌کنیم اما شرکت گاز عملا ترک فعل کرده و بهینه‌سازی مصرف گاز را اجرایی نمی‌کند.
تجهیزات پرمصرف مانند بخاری‌های قدیمی هنوز در منازل استفاده می‌شوند؛ بخاری‌هایی که حتی ۴۰ یا ۵۰ سال عمر کرده‌اند و راندمان پایینی دارند.
نجفی تاکید می‌کند: وقتی گاز ارزان باشد، افزایش قیمت برای کنترل مصرف مشکل ایجاد می‌کند و تورم به دنبال خواهد داشت.
بنابراین ابتدا باید تجهیزات کاهنده مصرف و مکانیزم‌های کاهش انرژی را نهادینه کرده و سپس با فاصله زمانی مناسب، اصلاح قیمت را اعمال کنیم. اگر اول قیمت افزایش یابد، اصلاح الگوی مصرف ناموفق خواهد بود.
راهکارهای عملی
نجفی می‌گوید: براساس مصوبه شورای اقتصاد، شرکت گاز موظف است بخاری‌های پرمصرف منازل، ادارات، مدارس و مساجد را جمع‌آوری کرده و به جای آن‌ها بخاری‌های راندمان بالا با گریدA جایگزین نماید. هزینه خرید این بخاری‌ها از طریق صرفه‌جویی که صورت می‌گیرد تأمین خواهد شد. با این روش، مصرف گاز مدیریت می‌شود، گاز هدررفته به صنعت اختصاص پیدا می‌کند، صنعت پابرجا می‌ماند و راندمان انرژی در منازل افزایش می‌یابد. بیشترین هدررفت گاز در منازل رخ می‌دهد. در زمستان، سیستم‌های گرمایشی اعم از موتورخانه و بخاری‌ها و در تابستان نیز کولرهای گازی و آبی پرمصرف و کم‌بازده، نقش اصلی را دارند.
او با انتقاد از عدم نوسازی زیرساخت‌ها بیان می‌کند: عدم نوسازی ۵۰ ساله، متهم ناترازی‌های کشور است. برخی نیازهای افراد مانند تلفن همراه، هر دو تا سه سال یک‌بار تغییر می‌کنند، در خودرو هم این اتفاق رخ می‌دهد، گرچه بسیاری هنوز از خودروهای فرسوده استفاده می‌کنند. اما تجهیزات گرمایشی منازل، همچنان سیستم‌های قدیمی و مستعملند. این کم‌کاری ساختاری است.
رئیس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی ایران به یک تجربه تاریخی اشاره می‌کند و می‌گوید: در کشور، شرکتی برای بهینه‌سازی مصرف سوخت وجود داشت که متأسفانه در دولت‌های نهم و دهم (دولت محمود احمدی‌نژاد)، به دلیل برخوردهای سیاسی و صرفا به‌واسطه آن‌که بنیان‌گذارانش از مدیران دولت مرحوم آیت‌الله هاشمی رفسنجانی بودند به حاشیه رانده شد. در نتیجه، این شرکت تخصصی نتوانست وظایف خود را به‌درستی انجام دهد و به تدریج تضعیف و منکوب شد تا جایی که عملا از کارآمدی افتاد و منابع مالی زیادی نیز هدر رفت. دولت‌های نهم و دهم در این زمینه مسئولند. پس از این اتفاق، سیاست پرداخت یارانه مستقیم به مردم به اجرا درآمد که موجب افزایش تورم شد ، بدون آن‌که بهینه‌سازی مصرف انرژی تحقق یابد و در نهایت، مبالغ هنگفتی هدر رفت.
رابطه فرهنگ‌سازی و قانون
نجفی می‌گوید: مردم پذیرای فرهنگ‌سازی هستند. وقتی قوانین، منطقی و قاعده‌مند وضع شوند، مردم همیشه از آن‌ها تمکین می‌کنند. اما اگر قوانین یک‌طرفه و بدون سنجش وضع شوند، مردم با آن‌ها همراهی نخواهند کرد.
او درباره نقش رسانه‌ها در فرهنگ‌سازی گفت: نهادی مثل صدا و سیما کارآمدی خود را از دست داده، جذابیت‌هایش کاهش یافته و ساختارهای فرهنگی تأثیرگذاری‌اش به حد اخبار روزمره رسیده است. نمی‌توان روی آن خیلی حساب کرد. اکنون شبکه‌های اجتماعی و اینترنت، اثرگذاری بیشتری دارند و اخبار و هشدارها در این فضاها بسیار سریع پخش و فراگیر می‌شوند. بنابراین استفاده از شبکه‌های اجتماعی برای فرهنگ‌سازی، بسیار مؤثرتر است.
باید توجه کنیم که صنعت کشور بیمار و آسیب‌پذیر شده و بدنه‌های تخصصی و کارگری آن در حال از دست رفتن است. وقتی به نیروهای کارآمد توجه نشود، جذب صنایع دیگر کشورهای همسایه سرخورده خواهند شد. جایگزینی نیروی ماهر هم به راحتی ممکن نیست. در آینده حتی اگر شرایط اقتصادی بهبود یابد، نمی‌توان به سرعت نیروی کارآمد جایگزین کرد.
با ادامه این روند، مجبور به استفاده از نیروهای غیرایرانی خواهیم شد. ورود غیرایرانی‌ها به صنایع، خطرات امنیتی دارد، زیرا ساختار اقتصادی کشور به دست اجنبی‌ها سپرده می‌شود. نیروهای جوان و متخصص ایرانی مهاجرت می‌کنند و تنها نیروی مسن یا تازه‌کار در کشور می‌ماند که موجب تضعیف سریع بدنه کارآمد صنایع می‌شود. مثلا این روزها در حوزه ساختمان با رکود شدید کارگر مواجهیم، زیرا بدنه کارگری ایرانی کاهش یافته و بسیاری از نیروهای متخصص به کشورهای همسایه مانند ترکیه، امارات، قطر و حتی اروپا مهاجرت کرده‌اند. ارزش پول ایران کاهش یافته و انگیزه کار در داخل از بین رفته است. نتیجه این توقف، کندی و رکود در صنعت ساختمان و صنایع مشابه است.