دیپلماسی هوشمند انرژی؛ کلید ثبات صادرات نفت ایران تا افق ۲۰۵۰

به گزارش اطلاعات نیوز، در سال‌های اخیر، صادرات نفت خام ایران هرگز نه به‌کلی متوقف شده و نه در بن‌بست بی‌حرکتی گرفتار بوده است؛ بلکه گام‌به‌گام، با استفاده از تاکتیک‌ها و ظرفیت‌های خلاقانه، مسیر احیا را پیموده است. چالشی‌ترین دوران، مقطع خروج آمریکا از برجام و بازگشت تحریم‌ها بود که سقوط به رقم ۳۰۰ هزار بشکه در روز را به همراه داشت اما برخلاف انتظار برخی مقامات بین‌المللی، ایران توانست ضمن مقاومت در برابر فشارها، بخشی از سهم صادراتی‌اش را بازگرداند و در بازارهای آسیایی جایگاهی مستحکم بیابد.

در ماه‌های اخیر، بنا بر داده‌های شرکت تحلیلی Kpler، صادرات نفت خام ایران در برخی ماه‌ها به رکوردهایی نزدیک به ۱٫۸۲ میلیون بشکه در روز رسیده است؛ رقمی که پس از بازگشت تحریم‌ها بی‌سابقه تلقی می‌شود و نشان‌دهنده پایداری نسبی در مواجهه با فشارهای بین‌المللی است.

این شرایط نه‌تنها نشانه ضعف، بلکه گواهی بر «تاب‌آوری راهبردی» و هوشمندی ایران در هم‌آمیختن دیپلماسی انرژی با الزامات تحولی بازار نفت است. در افق پیشِ‌رو، ایران می‌تواند با تقویت زیرساخت‌های صادراتی، تمرکز بر اقتصادهای رو به رشد آسیا و آفریقا و مدیریت هوشمندانه ریسک‌های بین‌المللی، جایگاه خود را در زنجیره تأمین انرژی جهان ارتقاء دهد.

محمدصادق مهرجو، تحلیلگر بازار انرژی در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا با اشاره به روند احیای تدریجی صادرات نفت ایران پس از سال ۱۴۰۰، معتقد است کشور توانسته با تکیه بر تنوع در روش‌های حمل‌ونقل، تخفیف‌های رقابتی و گسترش کانال‌های بازاریابی، به ثبات نسبی در فروش نفت خام دست پیدا کند. مشروح این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید.

ایمنا: اگر بخواهیم مروری بر وضعیت فروش و صادرات نفت خام ایران در سال‌های اخیر داشته باشیم، مهم‌ترین تحولات این دوره را چگونه می‌توان توصیف کرد؟

مهرجو: اگر بخواهیم به آنچه در ۷ سال گذشته در خصوص موضوع فروش و صادرات نفت خام بپردازیم باید این مقطع را به دو دوره تقسیم کنیم؛ پیش از سال ۱۴۰۰ و پس از آن. واقعیت این هست که ایران بعد از خروج آمریکا از برجام و اعمال تحریم‌های صادراتی نفت خام با یک شوک مقطعی مواجه شد و صادرات نفت خام ایران در سال ۹۹ به رقم بی‌سابقه ۳۰۰ هزار بشکه در روز سقوط کرد. اما با شروع سال جدید و بازیابی کانال‌های فروش نفت خام به شکلی که در سال‌های ۹۰ و ۹۱ اجرایی می‌شدند باعث افزایش رقم صادراتی و بالطبع افزایش تولید نفت خام به شکل تدریجی بوده است.

این روند تا به امروز ادامه پیدا کرده است و کشورمان توانسته که به ثبات نسبی در زمینه بازاریابی و فروش نفت خام دست پیدا کند. فکر می‌کنم این روند با حفظ کانال‌های مختلف فروش از طریق تنوع در روش‌های حمل‌ونقل و بازاریابی در نقاط مختلف جهان حفظ شود و با تخفیف‌های رقابتی و البته اندک، مشتریان خودش را حفظ کند.

ایمنا: پس از آغاز جنگ روسیه و اوکراین، بازار جهانی نفت دستخوش تغییر شد. این تحول چه تأثیری بر صادرات نفت خام ایران گذاشت؟

مهرجو: بعد از جنگ روسیه و اوکراین و تغییر جهت بازارهای فروش نفت روسیه از اروپا و آمریکا به سمت بازارهای آسیایی، کار برای عرضه نفت خام ایران سخت‌تر شد. اما به دلیل کیفیت بالاتر نفت خام ایران از نفت خام روسیه، مشتریان سنتی و البته جدید ایران با توجه به تنوع در تولید نفت خام ایران به‌خصوص در میادین خلیج فارس، در بازارهای چین و هند ضمن حفظ سهم خود از نفت ایران (به‌خصوص نفت خام سنگین و مخلوط نفت خام نسبتاً سنگین‌تر میدان نوروز) با مثبت‌تر شدن چشم‌انداز رشد تقاضای خودشان، بیشتر از ایران نفت خام وارد کردند؛ به‌طوری که الان عمده نفت خام ایران به بازارهای آسیایی عرضه می‌شود. البته بازارهای آفریقا و حتی اندکی در جنوب اروپا نیز از عرضه نفت خام ایران بهره‌مند می‌شوند.

ایمنا: کیفیت نفت خام ایران تا چه اندازه در حفظ مشتریان و توسعه بازارهای صادراتی نقش داشته است؟

مهرجو: واقعیت این هست که کیفیت نفت خام کشورها در طول زمان تغییر آن‌چنانی نمی‌کند اما تنوع روش‌های بازاریابی و یافتن مشتریان جدید از طریق ارائه تخفیف‌های کنترل‌شده عامل ایجاد و جذب مشتریان به نفت خام ایران شده است. البته گریدهای مختلف نفت ایران توانسته بازاری متنوع را برای نفت خام‌های ایران ایجاد کند.

ایمنا: برخی کارشناسان معتقدند روش‌های فروش نفت ایران در شرایط تحریم بسیار پیچیده و چندلایه شده است. شما چه تحلیلی از این سازوکارها دارید؟

مهرجو: واقعیت این است که راهکارهای دور زدن تحریم‌ها کاملاً محرمانه هست، اما به نظر من ایران با استفاده از ظرفیت‌های دیپلماتیک و اتحادهای منطقه‌ای جدید در قالب معاهده شانگهای و همچنین کشورهای عضو بریکس، به‌خوبی از ظرفیت بازارهای آسیایی برای عرضه نفت خام خودش استفاده کرده است. البته باید قبول کنیم که فروش نفت خام ایران با روش‌هایی خاص و همراه با ریسک‌های عملیاتی انجام می‌شود و این کار با استفاده از انواع و اقسام روش‌های پیچیده که توسط شبکه‌های تراستی اجرایی می‌شود، به نحو خوبی به تکامل رسیده است و متوقف کردن این روند توسط شبکه‌های رسمی غربی از طریق اعمال تحریم‌ها و جریمه‌ها به این آسانی امکان‌پذیر نخواهد بود.

ایمنا: در شرایط فعلی، موقعیت ایران در بازارهای آسیایی و در میان اقتصادهای در حال رشد چگونه ارزیابی می‌شود؟

مهرجو: ایران با داشتن سهم قابل‌توجه از منابع متعارف نفت خام و به دلیل هزینه‌های اندک تولیدی خودش و همچنین نزدیکی به بازارهای عمده مصرف در آسیای شرقی و جنوب شرقی، تبدیل به تأمین‌کننده‌ای مطمئن برای بازارهای آسیایی شده است. البته عضویت در سازمان اتحادیه تجاری شانگهای و کشورهای پیمان بریکس این امکان را به ایران داده که به‌عنوان یک تأمین‌کننده مطمئن به اقتصادهای رو به رشد آسیایی نظیر چین و هند که تقاضای انرژی‌شان هم رو به فزونی است، خودش را مطرح کند. این اتحادها به قدری مهم هستند که تأمین‌کننده مهمی چون عربستان هم به‌عنوان یکی از مهم‌ترین تولیدکنندگان نفت خام جهان به این اتحادیه‌ها بپیوندد و سهمی از تأمین انرژی این کشورها در آینده داشته باشد.

ایمنا: با توجه به تحولات جهانی انرژی و چشم‌انداز مصرف تا سال ۲۰۵۰، آینده بازار نفت ایران را چگونه می‌بینید؟

مهرجو: با توجه به پیش‌بینی‌های مؤسسات مختلف از ثابت بودن سهم نفت خام در سبد انرژی جهانی تا سال ۲۰۵۰ میلادی و همچنین اهمیت این ماده خام اولیه جهت تولید مواد پتروشیمیایی و تبدیلی، به‌خصوص در بازار آسیا و همچنین بازار کشورهای آفریقایی، با توجه به موقعیت جغرافیایی خودش، ایران می‌تواند به‌عنوان یک کشور مهم تولیدکننده نفت خام، تأمین‌کننده بخشی از سبد انرژی این کشورها عمل کند. البته ایران می‌تواند به بازارهای کشورهای نوظهور جنوب شرق آسیا هم نیم‌نگاهی داشته باشد و از طریق توسعه بازارهای خودش در کشورهای پرجمعیت مسلمان همچون اندونزی هم به دنبال توسعه بازارهای انرژی خودش باشد.

البته در این راه دستگاه دیپلماسی ما هم به‌عنوان بازوی اقتصادی کشور می‌تواند کمک ویژه‌ای به وزارت نفت داشته باشد. حتماً مطالعات بازاریابی به‌ویژه در اقتصادهای رو به رشد در آسیا و آفریقا می‌تواند کشور را در گشودن درهای جدید اقتصادی کمک و یاری رساند.