دامداران، همکاران دولت در صیانت از خاک، آب و تنوع زیستی
به گزارش اطلاعات نیوز، دامداری از دیرباز به‌عنوان یکی از ارکان اصلی معیشت روستایی و امنیت غذایی کشور شناخته می‌شود، اما در سال‌های اخیر نگاه به این بخش تنها به تولید گوشت و لبنیات محدود نمانده است....
به گزارش اطلاعات نیوز، دامداری از دیرباز به‌عنوان یکی از ارکان اصلی معیشت روستایی و امنیت غذایی کشور شناخته می‌شود، اما در سال‌های اخیر نگاه به این بخش تنها به تولید گوشت و لبنیات محدود نمانده است. در ادبیات علمی و سیاست‌گذاری، دامداران به‌عنوان بازیگران مؤثر در مدیریت منابع طبیعی و حفاظت از محیط زیست معرفی شده‌اند؛ چراکه نوع فعالیت آنان می‌تواند هم تهدیدی برای منابع طبیعی باشد و هم فرصتی برای پایداری آن.
بر اساس گزارش‌های وزارت جهاد کشاورزی، حدود نیمی از مراتع کشور در اختیار دامداران سنتی و عشایر قرار دارد. این مراتع نقشی کلیدی در جلوگیری از فرسایش خاک، ذخیره کربن و تعدیل تغییرات اقلیمی دارند. در صورتی که چرای دام با الگوهای اصولی و بر اساس ظرفیت مراتع انجام شود، دامدار نه‌تنها بهره‌بردار بلکه حافظ محیط زیست نیز خواهد بود. به بیان دیگر، شیوه مدیریت چرای دام است که سرنوشت مراتع را رقم می‌زند؛ چرای بیش از حد می‌تواند منجر به تخریب پوشش گیاهی و بیابان‌زایی شود، اما چرای کنترل‌شده و متوازن به باززایی گیاهان و غنای خاک کمک می‌کند.
یکی از نمونه‌های مثبت در این زمینه، طرح‌های «تعادل دام و مرتع» است که سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور با همکاری اتحادیه‌های دامداران اجرا می‌کند. این طرح‌ها تلاش دارند با تعیین ظرفیت چرا و مشارکت دادن دامداران در مدیریت مراتع، چرخه بهره‌برداری و حفاظت را متوازن سازند. تجربه‌های محلی نشان می‌دهد که هرجا دامداران در تصمیم‌گیری‌های حفاظتی مشارکت داده شده‌اند، نرخ تخریب مراتع کاهش یافته و پایداری منابع طبیعی افزایش یافته است.
از منظر علمی، نقش دامداری در چرخه‌های اکولوژیک نیز مورد توجه قرار گرفته است. فضولات دامی در صورت مدیریت صحیح، می‌تواند به‌عنوان کود آلی به بهبود حاصلخیزی خاک کمک کند و جایگزین بخشی از کودهای شیمیایی پرهزینه و آلاینده شود. همچنین، دامداران در بسیاری از مناطق کوهستانی و کم‌برخوردار کشور به‌نوعی حافظ تنوع زیستی محسوب می‌شوند، زیرا حضور آنان مانع از تغییر کاربری بی‌رویه مراتع به اراضی غیرکشاورزی شده است.
در همین راستا، بنیاد ملی توانمندسازی دامداران و سازمان‌های مردم‌نهاد محیط زیستی بارها بر ضرورت تلفیق سیاست‌های حمایتی با آموزش‌های زیست‌محیطی تأکید کرده‌اند. به باور آنان، دامدار امروز باید نه‌فقط تولیدکننده گوشت و لبنیات، بلکه شریک دولت در حفاظت از خاک، آب و پوشش گیاهی تلقی شود. حمایت‌های مالی، دسترسی به تسهیلات، بیمه دام و آموزش مدیریت پایدار مراتع، از جمله ابزارهایی است که می‌تواند این رویکرد را تقویت کند.
به طور کلی، نقش دامداران در پایداری محیط زیست نقشی دووجهی است: آنان می‌توانند در صورت نبود مدیریت، بخشی از مشکل باشند، اما با سیاست‌گذاری هوشمندانه و مشارکت فعال، بخشی از راه‌حل خواهند بود. آینده محیط زیست ایران تا حد زیادی به این بستگی دارد که چگونه نقش دامداران از بهره‌برداران صرف، به حافظان و همکاران در مدیریت پایدار منابع طبیعی ارتقا یابد.