حذف چهار صفر،گام جدید دولت در اصلاح پولی یا تغییر ظاهری؟
به گزارش اطلاعات نیوز، واحد رسمی از ریال به تومان و به‌صورت رسمی حذف چهار صفر به یکی از موضوعات اقتصادی-سیاسی پر تکرار تبدیل شده است و این طرح که در دولت چهاردهم به تصویب کابینه نیز رسیده، همچنان در...
به گزارش اطلاعات نیوز، واحد رسمی از ریال به تومان و به‌صورت رسمی حذف چهار صفر به یکی از موضوعات اقتصادی-سیاسی پر تکرار تبدیل شده است و این طرح که در دولت چهاردهم به تصویب کابینه نیز رسیده، همچنان در مرحله بررسی قانونی و اجرای جزئی قرار دارد و جلسه رسمی این طرح در جلسات دولت مطرح و حذف چهار صفر از واحد پول ملی و تعریف واحد پولی جدید در هیئت‌وزیران بیان شده است و این ایده سال‌هاست در دولت‌ها و مجلس مطرح بوده و مطابق متن‌های پیشنهادی بانک مرکزی، حذف چهار صفر به‌معنی تبدیل هر ۱۰,۰۰۰ ریال فعلی به ۱ تومان جدید است و همچنین دوره گذار و رویه‌های حسابداری و گرد کردن ارقام پیش‌بینی شده‌اند. اما اقتصاددانان هشدار می‌دهند که این اقدام در غیاب کنترل نقدینگی و کسری بودجه اثر واقعی بر تورم یا قدرت خرید ندارد و بیشتر «تغییر مقیاس» و دارای آثار روانی و اجرایی است
سابقه و پیش زمینه
ایده حذف چهار صفر از پول ملی سابقه‌ای چندین ساله دارد و از دهه ۱۳۸۰ شمسی، بانک مرکزی ایران پیشنهادهایی را برای حذف صفرهای اضافی از واحد پول مطرح کرده است و به‌طور مشخص، در سال ۱۳۸۶ و در پی نوسانات قیمتی، امکان تبدیل واحد از ریال به تومان با حذف صفرها بررسی شد. در دوره‌های بعد همچون سال ۱۳۹۸، متن‌هایی تهیه و حتی به دولت و مجلس ارائه شده است که تاکنون مراحل نهایی بحث و تصویب کامل را طی نکرده‌اند. در دولت چهاردهم، این موضوع در هیئت‌وزیران مطرح شده است؛ به‌طوری‌که اعلام رسمی دولت در خبرگزاری‌هایی مانند ایرنا و رسانه‌های مالی حاکی از تصمیم به آغاز روند اصلاح پولی است.
محتوای فنی و طراحی طرح
حذف چهار صفر از واحد پول به این معناست که تعریف واحدهای جدید، هر تومان جدید معادل ۱۰,۰۰۰ ریال فعلی خواهد بود و واحد خرد پول، که در برخی اسناد ریال جدید نامیده می‌شود، برابر یک صدم تومان جدید خواهد بود. این تغییر را رسمیت می‌بخشد به واژه‌ای که مردم در عمل از آن استفاده می‌کنند؛ یک تعریف دیگر دوره گذار، پیشنهاد شده است که مرحله انتقال به‌مدت ۲۴ ماه به‌صورت تدریجی انجام شود و در این مدت، اسکناس‌ها و سکه‌های قدیمی در گردش بوده و اسکناس‌ها و سکه‌هایی با واحد جدید به تدریج وارد می‌شوند؛ آئین‌نامه‌های مصاحبه‌ای، برای هماهنگی واحدها در حساب‌های بانکی، قراردادها، نرم‌افزارها، پیمان‌ها، صورت‌های مالی و آمارها، آیین‌نامه‌هایی تهیه خواهد شد تا تغییرات به صورت هماهنگ در سیستم‌های اقتصادی و اداری اجرا شود.
مسیر قانونی و نهادهای درگیر
تصویب و اجرای اصلاحات پولی، فراتر از مصوبه هیئت‌وزیران، مستلزم طی مراحل قانونی متعددی است که بر اساس قانون پولی و بانکی کشور، ابتدا، پیشنهاد این طرح توسط بانک مرکزی، به عنوان اصلی‌ترین نهاد تهیه‌کننده، تدوین و ارائه می‌گردد و در گام بعدی، طرح مذکور به تصویب هیئت‌وزیران می‌رسد که این مرحله محقق شده و از اهمیت بالایی برخوردار است و پس از آن، مصوبه برای تصویب نهایی در قالب اصلاح قانون پولی و بانکی، به ویژه ماده یک این قانون که نیاز به بازنگری دارد، به مجلس شورای اسلامی ارسال می‌شود و در ادامه، شورای نگهبان مسئولیت تأیید این مصوبه را بر عهده دارد تا از عدم وجود مغایرت‌های قانونی و حقوقی اطمینان حاصل کند؛ سرانجام، با ابلاغ رسمی، اجرای تدریجی طرح آغاز شده و آئین‌نامه‌های اجرایی مربوط به بخش‌های فنی نظیر مسائل بانکی، مالیاتی و حقوقی تدوین می‌گردند و همچنین، بودجه‌های لازم برای چاپ و ضرب اسکناس و سکه‌های جدید تخصیص می‌یابد.
بدین ترتیب، هرچند تصویب اولیه طرح در دولت گامی مهم و حیاتی است، اما بخش قابل توجهی از فرآیند قانونی و اجرایی آن همچنان باقی مانده است.
تأثیرات و جزئیات اجرایی
یکی از مهم‌ترین هزینه‌ها و مراحل اجرایی، چاپ اسکناس‌های جدید و ضرب سکه با واحد تومان است و این مرحله نیاز به بودجه و زمان مناسبی دارد و شامل طراحی، چاپ، امنیت اسکناس و توزیع در شعبه‌های بانکی است.
نرم‌افزارهای بانکداری، پایانه‌های POS (دستگاه‌های کارت‌خوان)، دستگاه‌های خودپرداز، و سامانه‌های مالی و حسابداری باید اصلاح شده و به توانایی نمایش واحدهای جدید مجهز شوند و این امر نیازمند تغییرات فنی گسترده، به‌روزرسانی و آموزش کاربران و به‌ویژه کسب‌وکارها است.
در دوره گذار، قیمت‌ها به دو واحد اعلام می‌شوند و قیمت به ریال و قیمت به تومان جدید. فروشندگان، خدمات‌دهندگان عمومی و کسب‌وکارها مجبورند برای اطلاع مشتریان، دو قیمت را نمایش دهند یا معادل تومان جدید را درج کنند. این اقدام نیازمند اطلاع‌رسانی عمومی گسترده است.
قراردادهای مالی، اجاره، پیمان‌کاری، و صورت‌های رسمی مالی باید اصلاح شوند همچون مبلغ اجاره یا قرارداد ممکن است از ۱,۰۰۰,۰۰۰ ریال به ۱۰۰ تومان جدید تبدیل شود و این موضوع نیاز به بازنگری متون و هماهنگی در دستگاه‌های قضائی و اداری دارد.
و به‌منظور کاهش سردرگمی، دوره‌ای در نظر گرفته شده که در آن هم واحد قدیم (ریال) و هم واحد جدید (تومان جدید) در گردش باشد. این بازه باید به‌دقت مدیریت و زمان‌بندی شود تا به تدریج واحد قدیمی خارج گردیده و واحد جدید به‌طور کامل جایگزین شود.
دلایل موافقان و مزایای طرح
اصلاح واحد پولی و حذف صفرها می‌تواند فواید متعددی را در پی داشته باشد که از جمله مهم‌ترین آن‌ها نخستین فایده، ساده‌سازی مبادلات روزمره است در حال حاضر، وجود صفرهای متعدد در ارقام فاکتورها و قیمت‌ها اغلب به سردرگمی منجر می‌شود. با حذف این صفرها، تعداد ارقام کوتاه‌تر شده و فرآیندهای محاسباتی به مراتب آسان‌تر خواهد شد مورد دیگر، کاهش هزینه‌های چاپ و نگهداری اسکناس است، در بلندمدت، با کاهش گردش اسکناس‌های با ارقام بزرگ و تعداد زیاد، هزینه‌های مربوط به چاپ و نگهداری پول ملی به نحو چشمگیری کاهش خواهد یافت.
نکته بعدی، هم‌راستایی با رویه رایج مردم است و از آنجا که مردم در مکالمات روزمره خود از واحد تومان به جای ریال استفاده می‌کنند، رسمی شدن واحد تومان می‌تواند فاصله معنایی میان زبان محاوره و گفتمان نهادی را از میان بردارد و این تغییر می‌تواند آثار روانی مثبتی به همراه داشته باشد. برخی بر این باورند که اصلاح واحد پولی و حذف صفرها می‌تواند به صورت روانی، تلقی پول ارزشمندتر را در جامعه ایجاد کرده و حس ثبات اقتصادی را تقویت کند.
نقدها و تردیدهای وارد بر طرح
اگرچه طرح دارای مزایایی است، اما بسیاری از کارشناسان و سیاست‌گذاران نقدهایی جدی به آن وارد کرده‌اند، اقتصاددانان تأکید می‌کنند که حذف صفر تغییر مقیاس است و در غیاب سیاست‌های پولی و مالی اصلاح‌شده، هیچ اثری بر تورم یا قدرت خرید ندارد و در واقع، بدون مهار نقدینگی، کسری بودجه و کنترل تورم، حذف صفر تنها ظاهری تغییر ایجاد می‌کند و در دوران گذار، برخی فروشندگان ممکن است برای جبران هزینه‌ها یا سوءاستفاده، قیمت‌ها را طوری گرد کنند که مشتری متضرر شود. جلوگیری از این رفتار نیازمند نظارت قوی و مقررات ضد اجحافی است. تعویض اسکناس، به‌روزرسانی فناوری، اصلاح قراردادها و آموزش نیروی انسانی مستلزم بودجه و برنامه‌ریزی دقیق است. منتقدان می‌پرسند آیا در شرایط اقتصادی فعلی، چنین هزینه‌ای مقرون‌به‌صرفه است؟
تجربه جهانی
حذف صفر از واحد پول در برخی کشورها تجربه شده است. در برخی موارد با ثبات اقتصادی و برنامه‌ریزی دقیق، این اقدام به‌خوبی انجام شده و تأثیر روانی مثبت داشته است. در مواردی هم که تورم مزمن بود، حذف صفر بدون اصلاحات ساختاری مؤثر واقع نشد. گزارش‌های خبری داخلی به این نکته اشاره کرده‌اند که تجربه موفق جهانی اغلب در کنار تثبیت پولی بوده است.
به گزارش ایمنا، حذف چهار صفر از واحد پول، گرچه اقدامی با اثر نمادین و روانی قابل توجه است و می‌تواند به تسهیل مبادلات کمک کند، اما در صورتی که با اصلاحات جامع مالی و پولی همراه نباشد، تأثیر ملموسی بر کنترل تورم نخواهد داشت.
موفقیت در اجرای این طرح، نیازمند زمان‌بندی دقیق، تخصیص بودجه کافی و برنامه‌ریزی منسجم است. و هزینه‌های مرتبط با چاپ اسکناس و سکه جدید، به‌روزرسانی نرم‌افزارها، آموزش کارکنان و اطلاع‌رسانی عمومی، نباید دست‌کم گرفته شوند. ضروری است که در دوره گذار، نظارت ویژه‌ای بر بازار اعمال شود تا از بروز رفتارهایی نظیر گرد کردن قیمت‌ها به نفع یا سوءاستفاده و سودجویی جلوگیری به عمل آید. تدوین مقررات ضد اجحاف و برنامه‌های آموزش مصرف‌کننده باید به صورت هم‌زمان پیش برده شوند.
شفافیت و اطلاع‌رسانی دقیق، از ارکان کلیدی موفقیت در اجرای این طرح محسوب می‌شود. لازم است تمامی ذی‌نفعان شامل مردم، فعالان اقتصادی، تمامی دستگاه‌های دولتی و بانک‌ها از جزئیات فرآیند، زمان‌بندی تغییرات و اقدامات لازم آگاهی کامل داشته باشند. بهره‌گیری از تجارب موفق جهانی در این زمینه می‌تواند راهگشا باشد؛ کشورهایی که پیش از این چنین اصلاحاتی را همراه با تثبیت سیاست‌های پولی اجرا کرده‌اند، درس‌های ارزشمندی در اختیار دارند که می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد.