حالا کابوس تخلیه دست از سر تهران تشنه بر نمی‌دارد
اطلاعات نوشت: پاییز امسال، تهران در سکوتی بی‌باران فرو رفته و آسمانی که باید تا این زمان از سال، دست‌کم چند نوبت باران را تجربه می‌کرد، همچنان صاف و خشک مانده است. آمارهای رسمی نشان می‌دهد میزان...
اطلاعات نوشت: پاییز امسال، تهران در سکوتی بی‌باران فرو رفته و آسمانی که باید تا این زمان از سال، دست‌کم چند نوبت باران را تجربه می‌کرد، همچنان صاف و خشک مانده است. آمارهای رسمی نشان می‌دهد میزان بارش در مهر و نیمه نخست آبان کمتر از یک میلی‌متر بوده؛ رقمی بی‌سابقه که تهران را به خشک‌ترین پاییز چند دهه اخیر رسانده است.
در حالی که معمولاً تا این زمان از سال حدود ۵۰ تا ۶۰ میلی‌متر بارندگی در پایتخت ثبت می‌شد، امسال هواشناسی هیچ نشانه‌ای از نزولات جوی تا پایان پاییز مخابره نکرده است. این وضعیت نه‌تنها تأمین آب شرب شهروندان را در معرض تهدید قرار داده، بلکه فشار مضاعفی بر منابع زیرزمینی وارد کرده است؛ منابعی که طی سال‌های اخیر به دلیل برداشت‌های سنگین، افت قابل توجهی را تجربه کرده‌اند.
در سطح ملی نیز تصویر مشابهی دیده می‌شود. کشور وارد ششمین سال خشکسالی متوالی شده است و کاهش محسوس بارش‌ها در سراسر ایران، نشانه‌ای از تغییر الگوی اقلیمی و ورود به دوره‌ای پایدار از کم‌آبی است. طبق گزارش مؤسسه تحقیقات آب، در سال آبی گذشته (۱۴۰۳-۱۴۰۲) مجموع بارندگی کشور تنها ۱۵۲ میلی‌متر بوده که نسبت به میانگین ۵۷ سال گذشته ۴۰ درصد کاهش را نشان می‌دهد.
چهار استان کشور با وضعیت بارشی منفی ۵۰ تا ۸۰ درصدی مواجه‌اند، ۱۵ استان کاهش ۳۰ تا ۵۰ درصدی را ثبت کرده‌اند و تنها یک استان شرایط نسبتاً طبیعی دارد. این کاهش بارش در نهایت موجب افت ۴۲ درصدی آورد رودخانه‌ها و تنش بی‌سابقه در منابع آب سطحی کشور شده است.
در تهران نیز شرایط ذخایر سدها گویای عمق بحران است. ظرفیت ذخیره مخازن سدهای پایتخت که در سال آبی گذشته حدود ۴۹۰ میلیون مترمکعب بود، اکنون به ۲۵۰ میلیون مترمکعب رسیده است؛ یعنی تقریباً نصف شده، این کاهش به معنای فشار بیشتر بر چاه‌ها و سفره‌های زیرزمینی است؛ منابعی که به گفته کارشناسان، با ادامه برداشت‌های کنونی، در سال‌های آینده به‌سختی قابل احیا خواهند بود.
محمدرضا کاویان‌پور، رئیس مؤسسه تحقیقات آب، با اشاره به این وضعیت می گوید: امسال سال هشداردهنده‌ای برای ماست و باید خود را برای شرایط خشکسالی آماده کنیم. دیگر نباید منتظر تغییر شرایط بود، بلکه باید مدیریت مصرف را به‌صورت جدی در دستور کار قرار دهیم.
بهزاد پارسا، مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای تهران هم با اشاره به کاهش ۴۳ درصدی ورودی آب به سدهای پایتخت نسبت به سال گذشته، وضعیت کنونی را «بی‌سابقه» توصیف کرده است.
او اعلام کرد که تنها ۱۴ میلیون مترمکعب آب پشت سد امیرکبیر ذخیره شده که معادل ۸ درصد ظرفیت این سد است. پارسا هشدار داده است که پنج سال خشکسالی متوالی فشار شدیدی بر منابع آب استان وارد کرده و در صورت عدم کنترل مصرف، تأمین پایدار آب شرب تهران با چالش‌های جدی مواجه خواهد شد.
به گفته وی، اگرچه همکاری شهروندان در تابستان گذشته موجب صرفه‌جویی ۵/۱۴ درصدی در مصرف آب تهران شد، اما برای عبور از ماه‌های پیش‌رو استمرار همراهی مردم ضروری است. او تأکید کرده است که کاهش مصارف غیرضروری و اجرای برنامه‌های مدیریت مصرف تنها راهکار مؤثر برای گذر از بحران کنونی است.
در سطح کلان نیز نگرانی‌ها درباره وضعیت آب تهران بالا گرفته است. رئیس‌جمهور در جلسه اخیر ستاد بحران کشور با اشاره به ادامه خشکسالی و احتمال تداوم بی‌بارانی تا پایان پاییز، هشدار داده است که در صورت نبود بارش تا آذرماه، ناچار به جیره‌بندی یا حتی تخلیه تهران خواهیم بود.این هشدار که بازتاب گسترده‌ای در افکار عمومی داشته، نشانه‌ای از وخامت شرایط آبی پایتخت و ضرورت تصمیم‌های فوری در سطح ملی است.
داریوش مختاری، کارشناس ارشد مدیریت منابع آب، در این رابطه به ایسنا می گوید: مشخصاً از سال ۱۳۹۵ تاکنون بارها نسبت به جلوگیری از توسعه بی‌رویه کلانشهر تهران، به‌عنوان پیشتازترین کلانشهر در کم‌آبی، هشدارهای کارشناسی داده شد. با این حال، تراکم‌فروشی شهرداری و شهرک‌سازی‌ها در پیرامون شهر همچنان ادامه دارد.
وی می افزاید: اکنون که به آذرماه نزدیک می‌شویم و بارشی رخ نداده، کابوس تخلیه تهران در آستانه وقوع است؛ چراکه در کم‌آبی مطلق، راه دومی وجود ندارد. از دیدگاه مدیریت بحران، تأمین آب پایدار کلانشهرها به‌مراتب مهم‌تر از تأمین آب کشاورزی است.
مختاری تأکید می کند: بهتر است به‌جای سناریوی تخلیه، برنامه قطع دائم انشعاب آب واحدهای خالی از سکنه یا کم‌جمعیت در دستور کار قرار گیرد. بر اساس قانون مدنی، حقابه برای «اولی‌ها»ست؛ یعنی کسانی که تقدم زمانی در دریافت مجوز انشعاب دارند، در اولویت هستند. اجرای این سیاست بهتر از آن است که کل شهر در بن‌بست قرار گیرد.
این کارشناس منابع آب اظهار می کند: قطع دائم آب استخرها و شهرک‌های اطراف یک الزام است.
همچنین قطع آب مجتمع‌های تجاری اضافی و خالی یا کم‌تردد که دارای پروانه ساخت مثلاً ۱۰ سال اخیر هستند، یک ضرورت است. بهتر است سرانه ۳ یا ۴ نفر برای هر واحد مسکونی پیش‌بینی شود و کل واحدهای مسکونی قدیمی که نیازمند آب هستند، در اولویت قرار گیرند. در غیر این صورت، با توجه به صدور انشعابات جدید و توسعه شبانه‌روزی بخش مسکن در تهران، دامنه کم‌آبی در پایتخت ساعت‌به‌ساعت افزایش خواهد یافت.
او با اشاره به ضرورت بازنگری در قوانین و دستورالعمل‌های حوزه آب می افزاید: در نهایت اگر این سیاست اجرا نشود، ناچار خواهیم شد تخلیه جمعیتی تهران را در سال‌های آینده به‌دفعات تجربه کنیم. اگر امسال این اتفاق در آذر بیفتد، سال آینده ممکن است در مهر یا حتی زودتر رخ دهد. واکنش در برابر کم‌آبی یا باید ناگهانی و تجمیعی باشد یا تدریجی و برنامه‌ریزی‌شده. اگر با قطع انشعاب‌های اضافی حدود ۳۰ درصد از واحدهای مسکونی و تجاری از مدار خارج شوند، این یک سیاست تدریجی است. اما اگر شهرک‌سازی و تراکم‌فروشی ادامه یابد و هیچ قطع دائمی در انشعابات رخ ندهد، تخلیه ناگهانی لااقل ۸۰ درصد شهر ضروری می‌شود.
مختاری با بیان اینکه بحث فنی این است که در صورت توازن بین میزان مشخصی از آب پایدار و تعداد معینی از انشعابات، باید مشخص شود اولویت تخصیص با چه کسانی است، تصریح می کند: در همین رابطه، استفاده از مواد ۱۵۸ و ۱۵۹ قانون مدنی و استفساریه مجلس برای تعمیم آن به انشعابات آب شهری الزامی است. این نکات باید در بازنویسی دستورالعمل مرجع تعرفه آب و خدمات دفع فاضلاب لحاظ شود.
درنهایت ، تهران اکنون در آستانه بحرانی‌ترین فصل آبی چند دهه اخیر قرار دارد. کاهش بی‌سابقه بارش‌ها، افت ذخایر سدها و فشار مضاعف بر منابع زیرزمینی نشان می‌دهد که هرگونه تأخیر در مدیریت مصرف و اصلاح الگوی استفاده از آب، می‌تواند پایتخت را با بحران جبران‌ناپذیر کم‌آبی یا حتی سناریوی تخلیه مواجه کند. در این بین کنترل فوری مصرف، توقف توسعه بی‌ضابطه و برنامه‌ریزی دقیق برای تخصیص منابع، تنها راه نجات تهران از بحران فعلی است.