جهشی بزرگ در توسعه حمل‌ونقل پایدار
به گزارش اطلاعات نیوز، طی سال‌های اخیر، صنعت ریلی ایران شاهد تحولات و پیشرفت‌های شاخصی در زیرساخت، تولید تجهیزات و نقش‌آفرینی در زنجیره حمل‌ونقل منطقه‌ای و ملی بوده است. این روند علیرغم چالش‌های...
به گزارش اطلاعات نیوز، طی سال‌های اخیر، صنعت ریلی ایران شاهد تحولات و پیشرفت‌های شاخصی در زیرساخت، تولید تجهیزات و نقش‌آفرینی در زنجیره حمل‌ونقل منطقه‌ای و ملی بوده است. این روند علیرغم چالش‌های مالی، تحریمی و مشکلات ساختاری، بستر را برای ورود ایران به شبکه لجستیک بین‌المللی و زنجیره ارزش جهانی مهیا کرده و افق‌های نویدبخشی برای آینده ایجاد نموده است.
در زمینه توسعه شبکه ریلی، ایران توانسته در کمتر از یک دهه طول خطوط فعال خود را از ۷۶۰۰ کیلومتر به بیش از ۱۵۰۰۰ کیلومتر افزایش دهد و افق ۲۵۰۰۰ کیلومتر تا سال ۲۰۳۰ را هدف‌گذاری کرده است. ظرفیت تولید واگن باری و مسافری اکنون سالانه به ترتیب به ۱۵۰۰ و ۳۰۰ دستگاه رسیده و بیش از ۴۰۰ هزار تن ریل در کشور تولید می‌شود. شرکت‌هایی همچون واگن‌پارس، ایریکو و مپنا محور توسعه دانش‌بنیان و فناوری ریلی هستند و علیرغم چالش‌های تحریم، موفق به ارائه طیف‌های متنوعی از واگن‌های باری و مسافری شده‌اند، سهم حمل‌ونقل ریلی از جابه‌جایی بار به ۱۱.۲۵ درصد و در حوزه مسافر به ۱۷.۳ درصد (سال ۲۰۲۲) رسیده است و تلاش‌های هدفمند برای افزایش این سهم در حال اجراست، ظرفیت حمل سالانه بار از ۳۳ میلیون تن به بیش از ۴۵۰ میلیون تن و مسافر از ۲۶ میلیون نفر تا رکورد ۳۵۰ میلیون نفر جهش داشته است.
ایران موقعیت ژئوستراتژیکی منحصر به فردی در کریدور شرق-غرب و شمال-جنوب دارد. قرار گرفتن در چهارراه اوراسیا، چین، آسیای میانه، خلیج فارس و اروپا نه تنها ایران را به هاب طبیعی ریلی منطقه بدل کرده است، بلکه ظرفیت بالقوه درآمدزایی آن در ترانزیت و حمل‌ونقل لجستیکی به بیش از ۵۰ میلیارد دلار در سال برآورد می‌شود، همچنین فاصله زیاد مراکز مصرف و تولید و وسعت کشور، ضرورت توسعه شبکه ریلی گسترده و کارآمد را دوچندان می‌کند.
در حوزه فناوری، سرعت ناوگان مسافری از ۱۶۰ به ۳۸۰ کیلومتر در ساعت ارتقا پیدا کرده و بخشی از ظرفیت تولید به صادرات و نوسازی اختصاص پیدا کرده است. هرچند به سطح فناوری کشورهایی همچون ژاپن و فرانسه نرسیده‌ایم، اما در تولید داخلی واگن، مترو و لکوموتیو دستاوردهای مهمی ثبت شده است. استفاده از سیستم‌های نوین سیگنالینگ، ارتقای بهره‌وری عملیاتی و حرکت به سوی دیجیتالی شدن زیرساخت‌ها، از سیاست‌های اساسی سال‌های اخیر بوده است.
عمده‌ترین چالش صنعت ریلی ایران ضعف در نوسازی زیرساخت، فرسودگی ناوگان، کم‌برقی بودن شبکه، مشکلات جذب سرمایه خصوصی و تفاوت عرض ریل با کشورهای همسایه است، اما اصلاحات ساختاری، تسهیل سرمایه‌گذاری، تشویق مشارکت بخش خصوصی، ورود فناوری روز و افزایش سطح بهره‌وری لجستیک از راهکارهای کلیدی اعلام شده توسط سیاست‌گذاران است.
نشانه‌های بازگشت به مسیر توسعه و شتابی گرفتن حرکت رو به رشد صنعت ریلی ایران مشهود است؛ پروژه‌های کلیدی ساخت و دوخطه کردن خطوط، توسعه ریل ملی، حمایت از تولید داخل و هدف‌گذاری افق‌های صادراتی، همگی نوید بخش عبور از تنگناها و ورود صنعت ریلی ایران به عصر جدیدی از پویایی و تحول هستند. کیفی‌ترین ارزیابی‌ها بر پتانسیل بالای این بخش و نقش‌آفرینی سازنده آن در رشد و رفاه اقتصادی تأکید دارند.
طبق گزارش جامع و تحلیلی خبرگزاری تسنیم و ارجاع به مطالعات بین‌المللی (Railway Gazette, 2023)، جایگاه صنعت ریلی ایران در سطح منطقه و جهان در حال تثبیت است، بر اساس این منابع، ایران با شبکه‌ای به طول حدود ۱۵۰۰۰ کیلومتر (تا سال ۲۰۲۴)، برنامه مدونی برای افزایش خطوط ریلی به ۲۵۰۰۰ کیلومتر تا سال ۲۰۳۰ دارد. طی این مسیر، با ارتقای سهم حمل‌ونقل ریلی (۱۱.۲۵ درصد بار و ۱۷.۳ درصد مسافر، مطابق آمار سال ۲۰۲۲)، ایران به یکی از بازیگران مهم لجستیکی و حمل‌ونقل ترکیبی در منطقه تبدیل شده است.
پیشرفت‌های چشمگیر در تولید داخلی تجهیزات ریلی قابل توجه است، شرکت‌های واگن‌پارس و ایریکو در تولید واگن‌های باری با ظرفیت ۵۷ تن، انواع واگن لبه‌بلند و تجهیزات مخصوص غلات، نفت و مواد معدنی، سالانه بین ۱۰۰۰ تا ۱۵۰۰ واگن تولید می‌کنند. در حوزه واگن مسافری، نیز اگرچه فناوری به‌روز در سطح شینکانسن ژاپن و TGV فرانسه نیست، اما شاهد افزایش کیفیت و تنوع محصولات بومی هستیم و ظرفیت تولید سالانه استمرار پیدا کرده است، از منظر سیاستگذاری، توجه به تولید ریل ملی، توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان و ایجاد زیرساخت‌های نوین همچون سیستم‌های ترمز، علائم هوشمند و کنترل متمرکز (CTC)، نشان از عزم جدی برای رشد فناورانه دارد، اقدامات اصلاحی بهبود بهره‌وری لجستیکی و تشویق سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی، از جمله راهکارهای محوری در اسناد توسعه صنعت ریلی است.
برغم تحریم‌های جهانی و محدودیت دسترسی به فناوری پیشرفته، تلاش برای بومی‌سازی دانش ریلی، ایجاد ظرفیت تولید مستقل، طراحی سامانه‌های بومی، توانسته بخشی از نیاز داخلی را تأمین و حتی زمینه صادرات را نیز فراهم سازد، این روند صنعت ریلی ایران را وارد فاز جدیدی از رشد کیفی کرده و نمود واقعی «اقتصاد مقاومتی» را در این بخش به نمایش گذاشته است، با توجه به جایگاه جغرافیایی استثنایی ایران و تلاش برای تبدیل آن به هاب ریلی منطقه، نگاه به آینده صنعت ریلی امیدبخش است، سیاست‌های توسعه‌ای، حمایت از تکنولوژی داخلی، گسترش زیرساخت و افزایش تعاملات بین‌المللی، همه بسترهایی هستند که در صورت استمرار، ایران را به الگویی موفق در حمل‌ونقل ریلی منطقه‌ای و حتی جهانی بدل خواهد کرد.