برنامه‌ریزی برای تولید ۷۰۰۰ مگاوات برق پاک تا آینده‌ای نزدیک
به گزارش ایمنا، در سال‌های اخیر، با تشدید بحران تأمین برق در کشور و افزایش تقاضای انرژی الکتریکی به ویژه در فصول گرم سال، توسعه ظرفیت‌های تولید انرژی از طریق منابع تجدیدپذیر به یکی از محورهای اصلی...
به گزارش ایمنا، در سال‌های اخیر، با تشدید بحران تأمین برق در کشور و افزایش تقاضای انرژی الکتریکی به ویژه در فصول گرم سال، توسعه ظرفیت‌های تولید انرژی از طریق منابع تجدیدپذیر به یکی از محورهای اصلی برنامه‌های دولت تبدیل شده است. وزارت نیرو اعلام کرده است که یکی از راهکارهای کوتاه‌مدت برای جبران کسری برق، توسعه پروژه‌های خورشیدی در سطح کشور است. در همین راستا، سازمان توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر و بهره‌وری انرژی (ساتبا)، طرحی را برای نصب نزدیک به ۱۸۰۰ مگاوات توان خورشیدی در ۵۹۷ سایت در نقاط مختلف کشور آغاز کرده است. این طرح با مجوز شورای عالی اقتصاد و با هدف بهره‌برداری سریع از ظرفیت‌های موجود در دست اجرا قرار گرفته است.
بر اساس گزارش‌های منتشر شده، تجهیزات لازم برای اجرای این طرح از طریق حمل و نقل ریلی از چین وارد کشور شده‌اند. این امر باعث کاهش قابل توجه زمان حمل تجهیزات از یک ماه به دو هفته شده است. همچنین، ساتبا اعلام کرده که این طرح تنها نقطه پایانی برنامه توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر نیست و قصد دارد ظرفیت این پروژه‌ها را در آینده تا ۷۰۰۰ مگاوات نیز افزایش دهد. این تحولات نشان از تغییر رویکرد دولت در بخش انرژی دارد، اما در عین حال مباحثی مانند تضمین کیفیت تجهیزات، نقش بخش خصوصی و ضرورت توسعه صنعت داخلی در این حوزه، موضوعاتی است که نیازمند توجه جدی‌تری است.
هاشم اورعی، رئیس اتحادیه انجمن‌های علمی انرژی و استاد دانشگاه اظهار کرد: سازمان ساتبا در وزارت نیرو طرحی را برای نصب حدود ۱۸۰۰ مگاوات توان خورشیدی در بیش از ۵۹۰ سایت آغاز کرده است و با استفاده از حمل و نقل ریلی، زمان واردات تجهیزات از چین به دو هفته کاهش یافته است. با این حال، این کاهش زمان تأثیر چندانی بر زمان کل اجرای پروژه نخواهد داشت و دولت با وجود منع قانونی سرمایه‌گذاری مستقیم در تولید برق، مجوز لازم را از شورای اقتصاد گرفته و اقدام به اجرای این پروژه کرده است و تمامی تجهیزات از جمله پانل‌ها، اینورترها و حتی استراکچرهای فلزی از چین وارد می‌شوند؛ در حالی که بخش‌هایی از این تجهیزات در داخل قابل تولید هستند. این رویکرد به جای حمایت از صنعت داخلی و ایجاد اشتغال، باعث وابستگی بیشتر به خارج از کشور شده است و توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر به ویژه خورشیدی ضروری است، اما باید در قالب برنامه‌های بلندمدت و با مشارکت بخش خصوصی و بدون میانبرهای مدیریتی انجام شود؛ در غیر این صورت تنها به یک راهکار تبلیغاتی ختم خواهد شد و مشکل برق کشور را حل نخواهد کرد.
ایمنا: چه میزان پنل خورشیدی تاکنون از طریق مسیر ریلی وارد کشور شده و این روند چه تأثیری بر سرعت اجرای پروژه‌های نیروگاه‌های خورشیدی داشته است؟
اورعی: سازمان ساتبا (سازمان توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر و بهره‌وری انرژی) در وزارت نیرو اعلام کرد که از چندی پیش نزدیک به ۶۰۰ ساختگاه را مورد ارزیابی قرار داده است و قصد دارد برای هر کدام از آنها سه مگاوات ظرفیت خورشیدی اجرا کند و عدد دقیق این سایت‌ها در زمان اعلام ۵۹۷ مورد بود، که در مجموع معادل حدود ۱۸۰۰ مگاوات تجهیزات انرژی خورشیدی می‌شود؛ ساتبا با مجوزی که از شورای اقتصاد دریافت کرده بود، اقدام به واردات، نصب و بهره‌برداری از این تجهیزات کرده است.
برنامه‌ای که الان شاهد آن هستیم، این است که بخشی از تجهیزات برای اولین بار از طریق خط ریلی وارد شده است. همانطور که ساتبا اعلام کرده، چهار محموله قرار است از طریق ریل وارد شوند که محموله اول این فرآیند انجام شده است و مقام‌های این سازمان اعلام کردند که زمان لازم برای حمل تجهیزات از چین به ایران که یک ماه تخمین زده می‌شد، با استفاده از حمل و نقل ریلی به دو هفته کاهش یافته است. بدین ترتیب، حداقل ۱۵ روز صرفه‌جویی در زمان انتقال تجهیزات صورت گرفته است.
البته این ۱۵ روز در مقایسه با کل دوره زمانی لازم برای اجرای این نوع پروژه‌ها که چند ماه تا چند سال طول می‌کشد رقمی قابل توجه محسوب نمی‌شود و بنابراین نمی‌توان انتظار تأثیر چندانی از این کاهش زمان در اجرای کلی پروژه داشت.
سازمان مسئول در این امر، خود ساتاوا است و علیرغم اینکه در قانون تعیین شده بود که دولت مستقیماً در تولید انرژی الکتریکی سرمایه‌گذاری نکند، ولی وزارت نیرو موفق شد مجوز شورای اقتصاد برای سرمایه‌گذاری مستقیم را اخذ کند. این برای اولین بار در سال‌های اخیر اتفاق افتاده است و ما شاهد هستیم که خود دولت دارد مستقیماً در این حوزه سرمایه‌گذاری می‌کند. مسئولیت این امر نیز باز هم به عهده ساتاوا، یعنی سازمان انرژی‌های نو و بهره‌وری انرژی است که در داخل وزارت نیرو، مسئول بخش انرژی‌های تجدیدپذیر می‌باشد.
ایمنا: نقش مسیر ریلی در کاهش زمان ترخیص، تخلیه و انتقال تجهیزات خورشیدی به ساختگاه‌ها چگونه بوده است؟
اورعی: محل تأمین این تجهیزات، از چین است. چین بزرگترین سازنده و تأمین‌کننده تجهیزات نیروگاه‌های خورشیدی در جهان محسوب می‌شود، اما دلیل اینکه تنها چین با ما چنین تعاملاتی دارد، وجود تحریم‌های فعال علیه ایران است؛ هیچ کشور دیگری تمایلی به برقراری چنین روابط اقتصادی با ایران ندارد. لذا تمامی این تجهیزات از طریق چین وارد می‌شوند.
نکته بعدی این است که، این تجهیزات فقط شامل پانل‌های خورشیدی نمی‌شوند، بلکه حتی سایر قطعات مهم همچون اینورترها و مهم‌تر از همه، استراکچرهای فلزی یعنی آهن‌کاری‌ها و پایه‌های فلزی نیز از چین وارد می‌شوند و این موضوع باعث تعجب و تأسف است، زیرا این تجهیزات در داخل کشور قابل تولید هستند.
این امر منطقی نیست که پس از گذشت این همه زمان، تمامی تجهیزات را بسته‌بندی کنیم و به صورت کامل از چین یا هر کشور دیگری وارد کنیم و در حالی که وزارت نیرو و وزارت صنعت، معدن و تجارت می‌توانستند با هم همکاری کنند و به جای صرف سرمایه در خارج از کشور، با حمایت از تولیدکنندگان داخلی، شرایط را برای تأمین بخش‌هایی از این تجهیزات در داخل فراهم کنند.
البته لازم نیست تمامی این تجهیزات در داخل تولید شوند، اما بخش‌هایی که نیازی به سرمایه‌گذاری بالا یا تکنولوژی پیشرفته ندارند، می‌توانستند در ایران ساخته شوند و این رویکرد نه تنها می‌توانست ضمن ایجاد اشتغال مولد، به توسعه صنعت انرژی‌های تجدیدپذیر کمک کند، بلکه نقش مهمی در اقتصاد ملی نیز ایفا کند.
یعنی به جای اینکه فقط به فکر تولید برق از منابع تجدیدپذیر، به ویژه انرژی خورشیدی باشیم، باید به فکر راه‌اندازی واقعی یک صنعت انرژی تجدیدپذیر در کشور می‌بودیم؛ صنعتی که از مسیر خود، هم انرژی خورشیدی تأمین می‌کند و هم در اقتصاد کشور نقش مثبتی ایفا می‌کند و این اتفاق نیفتاده است و ما، مطابق معمول، دنبال راه آسان بوده‌ایم.
ایمنا: چالش‌های انتقال تجهیزات انرژی خورشیدی از مسیر ریلی چیست و چه اهمیتی برای آینده واردات و صادرات دارد؟
اورعی: در مورد چالش‌های انتقال تجهیزات از مسیر ریلی، من مشکل خاصی ندیدم. برای من جالب بود و ارزشمند است که ما مسیر ریلی از چین به تهران را باز کرده‌ایم و مسیر ریلی می‌تواند حجم واردات را افزایش دهد و انشاالله در آینده دوطرفه شود؛ تا در بازگشت نیز بتوانیم از آن برای صادرات استفاده کنیم، نه اینکه فقط به عنوان یک مسیر وارداتی عمل کند.
اما نقش این واردات پانل‌های خورشیدی در توسعه انرژی تجدیدپذیر و کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی چیست؟ الان ۹۵ درصد از برق مصرفی کشور متکی به سوخت‌های فسیلی (گاز و آب) است. منابع آبی و گازی ما دیگر به اندازه کافی موجود نیستند و تنها راه باقی‌مانده، حرکت به سمت انرژی‌های تجدیدپذیر یعنی انرژی خورشیدی و بادی است.
اما توسعه انرژی تجدیدپذیر کاری نیست که یک شبه اتفاق بیفتد. این یک فرایند است که در قالب گذر انرژی انجام می‌شود، اما ما سال‌ها در خواب غفلت بودیم و حالا به یکباره متوجه شدیم که برق کافی نداریم و نمی‌توانیم نیاز کشور را تأمین کنیم و حالا همه چیز را بر دوش انرژی خورشیدی می‌گذاریم و می‌خواهیم ظرف چند ماه یا یک تا دو سال تمام کسری برق و کارایی سیستم دولتی را با این منبع حل کنیم، که این امر میسر نیست و منجر به شکست انرژی‌های تجدیدپذیر خواهد شد.
خلاصه کلام این است که انرژی‌های تجدیدپذیر به طور کلی و انرژی خورشیدی به طور خاص، می‌توانند و باید نقش قابل توجهی در تأمین برق مورد نیاز کشور داشته باشند. همانطور که در بسیاری از کشورهای اروپایی، آمریکا و کشورهای خاور دور شاهد این نقش هستیم. اما همه این موارد یک شبه رخ نداده‌اند. به اعتقاد من، ما باید برنامه‌ریزی کنیم تا در طی چند سال این منابع را به طور جدی توسعه دهیم و از آنها استفاده کنیم، تا اینکه از دو سه سال آینده به تدریج نقش افزایشی انرژی تجدیدپذیر را شاهد باشیم و از این مسیر وابستگی کشور به سوخت‌های فسیلی برای تولید برق کاهش پیدا کند.
اما همانطور که گفتم، چند ماه یا حتی یک تا دو سال زمان کافی برای این تحول نیست و این امر شدنی نخواهد بود.
ایمنا: تعرفه‌ها و مقررات گمرکی مرتبط با واردات پنل‌های خورشیدی چگونه بر روند واردات تأثیر گذاشته است و چه اقداماتی برای تضمین کیفیت و استاندارد پنل‌های خورشیدی وارداتی انجام می‌شود؟
اورعی: خبر خوبی است که ما توانسته‌ایم با توسعه حمل و نقل ریلی، امکان تبادل کالا را از این طریق ساده‌تر کنیم. تعرفه‌ها و مقررات گمرکی نیز تا جایی که اطلاع دارم در این زمینه مشکل خاصی ایجاد نکرده‌اند و من شنیده‌ام که عامل اصلی در طولانی شدن فرآیند محسوب نشود.
اما نکته بسیار مهمی که در اینجا شما مطرح کردید، موضوع تضمین کیفیت و استانداردهاست و سازمان مسئول یعنی ساتبا در سال‌های گذشته ساز و کارهای لازم برای تعیین استانداردها، کنترل کیفیت و انجام آزمایشات لازم را فراهم نکرده است و این کارها شامل داشتن آزمایشگاه‌های مرجع بود که زیربنای توسعه پایدار این بخش در کشور محسوب می‌شد.
در حال حاضر به نظر می‌رسد ما فقط به تست‌های کارخانه‌ای اکتفا کرده‌ایم و هیچ دستورالعمل مشخصی از نظر نرم‌افزاری و هیچ زیرساخت مناسبی از نظر سخت‌افزاری برای اطمینان از کیفیت و عمر مفید ۲۰ ساله نیروگاه‌های خورشیدی وجود ندارد و در حالی که سرمایه‌گذاری‌های هنگفتی در این حوزه انجام می‌شود، هیچ تضمینی وجود ندارد که این تجهیزات در عمل به عمر مورد انتظار برسند.
همچنین صحبت تنها درباره ۱۸۰۰ مگاوات نیست؛ بلکه خبرهای منتشر شده از سوی ساتبا حاکی از آن است که قصد دارد ظرفیت این پروژه‌ها را تا ۷۰۰۰ مگاوات نیز گسترش دهد بنابراین چقدر بهتر بود که قبل از اجرای این حجم از پروژه‌ها، فکر می‌کردیم و کارهای لازم را در این زمینه انجام می‌دادیم.
توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر، به طور کلی و به ویژه انرژی خورشیدی، تنها راه و مهم‌ترین راه حل برای کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی و رفع کسری برق کشور است. این موضوعی است که ما قبول داریم. همانند گذشته، سال‌ها در خواب غفلت بودیم و حالا یکباره از خواب بیدار شدیم و می‌خواهیم در یک روز، راه صد ساله را بپیماییم. این میانبرها نتیجه‌ای جز شکست نخواهند داشت.
این میانبرها شامل وارد کردن تمامی تجهیزات از خارج و اینکه دولت کار را در دست بگیرد، اشتباه محض است. این رویکرد به دنبال حل سریع مسیر است، اما در کجای دنیا شاهد هستیم که کار دولتی در دستان دولت با کیفیت بهتر، سریع‌تر و با هزینه کمتر انجام شود؟ این‌ها محال است و با قوانین مسلم اقتصادی مغایرت دارد.
راهکار این است که دولت به جای اینکه خودش پا به میدان بگذارد دولتی که خودش کار برق را به این نقطه رسانده است باید تسهیل‌گر باشد، شرایط لازم را فراهم کند و به بخش خصوصی، به ویژه بخش صنعتی کشور، اعتماد کند و به او اهمیت دهد تا این کارها را به دست بگیرد.
به نظر می‌رسد بین بخش خصوصی و دولت هیچ توافق و هماهنگی وجود ندارد. من با اطمینان می‌گویم که این مسیر ممکن است در کوتاه‌مدت از نظر تبلیغاتی و شعاری مؤثر باشد، اما در میان‌مدت و بلندمدت به‌طور قطع مشکل برق کشور را حل نخواهد کرد.