ایران در میدان قفقاز؛ دیپلماسی همسایگی یا نبرد خاموش بر سر کریدورها؟
به گزارش اطلاعات نیوز، روابط ایران با کشورهای همسایه، بهویژه جمهوری آذربایجان، در ماههای اخیر وارد مرحلهای شده که دیگر نمیتوان آن را صرفاً در حد یک همکاری معمولی دیپلماتیک تحلیل کرد. واقعیت این...
به گزارش اطلاعات نیوز، روابط ایران با کشورهای همسایه، بهویژه جمهوری آذربایجان، در ماههای اخیر وارد مرحلهای شده که دیگر نمیتوان آن را صرفاً در حد یک همکاری معمولی دیپلماتیک تحلیل کرد. واقعیت این است که در فضای جدید منطقه، کشورها ناچارند بیش از گذشته روی پیرامون خود سرمایهگذاری کنند. تحولات نظام بینالملل، تضعیف نظم تکقطبی و افزایش رقابتهای ژئوپلیتیکی باعث شده مفهوم «همسایگی» به یکی از مهمترین مؤلفههای امنیت ملی کشورها تبدیل شود. برای ایران هم، توسعه روابط با همسایگان نه یک انتخاب سیاسی، بلکه یک ضرورت عملیاتی است.
در این چارچوب، تقویت روابط دیپلماتیک و بهویژه اقتصادی با کشورهای هممرز، برای ایران صرفاً یک سیاست معمولی نیست، بلکه بخشی از یک راهبرد فعال برای تثبیت قدرت ملی و حفظ استقلال سیاسی کشور به شمار میرود. تجربههای بینالمللی نشان داده کشورهایی که توانستهاند شبکههای پایدار اقتصادی و منطقهای ایجاد کنند، در برابر فشارهای خارجی مقاومتر شدهاند.
جمهوری اسلامی ایران نیز با تکیه بر ظرفیتهای ژئوپلیتیکی خود، بهدرستی مسیر تعمیق روابط با همسایگان را در پیش گرفته است تا هم جایگاه طبیعی خود در منطقه را تثبیت کند و هم از تبدیل فشارهای بیرونی به تهدیدهای واقعی علیه منافع ملی جلوگیری کند. این رویکرد را میتوان نه «سیاست واکنشی»، بلکه یک انتخاب آگاهانه برای حفظ استقلال و ارتقای قدرت ملی در یکی از حساسترین محیطهای ژئوپلیتیکی جهان دانست.
سفر سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، به باکو عصر دیروز، ۱۶ آذر، در همین چارچوب انجام شد تا در مرحلهای حساس از مناسبات تهران و باکو درباره گسترش همکاریهای سیاسی، اقتصادی و امنیتی گفتوگو کند. این سفر، با توجه به پیشینه پرنوسان روابط دو کشور و تحولات منطقهای، میتواند جهتگیری تازهای در تعاملات دوجانبه ایجاد کند.
روابط ایران و جمهوری آذربایجان ریشه در پیوندهای تاریخی، فرهنگی و مردمی دارد و محدود به تحولات سیاسی سه دهه اخیر نیست. ایران از نخستین کشورهایی بود که استقلال باکو را به رسمیت شناخت و در مقاطع حساس از تثبیت حاکمیت دولت آذربایجان حمایت کرده است. سفر عراقچی در ادامه رایزنیهای منظم دو کشور انجام میشود؛ روابطی چندوجهی که حوزههای اقتصاد، انرژی، حملونقل، فرهنگ و امنیت مرزی را دربرمیگیرد.
اما روابط ایران و جمهوری آذربایجان فقط به همکاریهای رسمی و توافقهای دیپلماتیک محدود نمیشود. گاهی برخی حساسیتها بین دو کشور وجود دارد که بهطور معمول بهصورت آشکار رسانهای نمیشود، اما در سطح عملیاتی قابل مشاهده است. یکی از مهمترین این موارد، رقابت بر سر مسیرهای ترانزیتی و کریدورهای منطقهای است؛ مسیری که در صورت موفقیت، میتواند جایگاه ژئوپلیتیکی ایران را تحت تأثیر قرار دهد.
در این میان، پروژههایی مانند کریدور زنگزور، بیش از آنکه یک طرح اقتصادی ساده باشند، حامل پیامهای سیاسی و امنیتی هستند. بخشی از این طرحها با حمایت قدرتهای فرامنطقهای ازجمله آمریکا و با هدف دور زدن موقعیت راهبردی ایران پیگیری میشود. اگر ایران از این معادلات کنار گذاشته شود، عملاً بخشی از قدرت چانهزنی منطقهای خود را از دست خواهد داد. به همین دلیل، حضور فعال ایران در این عرصه دیگر یک انتخاب تاکتیکی نیست، بلکه به یک ضرورت راهبردی تبدیل شده است.
سیدرضا صدرالحسینی کارشناس مسائل منطقه در گفتوگو با خبرنگار ایمنا اظهار کرد: در اسناد بالادستی سیاست خارجی جمهوری اسلامی، موضوع گسترش و تعمیق روابط با کشورهای همسایه بهعنوان یکی از اصول مطرح در این اسناد وجود دارد. بر این اساس، دستگاه سیاست خارجی جمهوری اسلامی در این خصوص از سالهای قبل تلاشهای قابلتوجهی انجام داده و همچنان مفاد این اسناد بالادستی در دستور کار این دستگاه قرار دارد.
وی افزود: باید توجه داشت که پس از جنگ ۱۲ روزه و موفقیتی که جمهوری اسلامی در مقابله با تهاجم نظامی دشمنان قسمخورده خود به دست آورد و همچنین موفق شد دشمن را به درخواست آتشبس مجبور کند، روابط با کشورهای همسایه از اولویت بالاتری برخوردار شده است. بر این اساس، پس از پذیرش آتشبس از جانب جمهوری اسلامی، وزارت امور خارجه مجموعه سفرهای خود را با محوریت کشورهای همسایه افزایش داده است.
کارشناس مسائل منطقه ادامه داد: باید به این نکته توجه کرد که با عنایت به شکست حامیان رژیم صهیونیستی بهویژه آمریکا، افزایش تحریمهای اقتصادی و تلاش برای منزوی کردن جمهوری اسلامی در حوزه سیاست خارجی در دستور کار آنان قرار گرفته است. بر همین اساس، در حال حاضر تلاش وزارت امور خارجه در دو حوزه اقتصادی و افزایش روابط با بسیاری از کشورها، با اولویت کشورهای همسایه، در دستور کار قرار دارد و در حال انجام است.
نقش ایران در حل اختلافات ایروان و باکو
وی تصریح کرد: بر این اساس، سفر اخیر وزیر امور خارجه به باکو قابل تحلیل است و قطعاً با ارتباط مستمر جمهوری اسلامی با باکو، توازن سیاسی میان کشورهای آسیای میانه بهتر از گذشته برقرار خواهد شد. همچنین نقش جمهوری اسلامی در حل اختلافات میان باکو و ایروان از موضوعات مهمی است که مورد توجه هر دو کشور همسایه غربی ما قرار دارد.
صدرالحسینی در پایان خاطرنشان کرد: گسترش روابط میان دو کشور ایران و آذربایجان با دو محور اقتصاد و افزایش ارتباطات سیاسی میتواند به تأمین امنیت ملی و منافع ملی هر دو کشور کمک شایانی داشته باشد.
به گزارش ایمنا، از منظر واقعگرایانه در روابط بینالملل، آنچه امروز در قفقاز جنوبی جریان دارد، چیزی جز رقابت برای موازنه قدرت نیست. ایران نمیتواند نسبت به تحرکات بازیگرانی مانند رژیم صهیونیستی و برخی رقبای منطقهای در اطراف مرزهای خود بیتفاوت باشد.
حضور سیاسی، دیپلماتیک، اقتصادی و حتی فرهنگی ایران در جمهوری آذربایجان، در عمل نوعی سرمایهگذاری برای مهار نفوذ رقبای منطقهای و تثبیت موقعیت خود در این حوزه حساس است.