اقتصاد ایران چطور در برابر مکانیسم ماشه مقاوم می‌شود؟
به گزارش اطلاعات نیوز، پنجشنبه هفته گذشته سه کشور اروپایی عضو برجام یعنی آلمان، بریتانیا و فرانسه، به صورت رسمی روند آغاز «مکانیسم ماشه» یا بازگشت خودکار تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران را فعال...
به گزارش اطلاعات نیوز، پنجشنبه هفته گذشته سه کشور اروپایی عضو برجام یعنی آلمان، بریتانیا و فرانسه، به صورت رسمی روند آغاز «مکانیسم ماشه» یا بازگشت خودکار تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران را فعال کردند؛ فرآیندی که بر اساس سازوکار حقوقی برجام نزدیک به ۳۰ روز به طول خواهد انجامید.
این اقدام با هدف فشار بر ایران برای ارائه تعهدات جدید در حوزه برنامه هسته‌ای انجام شد و نامه رسمی این سه کشور به شورای امنیت سازمان ملل فرستاده شده که در آن بدون اشاره به روند طی‌شده از زمان خروج آمریکا از توافق هسته‌ای برجام در دوران دونالد ترامپ، انجام نشدن تعهدات طرف اروپایی و بیش از یک سال صبر ایران برای به ثمر نشستن این وعده‌ها تا کاهش دادن تعهدات برجام، ایران به نقض توافق هسته‌ای متهم شده است.
مکانیسم بازگشت تحریم‌ها به کشورهای امضاکننده برجام اجازه می‌دهد تحریم‌های پیشین سازمان ملل علیه ایران را دوباره اعمال کنند. پیش از اعلام رسمی، وزرای خارجه سه کشور اروپایی و مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا با عباس عراقچی؛ وزیر امور خارجه تماس گرفتند تا آمادگی برای یافتن راه‌حل دیپلماتیک در یک ماه آینده را اعلام کنند.
مکانیسم «اسنپ‌بک» یا ماشه، سازوکاری است که در قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت (۲۰۱۵) پیش‌بینی شد و به کشورهای عضو برجام اجازه می‌دهد در صورت نقض تعهدات از سوی ایران، تحریم‌های قبلی شورای امنیت را به‌طور خودکار و بدون نیاز به رأی‌گیری بازگردانند.
تحریم‌های هفتگانه هسته‌ای تا حمل‌ونقل و بانکی
فعال شدن مکانیسم ماشه ایران را دوباره هدف فصل هفتم منشور ملل متحد قرار می‌دهد؛ فصلی که امکان اعمال تحریم‌های اقتصادی و حتی اقدام نظامی برای حفظ صلح بین‌المللی را فراهم می‌کند. ایران تأکید کرده است که با دیپلماسی و تعامل سازنده آماده حل اختلافات است و تلاش اروپایی‌ها برای بازگرداندن تحریم‌ها باید رد شود.
شورای امنیت سازمان ملل برای بررسی تصمیم سه کشور اروپایی قرار است جلسه‌ای پشت درهای بسته برگزار کند و در صورت عدم حل اختلاف، شش قطعنامه تحریمی سازمان ملل از جمله ۱۹۲۹ دوباره اجرا خواهند شد که عبارتند از ۱- قطعنامه ۱۶۹۶ (۲۰۰۶): ایران را ملزم به توقف غنی‌سازی و تهدید به تحریم کرد، ۲- قطعنامه ۱۷۳۷ (۲۰۰۶): ممنوعیت تجهیزات هسته‌ای و فریز دارایی‌ها، ۳- قطعنامه ۱۷۴۷ (۲۰۰۷): تحریم‌های بیشتر بر تسلیحات و دارایی‌ها، ۴- قطعنامه ۱۸۰۳ (۲۰۰۸): گسترش فریز دارایی‌ها، بازرسی کشتی‌ها و هواپیماها، کنترل بانک‌ها، ۵- قطعنامه ۱۸۳۵ (۲۰۰۸): تأکید و تصریح مجدد بر تحریم‌ها (توضیحات اضافی در منابع بیشتر هنوز مؤکد نیست، ولی یکی از مجموعه قطعنامه‌های قبلی است)، ۶- قطعنامه ۱۹۲۹ (۲۰۱۰): منع غنی‌سازی موشک‌های بالستیک، تحریم شرکت‌ها و افراد، بازرسی محموله‌ها و ممنوعیت روابط بانکی و ۷- قطعنامه ۲۲۲۴ (احتمالاً از ۲۰۱۵): در منابع ذکر شده که مک‌بک بازمی‌گرداند تحریم‌های “۷ قطعنامه”؛ اگرچه برخی منابع نامش را نمی‌آورند اما به قطعنامه ۲۲۲۴ هم اشاره می‌شود هرچند جز مقاطع اصلی ۲۰۰۶–۲۰۱۰ به شمار نمی‌آید.
دولت تأکید دارد که فعال‌سازی مکانیسم ماشه آثار اقتصادی محسوس و مستقیمی بر کشور نخواهد داشت. عباس عراقچی؛ وزیر امور خارجه درباره ابعاد مختلف این سازوکار می‌گوید: با اجرای اسنپ‌بک، تحریم اقتصادی جدیدی علیه ایران اعمال نخواهد شد و از منظر اقتصادی تغییر معناداری در شرایط کنونی کشور به وجود نمی‌آید.
بسیاری از کارشناسان اقتصادی نیز معتقدند اجرای مکانیسم ماشه اثر تازه و جدی بر اقتصاد ایران نخواهد گذاشت، زیرا قطعنامه‌هایی که در قالب این سازوکار می‌توانند دوباره فعال شوند، تحریم‌های مستقیم و جدیدی علیه اقتصاد ایران ایجاد نمی‌کنند و بخش اعظم فشارهای موجود مربوط به تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا پس از خروج این کشور از برجام و نه تصمیم اخیر سه کشور اروپایی است.
تحریم جدیدی در کار نیست
حمید قنبری؛ معاون وزیر امور خارجه درباره اثرات اقتصادی مکانیسم ماشه اظهار کرد: اینکه تحریمی را وضع و چنان در رسانه‌ها در مورد آن تبلیغ می‌کنند که بخواهند بازار داخلی را به هم بریزند و مردم را مشوش کنند، جزو استراتژی و جنگ شناختی‌شان است و تحریم غیراز آثار اقتصادی همیشه یک بسته رسانه‌ای و جنگ شناختی کنارش هست، اقتصاد این قدر بزرگ و خودکفاست که با تحریم نمی‌شکند.
حبیب قاسمی؛ عضو کمیسیون اصل نود مجلس یادآور شد: اینکه اروپایی‌ها امروز حرف از فعال‌سازی مکانیسم ماشه می‌زنند جنبه رسانه‌ای و روانی دارد. آنها هر قدر توانسته‌اند تحریم‌ها را علیه ایران وضع کرده‌اند و چیزی نمانده که بخواهند دوباره بازگردانند. اروپایی‌ها از مطرح کردن مکانیسم ماشه به‌دنبال بهره‌برداری‌های سیاسی هستند و سعی دارند با فشار روانی و سیاسی اهداف خود را پیش ببرند.
میثم ظهوریان؛ عضو کمیسیون اقتصادی مجلس نیز معتقد است: اثر واقعی مکانیسم ماشه در اقتصاد ما زیاد نیست و تأثیر جدی هم بر فروش نفت ایران و هزینه‌های مبادله‌ای ایران ندارد ولی ممکن است اثر روانی آن به طور موقت در اقتصادمان وجود داشته باشد.
جو روانی و دشواری‌های تجارت خارجی
آرمان خالقی؛ دبیرکل خانه صنعت، معدن و تجارت ایران در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا اظهار کرد: برای بررسی پیامدهای این موضوع، نخست باید بدانیم مکانیسم ماشه بر چه مبنایی بنا می‌شود و چه موضوعات و پیامدهای را از نظر حقوقی به بار می‌آورد، مهم‌ترین آثار فعال شدن مکانیسم ماشه تشدید تحریم‌ها و بازگشت به شرایط قبل از برجام است.
وی شرایطی که اکنون با آن درگیر هستیم را تنها مربوط به تحریم‌های آمریکا دانست و افزود: در صورتی که به شرایط قبل برگردیم، تحریم‌های سازمان ملل نیز اجرا خواهند شد و همه کشورهای دنیا موظف به همکاری برای اجرای آن خواهند شد در حالی که اکنون آمریکا تحریم‌هایی ایجاد کرده و برخی شرکای اقتصادی بین‌المللی آن بخاطر گرفتار نشدن با پیامدهای آن، از همکاری با ایران خودداری می‌کنند.
دبیرکل خانه صنعت، معدن و تجارت ایران یادآور شد: با فعال شدن مکانیسم ماشه و برگشتن بازگشت سازمان ملل، تمام کشورها به دلیل ممنوعیت‌ها و برخورد سازمان ملل با آنها، با این تحریم‌ها همراه می‌شوند و حتی کشورهایی که روابط خوبی با آمریکا نداشتند و از تحریم‌های آن پیروی نمی‌کردند ناچار به رعایت تحریم‌های سازمان ملل خواهند بود.
وی این شرایط را به معنای افزایش سطح تحریم‌ها و دشوارتر شدن راهکارهای دور زدن تحریم دانست و ادامه داد: این موضوع در مراودات اقتصادی ما با کشورهای دیگر نیز اثرگذار است و هزینه بیشتری را به فعالان اقتصادی و کشور تحمیل می‌کند.
تورم در مرحله جو روانی
خالقی درباره فشار روانی این شرایط بر بازارهای مالی به ویژه ارز و طلا خاطرنشان کرد: درست است که در روزهای اخیر آثار روانی ناشی از اعلام خبر فعال شدن مکانیسم ماشه را می‌بینیم اما موضوع مهم‌تر این است که بازگشت تحریم‌ها روی ارتباط ما با برخی از شرکای تجاری‌مان اثر خواهد گذاشت و دیگر مانند قبل نمی‌توانیم به مبادلات اقتصادی ادامه دهیم، بلکه باید با شرایط جدیدی این همکاری ادامه داشته باشد که پیامدهای بیشتری برای ما به دنبال دارد.
وی تورم اخیر را ناشی از فشار روانی این موضوع بر بازار عنوان کرد و توضیح داد: هنوز این ساز و کار اجرا نشده بنابراین آثار روانی فعال شدن مکانیسم ماشه در بازارهای مالی دیده می‌شود و در درازمدت نیز این موضوع بر تورم تا اندازه‌ای تأثیر دارد، زیرا هزینه‌های تولیدکنندگان و تجار را بالا می‌برد اما میزان این افزایش قیمت‌ها هنوز قابل محاسبه نیست.
دبیرکل خانه صنعت، معدن و تجارت ایران یکی دیگر از پیامدهای اعمال تحریم‌های سازمان ملل را حضور کمرنگ‌تر سرمایه‌گذاران خارجی برای فعالیت در کشور دانست و گفت: بهترین راهکار این است که آب را از چشمه ببندیم، یعنی در همین ابتدای کار برخی موضوعات را پیش‌بینی کرده و تلاش کنیم که تحریم‌ها اعمال نشود، به عبارت دیگر تا جای ممکن از مسیرهای مربوط به گفت‌وگو و دیپلماسی پیش برویم.
وی خاطرنشان کرد: نباید منتظر باشیم که گرفتار برخی شرایط غیرطبیعی و مشکلاتی شویم و وقتی راه‌ها به روی ما بسته شد، دنبال راه‌های جدید باشیم، بهترین راه این است که تا جای ممکن با علم به اینکه می‌دانیم چه اتفاقاتی قرار است بیفتد و چه محدودیت‌هایی ایجاد می‌شود، جلوی فعال شدن مکانیسم ماشه را بگیریم.
خالقی با اشاره به تأثیر تحریم‌های کنونی بر اقتصاد کشور ادامه داد: جلوگیری از نهایی شدن تحریم‌های هفتگانه برای کشور به مراتب هزینه کمتری خواهد داشت.
وی درباره رشد قیمت در بازارهای مالی گفت: همیشه در چنین شرایطی گروهی هستند که به استقبال اتفاقات آینده می‌روند و زودتر از فضای روانی ایجاد شده در بخش‌های طلا، مسکن و خودرو به نفع خود استفاده می‌کنند، اما باید در این شرایط به اقتصاد کلان توجه کنیم تا کشور کمتر آسیب ببیند وگرنه در هر شرایطی افرادی به دنبال فرصت‌طلبی و دنبال کردن منافع خود هستند.
آسیب‌پذیری کسب‌وکارهای وابسته به خارج
دبیرکل خانه صنعت، معدن و تجارت ایران درباره آثار تشدید تحریم‌ها بر صنایع اظهار کرد: هر چقدر میزان وابستگی صنعت یا کسب‌وکارها از نظر مواد اولیه، تجهیزات، ماشین‌آلات و بازار به خارج از کشور بیشتر باشد، میزان آسیب نیز بیشتر خواهد بود و هر چقدر بازار تأمین مواد اولیه و فروش، داخلی‌تر باشد، کمتر آسیب می‌بیند.
وی موانع صادراتی ناشی از تحریم‌ها را یکی از دلایل افزایش قیمت کالاها بیان کرد و گفت: تحریم‌ها بر داد و ستد شامل صادرات و کالاهایی که وارد کشور می‌شوند، تأثیر می‌گذارد همچنین در شرایط تحریم، هزینه‌هایی مانند حمل‌ونقل، بیمه و غیره افزایش پیدا می‌کند و اینها همگی عوامل ثانویه ناشی از تحریم به شمار می‌آیند.
به گزارش ایمنا، در مجموع، فعال‌سازی مکانیسم ماشه بیش از آنکه در کوتاه‌مدت تأثیرات اقتصادی تازه‌ای بر کشور داشته باشد، ابعاد روانی و سیاسی خود را بر بازارها و فضای بین‌المللی ایران تحمیل می‌کند. تجربه سال‌های گذشته نشان می‌دهد که تشدید تحریم‌ها نه‌تنها مسیر تعاملات اقتصادی را دشوارتر می‌کند، بلکه هزینه‌های مبادلات و سرمایه‌گذاری را نیز افزایش می‌دهد.
با این حال، کارشناسان و مسئولان بر این باورند که آثار واقعی این سازوکار بر شاخص‌های کلان اقتصادی محدود خواهد بود و آنچه بیش از همه باید مدیریت شود، پیامدهای روانی و رسانه‌ای این اقدام است. از این رو، راهبرد منطقی کشور در شرایط کنونی باید بر دیپلماسی فعال، جلوگیری از تشدید بحران و بهره‌گیری از ظرفیت‌های داخلی برای کاهش آسیب‌پذیری متمرکز باشد؛ مسیری که می‌تواند ضمن کاستن از فشارهای بیرونی، ثبات اقتصادی و اعتماد فعالان بازار را نیز تقویت کند.