اروپا در پی چتر هسته‌ای؛ جهانی در آستانه بحران
به گزارش اطلاعات نیوز، در تابستان ۱۹۴۵، زمانی که رهبران متفقین به‌عنوان فاتحان جنگ جهانی دوم در نشست پوتسدام گردهم آمدند، هری ترومن، رئیس‌جمهور وقت آمریکا، در گفت‌وگویی محرمانه ژوزف استالین را از...
به گزارش اطلاعات نیوز، در تابستان ۱۹۴۵، زمانی که رهبران متفقین به‌عنوان فاتحان جنگ جهانی دوم در نشست پوتسدام گردهم آمدند، هری ترومن، رئیس‌جمهور وقت آمریکا، در گفت‌وگویی محرمانه ژوزف استالین را از دستیابی واشنگتن به سلاح هسته‌ای آگاه کرد؛ خبری که به‌گفته بسیاری از مورخان، نه‌تنها نقطه آغاز عصر بازدارندگی هسته‌ای، بلکه سرآغاز نظم جدید جهانی در دوران پساجنگ بود. اگرچه سخنرانی معروف وینستون چرچیل در میزوری به‌طور نمادین به‌عنوان آغاز جنگ سرد شناخته می‌شود، اما پیام ترومن به استالین نخستین جرقه این تقابل تاریخی بود.
اکنون، پس از گذشت هشت دهه، دونالد ترامپ در اقدامی که بسیاری آن را یادآور همان نمایش قدرت می‌دانند، ساعاتی پیش از دیدار خود با «شی جین‌پینگ»، رئیس‌جمهور چین، در شبکه‌های اجتماعی نوشت:
«به دلیل برنامه‌های آزمایشی سایر کشورها، به وزارت جنگ دستور داده‌ام آزمایش سلاح‌های هسته‌ای ما را آغاز کند.»
این پیام، درست پیش از آغاز گفت‌وگوهای واشنگتن و پکن منتشر شد و از دید تحلیلگران، بیش از آنکه تصمیمی نظامی باشد، حرکتی سیاسی برای نمایش اقتدار و افزایش اهرم فشار در مذاکرات تلقی می‌شود.
همزمانی انتشار این پیام با پیشنهاد اخیر ولادیمیر پوتین درباره تمدید توافق «نیو استارت» و واکنش محتاطانه واشنگتن به آن، نشان می‌دهد سیاست هسته‌ای آمریکا بار دیگر در میانه‌ای از نمایش قدرت، رقابت راهبردی و ابهام دیپلماتیک قرار گرفته است.
در حالی‌که وزیر خارجه روسیه، سرگئی لاوروف، از تمایل مسکو برای ادامه اجرای محدودیت‌های نیواستارت خبر داده بود، ترامپ بدون اشاره مستقیم به آینده این معاهده، تلاش کرد پیام دهد که واشنگتن حاضر نیست بدون امتیاز متقابل از موضع بازدارندگی عقب‌نشینی کند. ناظران بر این باورند که رئیس‌جمهور آمریکا با این موضع‌گیری، بیش از آنکه در پی آغاز آزمایش‌های واقعی باشد، می‌کوشد فضای روانی مذاکرات آتی با چین و روسیه را به سود خود تغییر دهد؛ تکراری دیگر از دیپلماسی مبتنی بر قدرت که ریشه‌هایش را باید در همان نشست پوتسدام جست‌وجو کرد.
نمایش قدرت هسته‌ای در مسکو؛ آزمونی برای سیاست بازدارندگی واشنگتن
تحلیلگران معتقدند موضع‌گیری اخیر دونالد ترامپ درباره آغاز آزمایش‌های هسته‌ای در آمریکا ممکن است واکنشی مستقیم به اقدامات اخیر روسیه در زمینه توسعه سامانه‌های پیشرفته تسلیحات اتمی باشد. ۲۱ اکتبر، ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، از آزمایش موفق موشک کروز هسته‌ای «بوروستنیک» خبر داد؛ موشکی با برد اعلام‌شده ۱۴ هزار کیلومتر که توانایی اجرای حملات دوربرد و پرواز طولانی‌مدت را دارد.
پوتین این آزمایش را گامی راهبردی برای تقویت بازدارندگی روسیه خواند، در حالی‌که دونالد ترامپ آن را اقدامی «نامناسب» و تحریک‌آمیز توصیف کرد. خبرگزاری رویترز در گزارشی نوشت همزمان با تشدید لفاظی‌های متقابل میان واشنگتن و مسکو، کرملین در ۲۱ و ۲۲ اکتبر با اجرای آزمایش موشک بوروستنیک و رزمایش پرتاب موشک‌های بالستیک قاره‌پیما، عملاً قدرت هسته‌ای خود را به نمایش گذاشت.
افزون بر این، روسیه به‌تازگی اژدر هسته‌ای «پوسایدون» را نیز آزمایش کرده است؛ سامانه‌ای زیرسطحی با قابلیت حمل کلاهک اتمی که بنا بر ارزیابی کارشناسان نظامی، می‌تواند امواج رادیواکتیو عظیمی در اقیانوس ایجاد کرده و مناطق ساحلی هدف را ویران سازد.
پوسایدون که نام خود را از خدای دریاهای یونان باستان گرفته، ترکیبی از اژدر و پهپاد است و گفته می‌شود بردی در حدود ۱۰ هزار کیلومتر و سرعتی تا ۱۸۵ کیلومتر در ساعت دارد.
کارشناسان بر این باورند که افزایش فعالیت‌های هسته‌ای روسیه، در آستانه مذاکرات احتمالی درباره آینده معاهده «نیو استارت»، نه‌تنها موازنه بازدارندگی را شکننده‌تر کرده، بلکه فضای رقابت تسلیحاتی جدیدی را میان مسکو و واشنگتن رقم زده است.
رقابت تسلیحاتی روسیه و آمریکا وارد مرحله خطرناک‌تری شد
ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، در حالی که در یکی از بیمارستان‌های مسکو با سربازان زخمی جنگ اوکراین دیدار می‌کرد و در جمع آنان چای و کیک صرف می‌نمود، اعلام کرد آزمایش اژدر هسته‌ای «پوسایدون» روز سه‌شنبه با موفقیت انجام شده است. او در سخنانی با لحنی افتخارآمیز گفت: «چیزی مشابه این سلاح در جهان وجود ندارد؛ هیچ سامانه‌ای قادر به رهگیری پوسایدون نیست.»
همزمان، مقامات بلاروس نیز از برنامه استقرار موشک بالستیک میان‌برد روسی «ارشنیک» در ماه دسامبر خبر دادند؛ موشکی که به گفته کارشناسان، توانایی حمل چندین کلاهک هسته‌ای را دارد.
اندیشکده آمریکایی CSIS در تحلیلی نوشت: اشاره اخیر ترامپ به آغاز «آزمایش‌های برابر» ممکن است پاسخی به این تحرکات باشد و نشان دهد واشنگتن در حال بررسی توسعه پلتفرم‌های جدید هسته‌ای برای بازگرداندن موازنه بازدارندگی است.
این تحولات در حالی رخ می‌دهد که ایالات متحده در آستانه تصمیم نهایی برای تحویل موشک‌های کروز «تاماهاوک» به اوکراین قرار دارد؛ اقدامی که به باور کارشناسان، توان تهاجمی کی‌یف را به‌طور چشمگیری افزایش خواهد داد. موشک‌های تاماهاوک قادرند اهدافی در عمق خاک روسیه — از پایگاه‌های نظامی تا مراکز فرماندهی — را در فاصله‌ای بیش از ۱۶۰۰ کیلومتر هدف قرار دهند.
این موشک‌های دقیق و دوربرد، که معمولاً از دریا پرتاب می‌شوند، می‌توانند توازن قدرت در میدان جنگ اوکراین را دگرگون سازند و در کنار تشدید رقابت هسته‌ای مسکو و واشنگتن، نظم امنیتی اروپا را با چالشی بی‌سابقه مواجه کنند.
جهان در آستانه عصر جدید هسته‌ای؛ از فروپاشی نظم لیبرال تا بازگشت رقابت تسلیحاتی
دستور اخیر دونالد ترامپ برای آغاز آزمایش‌های هسته‌ای جدید در آمریکا، در حالی صادر شده که به‌جز کره‌شمالی، هیچ کشوری از اواخر دهه ۱۹۹۰ تاکنون آزمایش اتمی انجام نداده است. این تصمیم، به باور بسیاری از تحلیلگران، نشانه‌ای آشکار از ورود جهان به مرحله‌ای تازه از رقابت هسته‌ای میان ایالات متحده، روسیه و چین است.
پیمان جامع منع آزمایش هسته‌ای (CTBT) که در سال ۱۹۹۷ به تصویب رسید و تاکنون ۱۸۷ کشور آن را امضا کرده‌اند، یکی از ستون‌های اصلی نظام منع اشاعه در جهان به‌شمار می‌رود. با این حال، سیاست‌های تهاجمی دولت ترامپ در حوزه امنیت بین‌الملل، نظم شکننده‌ای را که از پایان جنگ سرد بر پایه همین معاهدات شکل گرفته بود، به چالش کشیده است.
نشریه فارن‌افرز در گزارشی تحلیلی تأکید کرده است که دولت دوم ترامپ با شتاب در حال برچیدن عناصر نظم بین‌المللی پس از جنگ جهانی است، بی‌آنکه به پیامدهای ناگزیر آن، از جمله آغاز دور تازه‌ای از اشاعه تسلیحات هسته‌ای، توجهی داشته باشد.
به نوشته این نشریه، حمله آمریکا به تأسیسات صلح‌آمیز هسته‌ای ایران — که تحت نظارت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی قرار داشت — آخرین ضربه به رژیم جهانی منع اشاعه بود؛ رژیمی که اساساً بر اعتماد متقابل و تعهد داوطلبانه کشورها برای محدود کردن توان هسته‌ای استوار است. اما با تبدیل‌شدن آمریکا به متحدی غیرقابل‌اعتماد، این چارچوب مشروعیت و کارکرد خود را از دست می‌دهد.
اندیشکده شورای روابط خارجی آمریکا نیز هشدار داده است: اگر نظم لیبرال فروبپاشد، نظام منع اشاعه نیز همراه آن از هم خواهد گسست و در آن صورت، نخستین کشورهایی که برای دستیابی به سلاح هسته‌ای شتاب خواهند کرد، نه دشمنان، بلکه متحدان پیشین آمریکا خواهند بود.
هم‌اکنون در اروپا، فریدریش مرتس، صدراعظم آلمان، از مذاکره با بریتانیا و فرانسه برای گسترش چتر هسته‌ای آنان به آلمان سخن گفته و رهبران لندن و پاریس نیز با این ایده موافق‌اند؛ اتفاقی که می‌تواند زمینه‌ساز شکل‌گیری نخستین بازدارندگی «هسته‌ای اروپایی» باشد. در شرق آسیا نیز زمزمه‌هایی از احتمال هسته‌ای‌شدن کره‌جنوبی و بازنگری ژاپن در سیاست ضداتمی دیرینه‌اش شنیده می‌شود.
تحلیلگران معتقدند اگر مسیر کنونی ادامه یابد، دهه آینده با ظهور بازیگران جدید هسته‌ای و تضعیف بیشتر معاهدات جهانی همراه خواهد بود؛ جهانی که در آن موانع اخلاقی و سیاسی دستیابی به سلاح اتمی فرو ریخته و «بازدارندگی» بار دیگر به زبان غالب قدرت بدل خواهد شد.