آنچه در سفر عراقچی به بلاروس گذشت

به گزارش اطلاعات نیوز، در تحولات پیچیده نظام بین‌الملل، دیپلماسی فعال و گسترش پیوندهای راهبردی یکی از ابزارهای کلیدی برای کشورها در جهت تضمین منافع ملی و افزایش نقش‌آفرینی منطقه‌ای و جهانی محسوب می‌شود و در این مسیر سفر اخیر سیدعباس عراقچی وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران به بلاروس را باید در چارچوب همین ضرورت تحلیل کرد؛ اقدامی که نشان‌دهنده عزم جدی دو طرف برای عبور از روابط معمول و پایه‌گذاری همکاری‌های عمیق‌تر و ساختاریافته است. این سفر در بستری صورت می‌گیرد که ایران با اتکا به راهبرد «چندجانبه‌گرایی»، در پی ایجاد ائتلاف‌ها و شراکت‌هایی است که بتواند در برابر فشارهای خارجی و رویکردهای یک‌جانبه، فضای مانور و قدرت چانه‌زنی آن را افزایش دهد.

امضای سه سند کلید خورد؛ ریل‌گذاری حقوقی برای روابط پایدار

نکته حائز اهمیت در این دیدار، تاکید مشترک بر تدوین چارچوب‌های حقوقی و نهادینه‌سازی روابط از طریق امضای اسناد کلیدی است. امضای سه سند مهم در حوزه مقابله با اقدامات قهری یک‌جانبه، تقویت حقوق بین‌الملل و برنامه همکاری مشترک وزارتخانه‌های خارجه، گواهی بر این مدعاست که دو کشور خواستار ایجاد رابطه‌ای پایدار، قابل پیش‌بینی و فراتر از نشست‌های مقطعی هستند. این اسناد، ریل‌گذاری حقوقی و دیپلماتیک مشخصی را برای آینده ترسیم می‌کنند و بستر مناسبی برای توسعه هماهنگ مناسبات در حوزه‌های مختلف فراهم می‌سازند.

از نگاه کارشناسان، این سفر تنها یک رخداد دیپلماتیک نیست، بلکه فرصت‌سازی اقتصادی و ژئوپلیتیک هوشمندانه‌ای تلقی می‌شود. بلاروس به عنوان کشوری با اقتصاد صنعتی و عضویت در نهادهایی مانند اتحادیه اقتصادی اوراسیا و گروه بریکس و ایران به عنوان کشوری با موقعیت ترانزیتی استراتژیک و دسترسی به آب‌های گرم، ظرفیت مکملی چشمگیری برای یکدیگر دارند. این روابط در صورت مدیریت صحیح، می‌تواند ضمن رونق بخشیدن به مبادلات اقتصادی دو جانبه، جایگاه ترانزیتی ایران در کریدور بین‌المللی شمال-جنوب را نیز تقویت کرده و اهرمی در برابر رقابت‌های ژئوپلیتیک قدرت‌های بزرگ در غرب آسیا ایجاد کند.

تلاش برای توسعه همکاری اقتصادی؛ اولویت بلاروس

بر این اساس علی ودایع کارشناس روابط بین‌الملل، مدرس دانشگاه و متخصص حوزه روسیه که خود نیز در این سفر حضور دارد، در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا اظهار کرد: سفر وزیر امور خارجه ایران به بلاروس نشان‌دهنده رویکردی دوجانبه از سوی تهران و مینسک در راستای تعمیق روابط دو کشور است.

وی افزود: نکته ویژه این است که ایران و بلاروس در تلاش‌اند تا راهبردهای مشترک خود را به همکاری‌های استراتژیک گسترش دهند که این امر مستلزم آن است که دو طرف دیدگاه‌های خود را به شکلی مناسب به یکدیگر منتقل کنند.

کارشناس روابط بین‌الملل و متخصص حوزه روسیه با تاکید بر اینکه در فرایند نگرشی و رفتاری کشورها، وجود یک سازوکار حقوقی ضروری است، یادآور شد: همان‌طور که اشاره شد، این سازوکار حقوقی در دستور کار این سفر قرار داشته و در همین راستا سه سند مهم امضا شده است.

ودایع با یادآوری اینکه این اسناد از لحاظ سازوکاری و عملکردی حائز اهمیت هستند، تصریح کرد: عناوین این اسناد عبارتند از «اعلامیه مشترک درباره اصول راهبردی مقابله با اقدامات قهری یک‌جانبه و راه‌های کاهش پیامدهای منفی آن»، «اعلامیه مشترک درباره تقویت نقش حقوق بین‌الملل در روابط بین‌الملل» و «برنامه همکاری وزارت خارجه ایران و بلاروس در بازه زمانی ۲۰۲۶ تا ۲۰۳۰» که به لحاظ سازوکاری در دستور کار این سفر قرار داشتند.

این مدرس دانشگاه گفت: وزیر امور خارجه همچنین با الکساندر لوکاشنکو، رئیس‌جمهور بلاروس، دیداری داشت که با استقبال گسترده رسانه‌های این کشور مواجه شد. این سفر و ملاقات از حیث اعتبار و پرستیژ نشان می‌دهد که تهران و میسنک تلاش دارند روابط خود را در بالاترین سطح گسترش دهند، اما با دقت در مواضع رئیس‌جمهور بلاروس می‌توان دریافت که طرف بلاروسی به دنبال توسعه همکاری‌های اقتصادی است.

تقویت کریدور شمال-جنوب؛ اهرمی در برابر رقابت‌های منطقه‌ای

کارشناس روابط بین‌الملل، مدرس دانشگاه و متخصص حوزه روسیه ادامه داد: این موضوع فرصت ویژه‌ای برای تهران محسوب می‌شود؛ زیرا از یک‌سو ایران می‌تواند در حوزه‌هایی که نیازهای مشترک وجود دارد، با بلاروس به تبادلات اقتصادی بپردازد و از سوی دیگر، این همکاری می‌تواند عمیق‌تر و استراتژیک‌تر شود. نکته حائز اهمیت دیگر عضویت بلاروس بریکس و همچنین در اتحادیه اقتصادی اوراسیا است. ایران نیز در برخی از این ساختارهای اقتصادی حضوری فعال دارد. این اشتراک عضویت می‌تواند ظرفیت مضاعفی برای افزایش مبادلات اقتصادی بین دو کشور ایجاد کند.

ودایع گفت: در مرحله بعد، ایران به‌عنوان محور اصلی کریدور شمال–جنوب این ظرفیت را دارد که ترانزیت کالاهای بلاروس (و به‌ویژه روسیه) را به سمت آب‌های گرم و به طور خاص خلیج فارس تسهیل کند. این موضوع در شرایطی که در غرب آسیا شاهد رقابت‌های کریدوری و تلاش قدرت‌های مداخله‌گر برای دستکاری ژئوپلیتیک منطقه هستیم، فرصت ویژه‌ای برای ایران محسوب می‌شود.

وی تاکید کرد: هر اندازه که ایران بتواند در قالب کریدورهای شمال–جنوب و شرق–غرب نقش آفرینی کند، امکان تأمین منافع ملی آن به شکل جدی‌تری فراهم می‌شود. تمامی موارد مذکور نشان می‌دهد که ایران با راهبرد چندجانبه‌گرایی در تلاش است تا در برابر یکجانبه‌گرایی ایالات متحده ایستادگی کند.

کارشناس روابط بین‌الملل، مدرس دانشگاه و متخصص حوزه روسیه بیان داشت: هرچه ایران در ظرفیت چندجانبه‌گرایی با بازیگران مختلف جهانی در ساختارهای اقتصادی و امنیتی همکاری کند، دست بالاتری در مجادلات دیپلماتیک و اقتصادی خواهد داشت و از تأثیرگذاری رفتارهای تخاصم‌آمیز یا تهاجمی طرف مقابل کاسته خواهد شد.

ودایع در پاسخ به پرسشی درباره مقایسه روابط ایران و بلاروس قبل و بعد از این سفر گفت: همان‌طور که از سخنان وزیر امور خارجه و رئیس‌جمهور بلاروس نیز برمی‌آید، پس از سفر لوکاشنکو به تهران در سال گذشته و سفر آقای پزشکیان به بلاروس، اکنون با امضای اسناد راهبردی، ریل‌گذاری ویژه‌ای برای توسعه روابط صورت گرفته است.

وی اظهار داشت: طرفین در سال آینده میلادی تلاش خواهند کرد تا همکاری‌های اقتصادی مشترک خود را نسبت به گذشته منسجم‌تر پیش ببرند. قابل پیش‌بینی است که با برگزاری هجدهمین نشست کمیسیون مشترک اقتصادی ایران و بلاروس، هم‌افزایی بهتری در حوزه‌های اقتصادی و دیپلماتیک محقق شود.

کارشناس روابط بین‌الملل، مدرس دانشگاه و متخصص حوزه روسیه خاطرنشان کرد: در پایان، درباره برنامه‌های انجام‌شده در این سفر می‌توان به دیدار با خانواده‌های کشته‌شدگان جنگ میهنی بلاروس در میدان استقلال، دیدار دوجانبه با وزیر خارجه بلاروس، نشست با دبیر شورای امنیت ملی این کشور و نیز نشستی با نخبگان، کنشگران سیاسی و رسانه‌های بلاروس اشاره کرد.

به گزارش ایمنا، در مجموع، سفر وزیر امور خارجه ایران به بلاروس را می‌توان گامی بلند در مسیر تحکیم و نهادینه‌سازی روابط همه‌جانبه بین تهران و مینسک ارزیابی کرد.

این سفر با دستاوردهای ملموسی همچون امضای اسناد راهبردی، دیدار در عالی‌ترین سطح و برنامه‌ریزی برای توسعه همکاری‌های اقتصادی، نشان می‌دهد دو کشور از مرحله گفت‌وگوهای کلی عبور کرده و وارد فاز عملیاتی و اجرایی شده‌اند.

تمرکز بلاروس بر توسعه روابط اقتصادی و اشتراک عضویت دو کشور در نهادهای چندجانبه، فرصت مغتنمی برای ایران است تا در قالب راهبرد چندجانبه‌گرایی خود، نه تنها منافع دوجانبه را تأمین کند، بلکه با تنوع‌بخشی به شرکای بین‌المللی، امنیت و اقتدار ملی خود را در برابر فشارهای خارجی افزایش دهد. موفقیت این همکاری در گرو پیگیری مستمر، اجرای دقیق اسناد امضا شده و بهره‌برداری عملی از ظرفیت‌های مکمل در حوزه‌هایی مانند ترانزیت و همکاری در نهادهای بین‌المللی خواهد بود.