مادران نگرانند؛ سواستفاده‌هایی که به بحران شیرخشک دامن می‌زند

بهناز عسکری – روزنامه اطلاعات| در دنیای پرشتاب امروز،تغذیه، نخستین دغدغه والدین برای فرزندانشان است و در این میان، شیر خشک به‌عنوان جایگزینی برای شیر مادر، برای بسیاری از خانواده‌ها آشناست اما پشت این قوطی‌های رنگارنگ، دنیایی پیچیده از الزامات پزشکی، انتخاب‌های شخصی، چالش‌های اقتصادی و سؤالات بی‌پایان والدین نهفته است.

شیر مادر، بهترین روش تغذیه نوزاد است که مزایای زیادی از جنبه‌های عاطفی، روانی و سلامتی برای مادر و فرزند دارد اما بعضی از مادران به دلیل بیماری‌های جسمی یا کافی نبودن شیرشان به نوزاد خود شیرخشک می‌دهند؛ این در حالی است که شیرخشک در مقاطعی از زمان در جامعه کمیاب می‌شود و مشکلات بیشتری برای خانواده ها ایجاد می‌کند.

مادران  چه می گویند؟

لیلی، مادر دو دختر دوقلو می‌گوید: در داروخانه‌ها تعداد قوطی‌های شیرخشکی‌ که هر کودک براساس سنش باید دریافت کند نصب شده است. گرفتن شیرخشک با دادن کد ملی کودک انجام می‌شود و اگر در ماه، ده قوطی شیرخشک خریداری شده باشد به او شیرخشک تعلق نمی‌گیرد. در حالی‌که کودک بعد از شش‌ماهگی وارد پروسه دندان درآوردن شده و میلی به غذا خوردن ندارد. نیاز به شیرخشک بیشتر باعث می‌شود به سراغ کودکی که به غذای کمتری نیاز دارد بروم و با کد ملی او برای کودک خود شیرخشک تهیه کنم.

وی ادامه می‌دهد: گاهی شیرخشک‌هایی که رژیمی هم نیستند در بازار نایاب می‌شوند و مجبور به خرید شیرخشک‌های رژیمی می‌شوم که ممکن است با سیستم گوارشی فرزندم سازگار نباشد و دچار مشکل شویم. بنابراین مجبورم با کد ملی چند کودک دیگر، شیرخشک فرزندانم را تهیه کنم.

زهرا مادر دیگری است که می‌گوید: بعضی شب‌ها خواب به چشمانم نمی‌آید. از وقتی مشکل کمبود شیرخشک به وجود آمده، زندگیمان تبدیل به یک جستجوی بی‌پایان شده است. گاهی اوقات هم شیر بدون دغدغه پیدا می‌شود. بچه‌ام فقط شش ماه دارد و به دلایل پزشکی نمی‌توانم به او شیر بدهم. هر روز صبح که از خواب بیدار می‌شوم اولین کاری که می‌کنم این است که تلفنم را بردارم و به تمام داروخانه‌های اطراف زنگ بزنم. جواب اکثرشان یا «نداریم» است یا «فقط برای مشتری‌های ثابت نگه می‌داریم».

وای به هفته‌ای که توزیع انجام نشود! احساس می‌کنم به عنوان یک مادر دارم شکست می‌خورم. چطور می‌توانی به فرزندت بگویی غذایش تمام شده و تو به‌عنوان مادر نمی‌توانی برایش پیدا کنی؟ وقتی قوطی شیرخشک در حال تمام شدن است، نگرانی غیرقابل‌وصفی همه وجودم را می‌گیرد.

یک‌بار مجبور شدم بچه‌ام را با شیرخشکی که برندش را نمی‌شناختم سیر کنم و نتیجه‌اش دل‌درد شدید و گریه‌های طولانی او بود. این وضعیت برایمان عادی شده است. مادران دیگر درباره مدل شیر خشک‌ها با هم صحبت نمی‌کنند، از این که «امروز کجا پیدا شد؟» حرف می‌زنند. ما در سکوت رنج می‌کشیم، هم برای کمبود شیرخشک و هم به‌خاطر قیمت‌های متفاوت آن.

تخصیص قطره چکانی و نامنظم ارز

دکتر شهرام شعیبی، مدیرکل امور فرآورده‌های طبیعی، سنتی، مکمل و شیرخشک سازمان غذا و دارو در گفتگو با اطلاعات می‌گوید: واردات شیرخشک بیشتر مربوط به شیرخشک‌های رژیمی و متابولیک است که سالانه پنج تا هشت میلیون قوطی را شامل می‌شود.

میزان ارزی که سالانه به واردات شیرخشک اختصاص پیدا می‌کند ۲۵۰ تا ۳۰۰ میلیون دلار است که متأسفانه امسال به‌صورت قطره چکانی و نامنظم تخصیص داده می‌شود که در مقاطعی به کمبود شیرخشک می‌انجامد.

در حال حاضر وضعیت شیرخشک در کشور تثبیت شده است و شرایط بحرانی درباره شیرخشک رژیمی و متابولیک نداریم ولی امکان ایجاد کمبود وجود دارد.

وی در خصوص علت کمبود شیرخشک می‌گوید: تولید شیرخشک وابسته به مواد اولیه‌ای است که برخی داخلی و برخی خارجی هستند و از آنجا که تهیه مواد اولیه خارجی نیاز به ارز ترجیحی دارد و بانک مرکزی نمی‌تواند این ارز را به‌طور منظم تأمین کند، تولیدکننده ممکن است در مقاطعی نتواند شیرخشک تولید کند و با کمبود مواجه شویم. 

سوءاستفاده برخی خانواده‌ها

دکتر شعیبی می‌گوید: قیمت شیرخشک در کشور ما نسبت به کشورهای منطقه و اروپا بسیار پایین است.

دولت بابت شیرخشک‌هایی که در داخل کشور تولید می‌شود سوبسید می‌پردازد ولی این موضوع، فسادهایی هم به دنبال دارد، به طوری که در استان‌های مرزی، شیرخشک را به‌ کشورهای اطراف، قاچاق معکوس کرده و به قیمت سه‌برابر می‌فروشند یا خانواده‌هایی که نوزاد دارند و نوزادشان نیاز به شیرخشک ندارد، سهمیه او را گرفته و در بازار آزاد با قیمت بیشتری می‌فروشند، زیرا فکر می‌کنند باید حتما سهمیه شیرخشک را خریداری کنند. این مساأله فرهنگی است و باید اصلاح شود.

وی می‌افزاید: در حال حاضر برای شیرخشک‌هایی که در داروخانه‌ها توزیع می‌شود یارانه در نظر گرفته شده و این محصول با قیمت پایین فروخته می‌شود که باعث سوءاستفاده‌هایی می‌شود. 

در برخی مقاطع ممکن است سازمان‌های حمایتی که این یارانه را پرداخت می‌کنند به موقع آن را به داروخانه نپردازند و داروخانه‌ها به موقع این هزینه را به مراکز پخش نپردازند و مراکز پخش هم به تولیدکننده پرداخت نکنند. همین زنجیره عدم گردش بودجه و هزینه، می‌تواند یکی دیگر از علل کمبود شیرخشک باشد.

شیرخشک‌هایی که اکنون در ایران وجود دارد توسط پنج کارخانه داخلی تأمین می‌شود و شیرخشک‌های رژیمی و متابولیک اکثرا وارداتی هستند، زیرا تولیدشان در داخل به دلیل تکنولوژی بالایی که دارند مقرون به صرفه نیست. 

شیرخشک‌های داخلی و حتی شیرخشک‌های کوپنی که قیمتشان تقریبا رایگان است کیفیت خوبی دارند و در تمامی مراحل ساخت، انبارداری، توزیع و غیره به‌طور مداوم در حال پایش هستند و اگر شیرخشکی مشکل داشت با اعلام فراخوان، از بازار جمع‌آوری می‌شود. 

مزایای تغذیه با شیر مادر 

دکتر شعیبی می‌گوید: براساس توصیه و تأکید متخصصان، نوزاد باید از شیر مادر تغذیه کند و بعد از شش‌ماهگی غذاخور شود، بعد از یک‌سالگی برای رشد نیاز به شیر ندارد و می‌تواند شیر طبیعی بخورد. 

وی می‌افزاید: تمام دستگاه‌هایی که در تولید، توزیع و نظارت و تخصیص ارز شیرخشک دخیل هستند باید با هم هماهنگ باشند، همچنین فرهنگ‌سازی و آموزش از طریق دستگاه‌های ناظر، حائز اهمیت است، چراکه شیرخشک برای مواردی ضروری به نظر می‌رسد که مادر نمی‌تواند به نوزادش شیر بدهد یا شیرش خوب نیست؛ نه این که کالای لوکسی باشد که مادر حتی اگر شیر دارد به علت مسائل فرهنگی، اجتماعی و… به بچه شیر ندهد. ترویج تغذیه با شیر مادر از طریق اطلاع‌رسانی توسط صداوسیما، رسانه‌ها و دستگاه‌های ذیربط ضروری است.

سرمایه‌گذاری برای سلامت فرزند

دکتر محمدحسین لوک‌زاده، فوق تخصص نوزادان در گفتگو با اطلاعات می‌گوید: انتخاب تغذیه با شیر مادر یکی از مهم‌ترین تصمیماتی است که برای پایه‌ریزی سلامتی مادام‌العمر فرزندتان می‌گیرید. 

این انتخاب تنها یک گزینه‌ تغذیه‌ای نیست، بلکه یک مداخله‌ پزشکی قدرتمند و بی‌همتاست.

شیر مادر حاوی آنتی‌بادی‌ها، سلول‌های زنده (مانند گلبول‌های سفید) و آنزیم‌هایی است که مانند یک واکسن طبیعی عمل می‌کنند. این ترکیبات منحصربه‌فرد، خطر ابتلای نوزاد به عفونت‌های گوارشی مانند اسهال، عفونت‌های تنفسی، عفونت گوش میانی، آسم و آلرژی‌ها را به‌طور چشمگیری کاهش می‌دهند.

وی به سازگاری کامل شیر مادر با دستگاه گوارش نوزاد اشاره می‌کند و ادامه می‌دهد: شیر مادر به گونه‌ای است که سریع و به راحتی هضم می‌شود. این امر مشکلاتی مانند رفلاکس، دل‌درد و کولیک نوزادی را کاهش داده و باعث جذب بهینه‌ مواد مغذی می‌شود. تقویت رشد مغز و سیستم عصبی از مزایای دیگر شیر مادر است؛ مطالعات علمی متعددی نشان داده‌اند کودکانی که با شیر مادر تغذیه شده‌اند در مقایسه با سایرین از ضریب هوشی بالاتر و تکامل عصبی بهتری برخوردارند. اسیدهای چرب موجود در شیرمادر به طور مستقیم در رشد مغز نقش دارند. تغذیه با شیر مادر، نوزاد را در برابر چاقی دوران کودکی، دیابت‌های نوع ۱ و ۲ و برخی سرطان‌های کودکان محافظت می‌کند.

فواید شیردهی برای مادران

عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی یزد می‌گوید: تغذیه نوزاد با شیر مادر، فواید اثبات‌شده‌ای برای سلامت مادر دارد. این عمل طبیعی، خطر ابتلای مادر به سرطان پستان و تخمدان، دیابت نوع ۲، پوکی استخوان و افسردگی پس از زایمان را کاهش می‌دهد و به بازگشت وزن و اندازه‌ رحم به حالت قبل از بارداری کمک می‌کند. 

همچنین به ایجاد پیوند عاطفی منحصربه‌فرد میان مادر و فرزند کمک می‌کند؛ چراکه تماس پوستی و چشمی حین شیردهی، هورمون‌های عشق و اعتماد را در مادر و نوزاد آزاد می‌کند. این فرآیند نه‌تنها یک پیوند عمیق عاطفی به وجود می‌آورد بلکه احساس امنیت و آرامش را در وجود نوزاد نهادینه می‌سازد.

این فوق تخصص نوزادان ادامه می‌دهد: شیرخشک یک جایگزین صنعتی است و تنها در موارد خاص پزشکی و با تجویز پزشک می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد. اگر شما و نوزادتان در شرایط سلامت عمومی به سر می‌برید، این موهبت بی‌نظیر را از او دریغ نکنید.

دکتر لوک‌زاده خطاب به مادران می‌گوید: شیردهی هدیه‌ای است که اساس و بنیاد سلامت جسمی و عاطفی فرزند را در طول زندگی مستحکم می‌سازد. این سرمایه‌گذاری عاشقانه، بهترین شروع ممکن برای زندگی است.