رشد پایدار گاز و تنظیم محتاطانه عرضه نفت

به گزارش اطلاعات نیوز، در سال ۲۰۲۵ صنعت نفت و گاز در مرحله‌ای سرنوشت‌ساز قرار گرفته است؛ مرحله‌ای که از یک‌سو با رکوردهای تاریخی در تولید و مصرف همراه بوده و از سوی دیگر، با تغییرات ساختاری در الگوی تقاضا و مسیر انرژی جهانی پیوند خورده است. سال ۲۰۲۴ نقطه عطفی محسوب می‌شود، زمانی که تقاضای جهانی نفت به ۱۰۱ میلیون بشکه در روز رسید؛ رقمی که بالاترین میزان مصرف در تاریخ این صنعت به شمار می‌رود. این افزایش تقاضا علی‌رغم گسترش سیاست‌های اقلیمی، رشد انرژی‌های تجدیدپذیر و بهبود بهره‌وری در بخش حمل‌ونقل و صنایع، نشان داد که اقتصاد جهانی همچنان وابستگی شدیدی به نفت دارد و گذار انرژی فرایندی طولانی‌تر و پیچیده‌تر از تصورات اولیه خواهد بود.

ایالات متحده همچنان جایگاه خود را به عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده نفت جهان حفظ کرده و با تولید ۲۰٫۱ میلیون بشکه در روز، نقش تعیین‌کننده‌ای در ثبات عرضه جهانی انرژی ایفا می‌کند. این کشور بخش عمده تولید خود را از منابع غیرمتعارف به‌ویژه نفت شیل تأمین می‌کند؛ میادینی که با تکیه بر فناوری‌های حفاری افقی و شکاف هیدرولیکی، انقلابی در ساختار بازار نفت ایجاد کردند. با این حال، تحلیل‌گران معتقدند سرعت رشد تولید نفت شیل در حال کاهش است. افزایش هزینه‌های استخراج، افت بهره‌وری برخی میادین، محدودیت‌های زیست‌محیطی و کاهش تعداد چاه‌های پربازده ازجمله نشانه‌هایی هستند که احتمال رسیدن تولید آمریکا به سقف رشد را تقویت می‌کنند. علاوه بر این، فشار سهامداران برای افزایش سودآوری به جای توسعه سریع ظرفیت، موجب شده بسیاری از شرکت‌های نفتی تمرکز خود را از گسترش تولید به مدیریت هزینه‌ها و بازگشت سرمایه معطوف کنند.

در سوی تقاضا، تغییر قابل توجهی در بازار آسیا رخ داده است، چین که سال‌ها موتور اصلی رشد مصرف نفت در جهان بود، در سال ۲۰۲۴ تقاضای خود را ۱٫۱ درصد کاهش داده است، این کاهش ناشی از ترکیبی از عوامل ساختاری و اقتصادی است: رشد کندتر اقتصادی پس از دهه‌ها توسعه پرشتاب، گسترش زیرساخت‌های حمل‌ونقل برقی، افزایش سهم خودروهای الکتریکی در بازار داخلی، توسعه سیستم‌های ریلی، و سیاست‌های دولت برای کنترل انتشار کربن، چنین روندی موجب شده برخی تحلیل‌گران بحث (پیک تقاضای نفت چین) را مطرح کنند؛ به این معنا که ممکن است این کشور دیگر هرگز مصرفی بالاتر از سطوح فعلی تجربه نکند، حتی اگر اقتصاد آن رشد کند.

در مقابل، هند با رشدی ۳٫۱ درصدی در تقاضا، مسیر متفاوتی را طی می‌کند، این کشور که جمعیتی جوان، طبقه متوسط رو به گسترش، و صنعتی در حال تکامل دارد، در حال تبدیل شدن به یکی از مؤثرترین نیروهای مصرف انرژی در جهان است. گسترش شهرنشینی، رشد سریع حمل‌ونقل جاده‌ای، افزایش مالکیت خودرو، و تقاضای رو به رشد برای فرآورده‌های پتروشیمی، همگی نشان می‌دهند که مصرف نفت هند در سال‌های آینده همچنان روندی صعودی خواهد داشت. پیش‌بینی می‌شود هند در آینده نزدیک جایگاه خود را به عنوان سومین مصرف‌کننده بزرگ نفت جهان تثبیت کند؛ جایگاهی که پیش‌تر در دهه‌های گذشته به چین و ایالات متحده محدود بود.

از منظر تولید جهانی، حجم کل عرضه نفت شامل نفت خام، میعانات گازی، گازهای مایع و سایر مایعات نفتی به ۹۶٫۹ میلیون بشکه در روز رسیده است، این رقم ۱٫۸ میلیون بشکه در روز بیش از سطح تولید پیش از پاندمی کووید -۱۹ است و نشان می‌دهد که بازار نه‌تنها از شوک‌های ناشی از همه‌گیری عبور کرده، بلکه اکنون در حال رسیدن به ظرفیت‌های جدید تولیدی است. بازگشت تقاضا پس از کرونا، جنگ اوکراین و روسیه، و بی‌ثباتی در برخی مناطق تولیدکننده همچون خاورمیانه، اهمیت تنوع‌بخشی به منابع تأمین را برای مصرف‌کنندگان دوچندان کرده است.

در این میان، نقش تولیدکنندگان غیر اوپک بیش از قبل برجسته شده است. گذشته از ایالات متحده، کشورهایی همچون برزیل، کانادا و گویان نیز در حال افزایش مستمر تولید هستند، برزیل با توسعه میادین فراساحلی و بهره‌گیری از فناوری‌های پیشرفته استخراج در آب‌های عمیق، به یکی از بازیگران کلیدی بازار جهانی بدل شده است. این رشد تولید در کشورهای غیراوپک موجب شده قدرت اثرگذاری انحصاری اوپک بر بازار کاهش یابد، هرچند این سازمان همچنان از طریق ائتلاف اوپک‌پلاس نقش مهمی در تنظیم عرضه و مدیریت قیمت‌ها ایفا می‌کند.

بازار جهانی نفت اکنون در یک تعادل حساس و شکننده قرار دارد؛ تعادلی میان رشد کندتر عرضه در برخی کشورها، کاهش تقاضا در اقتصادهای خاص، و افزایش مصرف در اقتصادهای نوظهور که در کنار این فشارهای اقلیمی، سیاست‌های کربن‌زدایی، توسعه سریع انرژی‌های پاک، و بورس‌های کربنی، آینده این صنعت را بیش از هر زمان دیگر وابسته به تصمیمات ژئوپلیتیکی، سرمایه‌گذاری‌های فناوری، و مسیر تحول انرژی جهان ساخته‌اند، به همین دلیل سال‌های پیش‌رو نه‌تنها برای تعیین آینده نفت، بلکه برای شکل‌دهی نقشه انرژی جهان تعیین‌کننده خواهند بود.

سرمایه‌گذاری در صنعت نفت و گاز به‌عنوان یکی از مهم‌ترین عوامل رشد و استحکام این صنعت درآمده است. تخمین‌ها حاکی از آن است که سرمایه‌گذاری کلی انرژی در سال ۲۰۲۵ به ۳٫۳ تریلیون دلار برسد، با رشد ۲ درصدی نسبت به سال ۲۰۲۴. از این میزان، سرمایه‌گذاری در نفت، گاز طبیعی و زغال‌سنگ به ۱٫۱ تریلیون دلار می‌رسد. شرکت‌های بزرگ نفتی با دیدی به‌نسبت محافظه‌کارانه رفتار کرده و روی انضباط مالی تمرکز می‌کنند. هوش مصنوعی و فناوری‌های دیجیتال بخش جدیدی از تحول این صنعت را تشکیل می‌دهند. شرکت‌های نفتی نظیر بی پی و اکوئینر از هوش مصنوعی برای تفسیر داده‌های زمین‌شناسی، پیش‌بینی مسائل نگهداری و بهینه‌سازی بهره‌وری میدان‌ها استفاده می‌کنند، به‌عنوان نمونه، میدان جوهان سوردروفسک اکوئینور از ترکیب هوش مصنوعی با داده‌های لرزه‌نگاری تاریخی و فعلی بهره‌برداری کرده و ۸ درصد بهبود در عامل بازیافت و ۱۲ درصد کاهش هزینه‌های عملیاتی به‌ازای هر بشکه نفت را تحقق بخشید. تک‌نولوژی دیجیتال توئین‌ها (digital twins) نیز به‌عنوان سنگ بنای مدیریت اطلاعات چرخه حیات درآمده‌اند، و بازار این فناوری تا ۲۰۳۰ به ۱۵۴ میلیارد دلار رسیده‌اند

بازار جهانی گاز طبیعی در مسیر رشد پایدار قرار دارد و تقاضا برای این منبع انرژی کلیدی، همچنان روندی صعودی را طی می‌کند. اطلاعات بازار نشان می‌دهد که مصرف جهانی گاز در سال ۲۰۲۴ حدود ۷۸ میلیارد متر مکعب افزایش یافته و به ۴٬۱۲۲ میلیارد متر مکعب رسیده است. پیش‌بینی‌ها حکایت از آن دارند که این میزان در سال ۲۰۲۵ نیز حدود ۱٫۷ درصد رشد خواهد داشت که نشان‌دهنده تقویت جایگاه گاز در سبد انرژی جهان، هم‌زمان با روند گذار تدریجی از سوخت‌های آلاینده‌تر است.

دو منطقه اروپا و آمریکای شمالی بیشترین سهم را در این رشد ایفا می‌کنند. تقاضای گاز در اروپا ۶٫۱ درصد و در آمریکای شمالی ۱٫۵ درصد افزایش یافته است؛ رشدی که تا حدی ناشی از نیاز اروپا به تنوع‌بخشی منابع انرژی این قاره و کاهش وابستگی به گاز خط لوله‌ای، به‌ویژه پس از تحولات ژئوپلیتیک اخیر است. در همین راستا، تجارت گاز طبیعی مایع‌شده (LNG) شتاب چشمگیری گرفته و به یکی از پویاترین بخش‌های بازار انرژی تبدیل شده است. واردات LNG اروپا در سال ۲۰۲۴ حدود ۲۳٫۶ درصد افزایش داشته و ایالات متحده نیز نقش پررنگ‌تری در تأمین جهانی این سوخت ایفا کرده است. صادرات LNG آمریکا که در سال ۲۰۱۶ حدود ۱ میلیارد فوت مکعب در روز بود، تا پایان سال ۲۰۲۳ به ۱۱٫۴۴ میلیارد فوت مکعب در روز رسیده و این کشور را به یکی از بزرگ‌ترین صادرکنندگان LNG در جهان تبدیل کرده است.

تحولات قیمتی نیز منعکس‌کننده پویایی‌های عرضه و تقاضاست. قیمت شاخص گاز طبیعی آمریکا (Henry Hub) در ژانویه ۲۰۲۵ به‌طور میانگین ۴٫۶۲ دلار به‌ازای هر میلیون واحد حرارتی بریتانیایی (MMBtu) ثبت شد که نسبت به ژانویه ۲۰۲۴ افزایشی ۰٫۵۹ دلاری داشته است. بر اساس برآوردهای اقتصادی، انتظار می‌رود میانگین قیمت Henry Hub در نیمه دوم ۲۰۲۵ در محدوده ۳٫۶۰ دلار ثابت بماند؛ سطحی که نشان‌دهنده تعادل نسبی میان رشد عرضه و نیاز فصلی تقاضاست.

در بازار نفت، ائتلاف اوپک‌پلاس همچنان نقش تعیین‌کننده‌ای در مدیریت عرضه و جهت‌دهی به تعادل قیمت‌ها دارد. این ائتلاف در سال ۲۰۲۵ برنامه‌ای مرحله‌ای برای بازگرداندن بخشی از کاهش تولید ۲٫۲ میلیون بشکه در روز را آغاز کرده است. در این چارچوب، هشت عضو کلیدی اوپک‌پلاس (شامل عربستان سعودی، روسیه، عراق، امارات، کویت، قزاقستان، الجزایر و عمان) قرار است از اسفند ۱۴۰۳ تا اردیبهشت ۱۴۰۴، در مجموع ۴۱۱ هزار بشکه در روز به ظرفیت تولید خود بیفزایند.

عربستان سعودی که به‌عنوان بازیگر محوری این ائتلاف عمل می‌کند، برنامه افزایش تدریجی تولید را آغاز کرده و پیش‌بینی می‌شود در تابستان ۲۰۲۵ به سقف تولید تقریبی ۹٫۵ میلیون بشکه در روز برسد. روسیه نیز با وجود فشار تحریم‌های غربی و چالش‌های لجستیکی، نرخ تولیدی نزدیک به ۹٫۲ میلیون بشکه در روز را حفظ کرده و همچنان بازارهای صادراتی خود، به‌ویژه چین و هند، را فعال نگه داشته است.

استراتژی اوپک‌پلاس برای افزایش محتاطانه عرضه، با هدف جلوگیری از شوک قیمتی و حفظ ثبات بازار در محدوده ۸۰ تا ۹۰ دلار برای هر بشکه طراحی شده است. این سیاست در شرایطی اجرا می‌شود که تولیدکنندگان غیر عضو این ائتلاف (از جمله ایالات متحده، برزیل و گویان) نیز ظرفیت تولید خود را گسترش داده‌اند و سهم رو به رشدی در تأمین نفت جهانی به‌دست آورده‌اند. برآیند این رقابت و هماهنگی، شکل‌دهنده یکی از پیچیده‌ترین و حساس‌ترین دوره‌های بازار انرژی در دهه اخیر است.

بخش نفت و گاز در حال حاضر خود را برای انتقال انرژی جهانی آماده می‌کند. گاز طبیعی با پایین‌تر بودن انتشار کربن نسبت به سوخت‌های فسیلی دیگر، عنصر مهمی در انتقال انرژی درنظر گرفته می‌شود. بیش از ۵۰ درصد از اعضای بزرگ IPIECA تعهد علنی برای رسیدن به صفر انتشارات دادند. فناوری‌های کلیدی در این انتقال شامل هیدروژن کم‌کربن، دستگاه‌های و ذخیره‌سازی کربن (CCUS) و مجدد استفاده از آن است. نقش هوش مصنوعی و تحلیل داده‌های بزرگ در کاهش انتشارات متان و بهینه‌سازی عملیات بسیار حیاتی است. صنعت نفت و گاز نیاز دارد که در سرمایه‌گذاری‌های توسعه پایدار سرمایه‌گذاری کند و در عین‌حال تقاضای جهانی برای انرژی را برآورده کند. نتایج نشان می‌دهند که حتی در سناریوهای کاهش انتشارات، جهان در سال ۲۰۵۰ حول ۶۵ میلیون بشکه نفت در روز نیاز دارد. بنابراین، این صنعت با تلفیق فناوری‌های نو، اصلاح فرآیندهای تولید و سرمایه‌گذاری در انرژی‌های پاک، می‌تواند نقش حیاتی در آینده انرژی جهان داشته‌باشد.