جایی که رنج اعتیاد، درمان می‌شود
بهناز عسگری – روزنامه اطلاعات| استقرار کمپ‌های ترک اعتیاد در حاشیه شهرها همواره با دو نگاه متفاوت «تهدید» و «فرصت» روبه‌رو بوده است. از یک سو، شهروندان و ساکنان محلی از پیامدهای حضور این مراکز...
بهناز عسگری – روزنامه اطلاعات| استقرار کمپ‌های ترک اعتیاد در حاشیه شهرها همواره با دو نگاه متفاوت «تهدید» و «فرصت» روبه‌رو بوده است. از یک سو، شهروندان و ساکنان محلی از پیامدهای حضور این مراکز ابراز نگرانی می‌کنند و از سوی دیگر، مسئولان با اشاره به نقش این کمپ‌ها در ساماندهی معتادان متجاهر، آن را حلقه‌ای کلیدی در زنجیره درمان و بازتوانی و عاملی برای ارتقای امنیت اجتماعی می‌دانند.
فرصتی برای بازگشت به جامعه
علی صالحی، سرپرست دفتر امور اجتماعی و فرهنگی استانداری یزد در گفتگو با اطلاعات می‌گوید: کمپ‌های ترک اعتیاد به‌عنوان یکی از حلقه‌های مهم زنجیره درمان و بازتوانی، در واقع با ساماندهی معتادان متجاهر و کاهش حضور آنان در سطح معابر، به ارتقای امنیت اجتماعی و آرامش شهروندان کمک کرده‌اند.
البته ما منکر دغدغه‌های مردم محلی نسبت به استقرار این مراکز در حاشیه شهر نیستیم اما با نظارت دستگاه‌های متولی و رعایت استانداردها تلاش شده که این نگرانی‌ها به حداقل برسد. نگاه ما این است که این مراکز نه تهدید، بلکه فرصتی برای بازگرداندن بخشی از سرمایه انسانی جامعه به چرخه سالم زندگی هستند.
موضوع اعتیاد، مسأله‌ای چندبعدی است که هیچ نهادی به تنهایی قادر به مدیریت آن نخواهد بود. خوشبختانه در استان یزد، هماهنگی قابل‌قبولی میان استانداری، بهزیستی، دانشگاه علوم پزشکی، نیروی انتظامی و دستگاه قضایی درباره این موضوع برقرار است.
وی در خصوص پیگیری سرنوشت درمان مددجویان می‌گوید: زمانی که فردی به صورت دستوری یا قضایی به کمپ معرفی می‌شود، فرایند درمان او صرفا با پذیرش پایان نمی‌یابد. دستگاه‌های ناظر از جمله بهزیستی و دانشگاه علوم پزشکی، فعالیت‌هایی را در این حوزه بر عهده دارند. ما نیز در سطح استانداری در جلسات ستادی، وضعیت کلی کمپ‌ها به ویژه کمپ ماده ۱۶ (مرکزی که معتادان متجاهر با دستور قاضی به آن ارجاع داده می‌شوند) را رصد می‌کنیم. بازدیدهای سرزده و دوره‌ای نیز از این کمپ‌ها داشته‌ایم. البته هنوز فاصله داریم تا یک نظام جامع «پایش پس از ترخیص» شکل بگیرد.
بازتوانی جامع
سرپرست دفتر امور اجتماعی و فرهنگی استانداری یزد می‌گوید: تأمین منابع مالی پایدار، کمبود نیروی متخصص و دشواری پذیرش اجتماعی مددجویان بهبودیافته، از جمله مهم‌ترین چالش‌های کمپ‌های ترک اعتیاد است. وقتی فردی از کمپ ترخیص می‌شود اما از فرصت شغلی یا حمایت خانوادگی برخوردار نیست، احتمال بازگشت دوباره او به چرخه اعتیاد بالاست. بنابراین نگاه ما باید از «درمان صرف» به «بازتوانی جامع» تغییر کند.
صالحی می‌افزاید: یکی از نقاط ضعف نظام درمان اعتیاد، بی‌توجهی به مراحل پس از درمان است. در استان یزد تلاش داریم با همکاری دستگاه‌های مرتبط، برنامه‌های آموزش مهارت‌های شغلی، حمایت از اشتغال و کارآفرینی و تقویت نقش خانواده‌ها را پررنگ‌تر کنیم، چراکه بدون اشتغال و هویت اجتماعی جدید، بازگشت پایدار به جامعه امکان‌پذیر نیست .
کمپ‌های اقامتی تنها یک بخش از نظام درمان اعتیاد هستند. ما معتقدیم باید همزمان مراکز کاهش آسیب، کلینیک‌های سرپایی و برنامه‌های اجتماع‌محور توسعه یابد. این مراکز با رویکردهای تخصصی‌تر و کم‌هزینه‌تر می‌توانند فشار را از روی کمپ‌های اقامتی بردارند و امکان دسترسی آسان‌تر به خدمات را برای گروه‌های در معرض خطر فراهم کنند. خوشبختانه در یزد، زمینه‌های گسترش این مراکز وجود دارد و حمایت استانداری از این طرح‌ها جدی است.
استانداردسازی مراکز ترک اعتیاد
آزاد معلم، سرپرست معاونت سیاسی، امنیتی و اجتماعی فرمانداری یزد در گفتگو با اطلاعات می‌گوید: ما حضور مراکز ترک اعتیاد در حاشیه شهر را صرفا یک تهدید نمی‌بینیم، بلکه یک فرصت درمانی و بهداشتی می‌دانیم. تجمع خدمات در نقاط مشخص، این امکان را فراهم می‌کند که با تمرکزِ منابعِ پزشکی، روانی و اجتماعی، مداخلات پیشگیرانه و درمانی را هدفمند و مقرون‌به‌صرفه به اجرا درآوریم، دسترسی مددجویان به درمان مبتنی‌بر شواهد را تسهیل کنیم و مسیر بازاجتماعی‌سازی را کوتاه‌تر کنیم.
البته قبول داریم که وضعیت کنونی، با مسائل جدی از جمله وجود مراکز فاقد مجوز، مشکلات زیست‌محیطی و بهداشتی و دغدغه ساکنان محل روبه‌روست. البته فرمانداری بر رفع یا به حداقل رساندن آن‌ها تأکید دارد.
وی ادامه می‌دهد: راه‌حلی که ما در نظر گرفته‌ایم چندبعدی است؛ استفاده از فرصتِ تمرکز خدمات برای ارائه درمانِ باکیفیت و برنامه‌های اشتغال و بازتوانی، همزمان نظارت سختگیرانه، استانداردسازی مراکز و گفتگوی شفاف با ساکنان محل تا هم سلامتی عمومی تأمین شود و هم آرامش شهروندان برقرار بماند. مراکز ترک اعتیاد در حاشیه شهر برای ما یک نقطهٔ کانونی خدمات‌رسانی و درمان است. اگر آن‌ها را استانداردسازی کنیم و تحت چارچوب قانونی قرار دهیم، می‌توانیم درمان مؤثرتر، کاهش آسیب و بازگشت پایدار به جامعه را محقق کنیم؛ در این راستا نیازمند نظارت، منابع و تعامل با مردم هستیم.
قانون مبارزه با موادمخدر، وظایف دستگاه‌ها را معین کرده و ما هم به عنوان نهاد هماهنگ‌کننده، اجرای دقیق قانون را دنبال می‌کنیم. در راستای همین قانون، استراتژی ما جامع و چندوجهی بوده و محدود به جمع‌آوری نیست. درمان مبتنی بر شواهد، تطبیق عملکرد مراکز با آیین‌نامه‌های سازمان بهزیستی و استانداردهای بین‌المللی است. بازتوانی و بازاجتماعی‌سازی شامل آموزش‌های مهارتی با همکاری سازمان فنی و حرفه ای و ترسیم مسیر شغلی برای مددجویان با هدف جلوگیری از بازگشت است.
نظارت، استانداردسازی و انتقال مراکز غیرمجاز، شامل شناسایی، رتبه‌بندی یا تعطیل مراکز فاقد مجوز و هدایت مراکز مجاز به رعایت دستورالعمل‌های ملی است. در استان ما مرکز ماده ۱۶ راه‌اندازی شده و امیدواریم با حمایت دولت گسترش پیدا کند. کارگروهی که قانون بدین منظور پیش‌بینی کرده، شورای هماهنگی مبارزه با مواد مخدر شهرستان است. همه دستگاه های دخیل در اجرای قانون مبارزه با مواد مخدر در این شورا عضویت دارند و هماهنگی‌ها و برنامه‌ریزی‌های لازم در شورا انجام می‌شود.
معلم تأکید می‌کند: تجمع مراکز غیراستاندارد در حاشیه شهر بر احساس امنیت ساکنان محلات مجاور اثر گذاشته و باعث نارضایتی آن‌ها شده است. رویکرد ما در مقابل این نگرانی‌ها، افزایش شفافیت و اطلاع‌رسانی به ساکنان محلات مجاور است. برگزاری جلسات محله‌ای، اطلاع‌رسانی درباره اقدامات نظارتی و برنامه‌های درمانی، حساسیت شهروندان را کاهش می دهد. همچنین تقویت حضور نیروهای انتظامی منجر به افزایش احساس امنیت ساکنان محل می‌شود.
مراکز اقامتی درمان اعتیاد
محمدرضا بهره‌مند، کارشناس مسئول دفتر پیشگیری و بازتوانی اعتیاد در گفتگو با اطلاعات می‌گوید: مجوز مراکز اقامتی درمان اعتیاد بیماران با اختلال مصرف مواد، می‌تواند از طریق درخواستی که یک مؤسسه به‌عنوان شخص حقوقی یا یک فرد مستقل به‌عنوان شخص حقیقی در سامانه صدور مجوزها یا پنجره دولت ثبت می کند آغاز شود.
وی می‌افزاید: نظارت‌های بهزیستی بر کمپ‌ها براساس پروتکل‌های نظارتی در حوزه تخصصی یا توسط روند نظارت دوره‌ای که از دفتر ارزیابی عملکرد وجود دارد انجام می‌شود. این کار در شهرستان، توسط واحد تخصصی، ریاست شهرستان و در مرکز استان، توسط کارشناس تخصصی یا حوزه تخصصی و واحد ارزیابی عملکرد استان انجام می‌شود. البته نظارت حراست هم به تناوب انجام خواهد شد.
بهره‌مند با اشاره به این که صاحب امتیاز یک مجموعه می‌تواند مؤسسه یا شخص حقیقی باشد می‌افزاید: مسئول فنی مرکز حتما باید پزشک باشد. در کنار پزشک، یک روان‌شناس به‌عنوان مدیر داخلی در یک شیفت کاری در مرکز فعالیت می‌کند. مددیار اعتیاد و افرادی به‌عنوان خدمتگذار هم در این مرکز فعالیت دارند که از بیماران بهبودیافته هستند تا بتوانند به سایر بیماران کمک کنند.
در هر مرکز، پزشک روزانه دو ساعت و مدیر داخلی یا روان‌شناس در یک شیفت کاری فعالیت می‌کنند. این مراکز فاقد پرستار هستند. عموما ظرفیت مراکز بسته به فضای فیزیکی آن‌ها بستگی دارد و اکثر مراکز ظرفیت ۶۰ نفر پذیرش را دارند.
در حال حاضر دو مرکز اجتماع‌مدار یاTC ، یک مرکز ماده ۱۶ و ده مرکز درمان اقامتی پرهیزمدار ماده ۱۵ که افراد به‌صورت خودمعرف در آن‌ها پذیرش می‌شوند. دو مرکز توانمندسازی (یک مرکز ویژه بانوان و بقیه برای آقایان) هم داریم و افراد بهبودیافته‌ای که شرایط پذیرش خانواده را ندارند یا فاقد سرپناه هستند، جهت رسیدن به حدی از تعادل جامعه و پیدا کردن شغل به مدت شش ماه تا یک سال در این مراکز سکونت دارند.
وی می‌افزاید: پروتکل درمانی مراکز پرهیزمدار، سم‌زدایی و آب‌درمانی بدون داروست اما در مرکز ماده ۱۶ درمان از طریق داروهای جایگزین هم انجام می‌شود.
خدمات روان‌شناختی به‌صورت مشاوره‌های فردی و گروهی، جلسات فردی و گروهی و جلسات با خانواده انجام می‌شود. به اعتقاد خود افراد بیمار، اگر آن‌ها جلسات را پیگیری نکنند احتمال بازگشت و لغزش، زیاد است. جلسات به شکل منظم و مرتب برگزار می‌شود و حداقل سه جلسه در هفته به‌صورت گروهی خواهد بود.
رشد قابل‌توجه روند پاکی و بهبودی
کارشناس مسئول دفتر پیشگیری و بازتوانی اعتیاد می‌گوید: با توجه به پیگیری‌های پس از ترخیص، بسته به نوع پیگیری و جذب افراد بیمار به جلسات، بازگشت به مصرف در بین مددجویان ترخیص‌شده متفاوت است. در سال‌های قبل، روند مانایی در پاکی بیماران رشد زیادی نداشت اما با توجه به پیگیری‌های جدی پس از ترخیص مراکز و فعالیت‌های مراکز توانمندسازی، روند پاکی و بهبودی رشد قابل‌توجهی داشته است.
بهره‌مند می‌افزاید: نگاه تجاری بعضی مراکز به درمان اعتیاد، می‌تواند ضربه خیلی بزرگی به درمان بیماران وارد کند. این موضوع هم مثل تمامی وظایف کاری و انسانی اگر به خوبی انجام شود و هر فرد متعهد به کار خود باشد نتایج خوبی را به همراه خواهد داشت. مطمئنا کمبود نیروی متخصص و بودجه هم اثرگذار است.