وضعیت بحرانی بارش باران در پاییز/ تا این تاریخ خبری از بارندگی نیست

نیمی از فصل پاییز گذشته، اما همچنان خبری از بارش باران در شهرهای مختلف، به‌ویژه در استان تهران نیست و همین موضوع مهر تأییدی بر تداوم روند خشکسالی در ایران است.

هم‌زمان با تغییر اقلیم کشور و تشدید خشکسالی طی پنج سال گذشته، شاهد آن هستیم که بخش عمده‌ای از سدهای کشور، به‌ویژه سدهای اطراف تهران، به مرز هشدار و خشکی رسیده‌اند؛ روندی که خود زنگ خطری جدی برای کشور محسوب می‌شود.

از آغاز فصل پاییز، میزان بارش باران در بسیاری از نقاط کشور به‌طور چشمگیری کاهش یافته است. بررسی‌های هواشناسی نشان می‌دهد بارش‌ها نسبت به سنوات گذشته کاهش قابل توجهی داشته و این موضوع نگرانی‌های زیادی را برانگیخته است.

تا اواسط آذر ماه خبری از بارش باران نیست 

در همین راستا، سحر تاج‌بخش، رئیس سازمان هواشناسی کشور، در گفت‌وگو با باشگاه خبرنگاران اظهار داشت: طبق پیش‌بینی‌هایی که انجام داده‌ایم، میزان بارش‌ها نسبت به مدت مشابه سال گذشته کاهش داشته و پیش‌بینی می‌شود تا اواسط آذرماه خبری از بارش باران در کشور نباشد. از سوی دیگر، میزان بارش در پاییز به کمتر از حد نرمال خواهد رسید.

او بیان کرد: بارش باران در بسیاری از مناطق، از جمله فلات مرکزی، جنوب و البرز، کاهش یافته است؛ اما در نواحی شمالی، میزان بارش‌ها نسبت به سایر مناطق و شهرها وضعیت بهتری دارد.

وی پیش‌تر گفته بود کم‌بارشی قابل توجهی در تمامی استان‌ها روی داده است، به‌گونه‌ای که از نظر شاخص SPI، امسال سومین سال کم‌بارش کشور در ۳۰ سال اخیر به شمار می‌رود.

تاج‌بخش افزود: پرونده سال آبی ۱۴۰۴–۱۴۰۳ کشور با کاهش بیش از ۹۰ میلی‌متر بارش نسبت به وضعیت نرمال بسته شد.

رئیس سازمان هواشناسی کشور با اشاره به اینکه بیشترین کاهش بارش‌ها از نظر درصد مربوط به استان‌های هرمزگان و سیستان و بلوچستان، با بیش از ۷۰ درصد کاهش است، گفت: از نظر میزان بارش، بیشترین کم‌بارشی در استان‌های واقع در حاشیه رشته‌کوه زاگرس مانند چهارمحال و بختیاری، کهگیلویه و بویراحمد و لرستان رخ داده است.

وی افزود: کاهش شدید بارش‌ها در حاشیه زاگرس نگران‌کننده است، زیرا این مناطق سرچشمه تأمین بخشی از منابع آبی مناطق غربی و مرکزی کشور محسوب می‌شوند.

میانگین بارش به ۴۰۰ میلی متر رسید

تاج‌بخش تصریح کرد: میانگین بارش در استان‌های حاشیه زاگرس بالاست. به‌عنوان نمونه، میانگین سالانه برخی مناطق حدود ۷۰۰ تا ۸۰۰ میلی‌متر است که امسال حدود ۴۰۰ میلی‌متر کاهش یافته است.

او گفت: کم‌بارشی به معنای کاهش منابع آب‌های سطحی و زیرزمینی است؛ چراکه با کاهش آب سطحی، برای تأمین نیاز آبی به منابع زیرزمینی رجوع می‌کنیم و این امر فشار مضاعفی بر منابع آب زیرزمینی وارد می‌کند.

رئیس سازمان هواشناسی کشور با اشاره به وضعیت بارشی استان تهران افزود: تهران جزو استان‌هایی است که بدترین شرایط بارشی را دارد. هرچند شاید از لحاظ مقدار بارش جزو کمترین‌ها نباشد، اما با توجه به تراکم جمعیت و نیاز آبی بالا، کمبود ۴۰ درصدی بارش اثرات اقتصادی و اجتماعی جدی‌تری ایجاد می‌کند.

طبق آخرین آمارهای اعلام‌شده، تا امروز میزان بارش در استان تهران کمتر از یک میلی‌متر است؛ در حالی‌ که سال گذشته میزان بارش حدود ۱۰ میلی‌متر بوده است.

بر اساس آمارها، بارش‌ها نسبت به میانگین بلندمدت حدود ۴۰ درصد کاهش یافته و این کاهش بارش‌ها به‌طور مستقیم بر وضعیت منابع آبی کشور تأثیر گذاشته و موجب تشدید خشکسالی شده است.

بی‌تردید، یکی از مهم‌ترین پیامدهای کم‌بارشی، کاهش سطح آب سدها و ذخایر آبی کشور است. با کاهش بارش‌ها، سطح آب در سدها نیز کاهش یافته و ذخیره آب در سدهای اصلی کشور به پایین‌ترین سطح خود در چند سال اخیر رسیده است.

یکی از راهکارهایی که امسال برای مقابله با کم‌آبی و تشدید خشکسالی توسط مسئولان وزارت نیرو و سازمان هواشناسی مطرح شده، بارورسازی ابرها است. با این حال، برخی کارشناسان این روش را راه‌حل قطعی و نهایی نمی‌دانند، ولی تأکید می‌کنند که این اقدام می‌تواند بخشی از کمبود را جبران کند.

بارورسازی ابرها تنها ۱۰ درصد بارش ها را افزایش می دهد

در همین زمینه، تاج‌بخش، رئیس سازمان هواشناسی کشور، اظهار داشت: موضع سازمان هواشناسی در این زمینه مشخص است؛ بارورسازی ابرها راهکار اصلی نیست و باید به آثار و تبعات زیست‌محیطی آن توجه شود.

وی افزود: البته شکی نیست که می‌توان از طریق بارورسازی ابرها مقداری باران تولید کرد، اما این اقدام تنها در مقیاس‌های کوچک و برای اهداف محدود، با مقادیر بسیار کم، امکان‌پذیر است.

رئیس سازمان هواشناسی کشور خاطرنشان کرد: به‌طور متوسط در جهان، اگر عملیات بارورسازی به‌خوبی انجام شود، حدود ۱۰ درصد افزایش بارش ممکن است رخ دهد؛ به‌ گونه‌ای که اگر میانگین بارش ۵۰۰ میلی‌متر باشد، بارورسازی ابرها می‌تواند حدود ۵۰ میلی‌متر میزان بارش را افزایش دهد.

تاج‌بخش تأکید کرد: سازمان زیرمجموعه وزارت نیرو مسئول اجرای این طرح است؛ اما تاکنون هیچ مستنداتی از سوی آن سازمان به هواشناسی ارائه نشده تا بتوان تأثیر این عملیات را با پیش‌بینی‌های بارشی مقایسه و ارزیابی کرد.

بارورسازی ابرها در شرایط خاص جوابگو است

یکی از دستگاه‌هایی که این عملیات را اجرا می‌کند، وزارت نیرو است. پیش‌تر محمدمهدی جوادیان‌زاده، رئیس سازمان توسعه و بهره‌برداری فناوری‌های نوین آب‌های جوی، گفته بود: بارورسازی مستمر ابرها نیازمند بررسی چندین جنبه فنی این فناوری است؛ بارورسازی روشی برای تأثیرگذاری بر ابرهای طبیعی است که طی آن آب بیشتری از ابر به‌صورت باران یا برف استخراج می‌شود.

وی گفت: در روش کلاسیک بارورسازی، با افزودن ماده «یدید نقره» به ابر، فرآیند زمانی انجام می‌شود که سامانه ابری بارش‌زا در منطقه وجود داشته و معیارهای مورد نیاز عملیات مهیا باشد؛ هر ابری برای بارورسازی مناسب نیست.

شرایط موردنیاز برای اجرای عملیات بارورسازی ابرها شامل دمای مناسب، ضخامت ابر، میزان محتوای آبی آن و سایر عوامل تأثیرگذار بر بارورپذیری است.

رئیس سازمان توسعه و بهره‌برداری فناوری‌های نوین آب‌های جوی خاطرنشان کرد: بارورسازی ابرها در جهان به‌عنوان روشی مقرون‌به‌صرفه برای استحصال آب از منابع جوی اثبات شده و تأثیر آن در افزایش بارش نیز شناخته شده است.

جوادیان‌زاده ادامه داد: سرمایه کافی برای مدیریت منابع آب جوی و اجرای طرح بارورسازی در کشور وجود دارد، اما در زمینه توجیه علمی و ایجاد انتظارات واقع‌بینانه از این فناوری هنوز جای کار زیادی وجود دارد.

وی افزود: اگر این موضوع به‌درستی تبیین نشود، ممکن است انتظاراتی فراتر از توان فناوری یا ناامیدی از آن در میان جامعه و تصمیم‌گیران ایجاد شود.

او در پایان گفت: در جهان، بارورسازی ابرها علاوه بر افزایش بارش، به‌منظور سرکوب تگرگ، رفع مه، تأخیر یا جلوگیری از بارش، و افزایش حجم آب پشت سدها برای بالا بردن توان نیروگاه‌های برق‌آبی نیز به‌کار گرفته می‌شود.

بارورسازی برای چه مفید است؟

جوادیان‌زاده معتقد است با توجه به قرار گرفتن ایران در مناطق خشک و نیاز مبرم کشور به منابع آبی تجدیدپذیر، بارورسازی ابرها تنها با هدف افزایش بارش در حوضه‌های مختلف آبریز انجام می‌شود.

پایان سال پر بارشی در راه است 

با وجود تمامی این اقدامات، پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد بارش‌ها در آخرین ماه پاییز و فصل زمستان نیز نمی‌تواند پاسخگوی خشکسالی کشور باشد. صادق ضیائیان، مدیرکل پیش‌بینی سازمان هواشناسی کشور، اظهار داشت: در دوره یک‌ماهه‌ی نیمه آبان تا نیمه آذر، همه‌ساله بارش‌های مطلوبی داشته‌ایم؛ امسال نیز بارش خواهیم داشت، اما میزان آن کمتر از میانگین بلندمدت ۵۰ ساله خواهد بود.

ضیائیان گفت: انتظار می‌رود در دی‌ماه و اسفندماه بارش‌های نرمالی در سطح کشور رخ دهد، اما این به معنای جبران کم‌آبی‌ها نیست.

رئیس مرکز ملی پیش‌بینی و مدیریت بحران مخاطرات وضع هوای سازمان هواشناسی کشور ادامه داد: پاییز امسال میانگین دمای هوا در اغلب مناطق کشور بین یک تا دو درجه سانتی‌گراد بالاتر از حد نرمال خواهد بود.

بر اساس این گزارش، با توجه به تشدید خشکسالی و عدم بارش تا امروز، پیش‌بینی می‌شود این روند ادامه یابد و پاییزی خشک‌تر از سال گذشته را تجربه کنیم.

گفتنی است، با توجه به شرایط موجود، مدیریت بهینه منابع آبی و برنامه‌ریزی دقیق برای مقابله با خشکسالی ضرورتی انکارناپذیر دارد. در این زمینه، استفاده از روش‌های نوین آبیاری و بهره‌گیری هوشمند از منابع آب می‌تواند نقش مهمی در کاهش اثرات منفی این بحران داشته باشد.