معادن ایران، گنجی برای آینده سبز و پایدار

به گزارش اطلاعات نیوز، معادن به‌عنوان یکی از پایه‌های اصلی توسعه اقتصادی و صنعتی هر کشور، نقش حیاتی در تأمین مواد اولیه صنایع و ایجاد اشتغال دارند. در ایران، با وجود تنوع قابل توجه منابع معدنی از سنگ‌آهن و مس تا طلا و لیتیوم، بهره‌برداری بهینه و مدیریت پایدار این منابع هنوز چالش‌هایی را پیش‌روی توسعه قرار داده است.

یکی از نکات کلیدی، ضرورت حرکت از استخراج صرف به سمت فرآوری و ارزش‌افزوده بالاتر است؛ این امر می‌تواند علاوه بر افزایش درآمد، باعث کاهش خام‌فروشی و توسعه زنجیره‌های صنعتی داخلی شود. از سوی دیگر، توجه به استانداردهای زیست‌محیطی و مدیریت پایدار منابع طبیعی، نه تنها نقش حفاظتی دارد، بلکه موجب افزایش اعتماد سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی نیز می‌شود.

با توجه به افزایش تقاضای جهانی برای مواد معدنی و نیاز به فناوری‌های نوین استخراج و فرآوری، فرصت‌های جدیدی برای سرمایه‌گذاری و توسعه صنعتی در این بخش فراهم شده است. هماهنگی میان سیاست‌گذاران، شرکت‌های معدنی و پژوهشگران، کلید تبدیل معادن از منابع خام به موتور محرک توسعه اقتصادی کشور است.

در همین چارچوب، مینا جعفری، رئیس کمیسیون صنعت و معدن سازمان مشاوران و متخصصان ملل اسلامی (اینسکو)، در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا نقش حوزه معدن و انرژی‌های نو تا چشم‌انداز توسعه معادن مس، فرصت‌ها و محدودیت‌های سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی، و نقش فناوری‌های نوین در افزایش بهره‌وری و کاهش هزینه‌های عملیاتی را ترسیم کرد که در ادامه مشروح آن را می‌خوانید.

ایمنا: ایران از نظر ذخایر معدنی در چه جایگاهی در جهان قرار دارد و مهم‌ترین مواد معدنی دارای ذخیره در کشور کدام‌اند؟

جعفری: ایران با برخورداری از یکی از غنی‌ترین ذخایر معدنی جهان، در جایگاه هفتم کشورهای دارای ذخایر معدنی قرار دارد. کشور ما با بیش از ۶۸ میلیارد تن ذخایر اثبات‌شده و ۳۷ میلیارد تن ذخایر احتمالی معدنی، پتانسیل بالقوه‌ای برای تبدیل‌شدن به یکی از قطب‌های اصلی صنعت معدن جهان دارد. با این حال، محدودیت‌های بین‌المللی موانع جدی بر سر راه تحقق این ظرفیت ایجاد کرده است.

ایران با بیش از ۴.۵ میلیارد تن ذخیره سنگ آهن، در رتبه دهم جهان و اول خاورمیانه قرار دارد. معادن عمده‌ای چون گل‌گهر، سنگان، چادرملو و چغارت از مهم‌ترین منابع این ماده معدنی استراتژیک به شمار می‌آیند. تولید سالانه سنگ آهن ایران حدود ۶۰ میلیون تن است که این رقم پتانسیل افزایش تا ۱۵۰ میلیون تن را دارد. علاوه بر سنگ آهن، کشور در بخش مس رتبه نهم جهان با ۳۰ میلیون تن ذخیره، در روی رتبه اول جهان با ۲۳۰ میلیون تن ذخیره، در سرب جزو ۱۰ کشور برتر جهان، و در زغال‌سنگ با بیش از ۱.۳ میلیارد تن ذخیره قرار دارد. همچنین ذخایر قابل توجه کروم در استان‌های کرمان و بلوچستان از دیگر مزیت‌های معدنی این کشور است.

ایمنا: مهم‌ترین موانع بین‌المللی بر سر راه توسعه صنعت معدن ایران چیست و این موانع چه تأثیری بر تأمین مالی و رقابت‌پذیری داشته‌اند؟

جعفری: محدودیت‌های بانکی باعث شده‌اند که شرکت‌های معدنی ایرانی از دسترسی به بازارهای سرمایه بین‌المللی محروم شوند. قطع ارتباط با سیستم‌های مالی جهانی، عدم امکان دریافت اعتبارات اسنادی و محدودیت در انتقال ارز، از جمله مهم‌ترین موانع تأمین مالی خارجی هستند. این وضعیت منجر به افزایش هزینه تأمین مالی و کاهش رقابت‌پذیری بین‌المللی صنعت معدن کشور شده است.

علی‌رغم ارائه مشوق‌های متعدد از سوی دولت ایران، از جمله معافیت‌های مالیاتی و تضمین بازگشت سرمایه، شرکت‌های خارجی به دلیل ریسک‌های موجود تمایلی به سرمایه‌گذاری مستقیم ندارند. این امر علاوه بر محدودسازی جریان سرمایه، دسترسی به تجهیزات و فناوری‌های نوین معدنکاری را نیز با مشکل مواجه ساخته است. افزایش هزینه‌های عملیاتی و کاهش بهره‌وری از پیامدهای مستقیم این محدودیت‌ها محسوب می‌شود.

ایمنا: دولت و بخش مالی داخلی ایران چه راهکارهایی برای جبران کمبود سرمایه‌گذاری خارجی در بخش معدن ارائه کرده‌اند؟

جعفری: در شرایط فعلی، بازار سرمایه داخلی به یکی از مهم‌ترین ابزارهای تأمین مالی تبدیل شده است. عرضه سهام شرکت‌های معدنی در بورس اوراق بهادار تهران، انتشار اوراق مشارکت و استفاده از ابزارهای نوین مالی مانند صکوک، راهکارهای مؤثری برای جذب سرمایه داخلی هستند. واگذاری معادن کوچک و متوسط به بخش خصوصی و تشویق این بخش به سرمایه‌گذاری در پروژه‌های بزرگ معدنی نیز می‌تواند بار مالی را از دوش دولت بردارد. قراردادهای مشارکت مدنی، انتقال سهام دولتی، و خصوصی‌سازی در این راستا مورد توجه قرار گرفته‌اند.

بانک‌های توسعه‌ای مانند بانک توسعه صادرات و بانک ملی با ارائه تسهیلات بلندمدت و کم‌بهره می‌توانند نقش مؤثری در تأمین مالی پروژه‌های معدنی ایفا کنند. همچنین ایجاد صندوق‌های توسعه بخش معدن و استفاده از منابع صندوق توسعه ملی می‌تواند منبع مالی پایداری برای پروژه‌های زیرساختی فراهم آورد.

ایمنا: چه کشورها و چه نوع همکاری‌هایی می‌توانند به ایران در جذب سرمایه‌گذاری و انتقال فناوری معدنی کمک کنند؟

جعفری: کشورهایی همچون چین، روسیه، ترکیه و کشورهای حوزه اوراسیا، فرصت‌های مناسبی برای جذب سرمایه‌گذاری و انتقال فناوری فراهم می‌کنند. قراردادهای بلندمدت پیش‌خرید محصولات معدنی می‌تواند به‌عنوان ضمانت برای تأمین مالی مورد استفاده قرار گیرد. توافق‌های مبادله ارزی با کشورهای شریک تجاری نیز امکان کاهش وابستگی به سیستم‌های مالی محدودکننده را فراهم می‌کند. معاملات به یوان، روبل، لیر و سایر ارزهای ملی، راه‌حلی برای تسهیل مبادلات تجاری و جذب سرمایه‌گذاری منطقه‌ای است.

ایمنا: چه راهبردهایی برای افزایش ارزش افزوده، کاهش هزینه‌ها و ارتقای فناوری در بخش معدن ایران پیشنهاد شده است؟

جعفری: بجای صادرات مواد خام، تمرکز بر فرآوری داخلی و تولید محصولات با ارزش‌افزوده بالاتر می‌تواند درآمدهای ارزی را چندین برابر کند. ایجاد کارخانه‌های فولادسازی، تولید آلومینیوم و صنایع پایین‌دستی دیگر در این راستا حائز اهمیت است. این رویکرد علاوه بر افزایش درآمد، اشتغال‌زایی قابل توجهی نیز به همراه دارد.

توسعه فناوری‌های بومی برای اکتشاف، استخراج و فرآوری مواد معدنی می‌تواند وابستگی به واردات تجهیزات را کاهش دهد. ایجاد مراکز پژوهشی و حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان در حوزه معدن ضروری است. همکاری دانشگاه‌ها با صنعت و سرمایه‌گذاری در آموزش نیروی کار متخصص نیز می‌تواند زمینه‌ساز ارتقای کیفی صنعت معدن باشد.

با توجه به هزینه بالای انرژی در فرآیندهای معدنکاری، سرمایه‌گذاری در فناوری‌های کم‌مصرف و استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر می‌تواند هزینه‌های عملیاتی را به میزان قابل توجهی کاهش دهد. استفاده از انرژی خورشیدی و بادی در معادن، علاوه بر صرفه‌جویی اقتصادی، به حفظ محیط زیست نیز کمک می‌کند.

ایران با وجود چالش‌های جدی موجود، همچنان پتانسیل بالایی برای توسعه صنعت معدن دارد. تنوع و غنای ذخایر معدنی، موقعیت جغرافیایی استراتژیک، دسترسی به نیروی کار ماهر و ارزان، و بازار داخلی بزرگ از مزایای رقابتی این کشور هستند. برای تحقق این پتانسیل، اتخاذ سیاست‌های حمایتی مؤثر، تقویت نقش بخش خصوصی، توسعه راهکارهای نوین تأمین مالی، و تقویت همکاری‌های منطقه‌ای ضروری است. آینده صنعت معدن ایران به توانایی کشور در یافتن راه‌حل‌های خلاقانه و استفاده بهینه از ظرفیت‌های داخلی بستگی دارد.