چرا پاکستان به خاک افغانستان حمله کرد؟

علیرضا تقوی نیا در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا درباره چرایی حملات دیشب پاکستان به خاک افغانستان اظهار کرد: برای درک درست این رخداد باید ابتدا به مسئله خط دیورند توجه کرد. خط دیورند مرزی است که در دوران استعمار بریتانیا میان هندِ آن زمان و افغانستان ترسیم شد. در آن دوره هنوز کشور پاکستان وجود نداشت و انگلیسی‌ها با تعیین این مرز، مناطق قبایلی پشتون‌نشین را به دو بخش تقسیم کردند؛ بخشی در سرزمین هند که بعدها پاکستان شد، مانند خیبرپختونخوا و بخشی دیگر در خاک افغانستان، شامل ایالاتی چون پکتیا، جلال‌آباد، قندهار و فراه است.

وی افزود: از همان زمان، پشتون‌ها همواره در پی آن بوده‌اند که دوباره متحد شوند و یک کشور واحد تشکیل دهند. این تمایل، ریشه اصلی درگیری‌های قومی در مناطق قبایلی پاکستان است. روی کار آمدن طالبان در افغانستان نیز در حقیقت بازتاب همین انسجام پشتون‌ها بود. طالبان را نباید تنها یک نیروی مذهبی دانست؛ بلکه محصول اتحاد قومی پشتون‌ها برای تسلط بر افغانستان است. حدود ۷۰ تا ۸۰ درصد ترکیب طالبان را پشتون‌ها تشکیل می‌دهند.

بیشتر بخوانید: جنگ پاکستان و افغانستان | علت درگیری مرزی و فیلم لحظه‌ای

کارشناس مسائل منطقه با اشاره به شکل‌گیری گروه «تحریک طالبان پاکستان» تصریح کرد: در داخل پاکستان نیز گروهی به‌نام تحریک طالبان پاکستان (TTP) وجود دارد که از بطن همان تفکر و خاستگاه قومی طالبان افغانستان برخاسته است. این گروه با شعار اجرای شریعت اسلامی، علیه دولت مرکزی پاکستان فعالیت می‌کند و هدف نهایی آن تشکیل یک کشور واحد پشتون از طریق پیوستن مناطق پشتون‌نشین پاکستان به افغانستان است.

تقوی نیا گفت: پاکستان کشوری ایالتی و غیرمتمرکز است که از ایالات سند، پنجاب، بلوچستان، خیبرپختونخوا و یک ایالت دیگر تشکیل شده است. اسلام‌آباد افغانستان را به عنوان عمق استراتژیک خود در برابر هند تعریف کرده است، زیرا روابط این کشور با هند بر پایه دشمنی تاریخی شکل گرفته است. درست همان‌طور که سیاست خارجی ایران بر پایه مقابله با رژیم صهیونیستی استوار است، سیاست خارجی پاکستان نیز بر محور دشمنی با هند می‌چرخد. در واقع، هر اقدامی در پاکستان باید در چارچوب مقابله با هند معنا شود.

دستگاه اطلاعاتی پاکستان حساسیت زیادی نسبت به هر نوع نزدیکی هند با کشورهای پیرامونی دارد

وی گفت: به‌عنوان مثال، زمانی که ایران بندر چابهار را برای همکاری اقتصادی به هند واگذار کرد، پاکستان بلافاصله تلاش کرد آن منطقه را ناامن جلوه دهد تا مانع از گسترش نفوذ هند در منطقه شود. دستگاه اطلاعاتی پاکستان حساسیت زیادی نسبت به هر نوع نزدیکی هند با کشورهای پیرامونی دارد.

کارشناس مسائل منطقه با اشاره به سفر اخیر امیرخان متقی، وزیر امور خارجه طالبان، به هند به‌صورت جدی خشم اسلام‌آباد را برانگیخته است، تصریح کرد: پاکستان از هر نوع نزدیک شدن طالبان به دهلی‌نو به‌شدت بیمناک است. در پی این سفر، اسلام‌آباد در اقدامی تلافی‌جویانه، رهبر تحریک طالبان پاکستان را که در کابل حضور داشت، هدف حمله هوایی قرار داد. این عملیات با پشتیبانی اطلاعاتی آمریکا انجام شد و منجر به کشته شدن شماری از اعضای این گروه شد. هرچند گزارش‌ها درباره زنده بودن یا کشته شدن رهبر فعلی تحریک طالبان پاکستان، نور ولی محسود، متناقض است، اما در اصل ماجرا تفاوتی ندارد؛ این حمله پیامی صریح از سوی پاکستان به طالبان بود.

تقوی نیا گفت: اسلام‌آباد با این اقدام هشدار داد که طالبان نباید به هند نزدیک شوند، زیرا به باور پاکستانی‌ها، طالبان مدیون حمایت‌های امنیتی و لجستیکی پاکستان هستند و اگر از این محور فاصله بگیرند، با واکنش سخت مواجه خواهند شد. در واقع بمباران دیشب پاسخی بود به سفر وزیر خارجه طالبان به هند و تلاشی برای جلوگیری از نفوذ دهلی‌نو در افغانستان.

وی درباره درگیری‌های شب گذشته گفت: طالبان برای آنکه موقعیت سیاسی خود را در سطح بین‌المللی تقویت کند، در حال برقراری ارتباط با کشورهای مختلف از جمله هند است. این موضوع حساسیت شدیدی در پاکستان ایجاد کرده است. پس از حمله هوایی دیشب، طالبان که گروهی با روحیه‌ای مغرور و کم‌تدبیر هستند، امشب به مواضع پاکستان حمله کرده‌اند. طالبان به‌دلیل فقدان تجربه دیپلماتیک، اینگونه واکنش‌ها را بلافاصله و بدون محاسبه سیاسی نشان می‌دهد.

برنده واقعی این درگیری‌ها هند است

کارشناس مسائل منطقه تصریح کرد: اما نکته مهم این است که برنده واقعی این درگیری‌ها هند است. دهلی‌نو به‌دنبال تضعیف موقعیت پاکستان در افغانستان و تثبیت نفوذ خود در این کشور است. هرچه روابط طالبان و پاکستان متشنج‌تر شود، هند با خیال آسوده‌تری در کابل و شمال افغانستان نفوذ خواهد کرد.

تقوی نیا درباره ارتباط این رخدادها با پروژه بندر چابهار گفت: هند با افغانستان مرز مستقیم ندارد، بنابراین به‌دنبال ایجاد مسیرهای ترانزیتی از طریق بندر چابهار در ایران بود تا بتواند با احداث مسیر ریلی و جاده‌ای، کالاهای خود را به افغانستان و سپس آسیای مرکزی منتقل کند. این پروژه، حساسیت زیادی برای پاکستان به‌وجود آورده، زیرا اسلام‌آباد از آن به‌عنوان مسیر جایگزین نفوذ هند در منطقه یاد می‌کند.

وی افزود: یکی از مهم‌ترین دلایل اهمیت چابهار برای هند، امکان دسترسی این کشور به افغانستان و آسیای میانه است. هند از سمت شرق توسط چین و از سمت غرب و شمال توسط پاکستان محاصره شده و ارتباط مستقیمی با آسیای مرکزی ندارد. از این رو، دهلی‌نو تلاش دارد از طریق ایران وارد افغانستان و سپس آسیای مرکزی شود تا جایگاه اقتصادی و ژئوپلیتیکی خود را ارتقا دهد.

کارشناس مسائل منطقه تصریح کرد: اسلام‌آباد از نزدیک‌شدن طالبان به هند نگران است، زیرا چنین روندی به‌معنای از دست رفتن عمق استراتژیک پاکستان در برابر دهلی‌نو است. حملات هوایی دیشب و درگیری‌های امشب دقیقاً در همین چارچوب باید تحلیل شود. این تحولات نه اختلاف مرزی بلکه بازتاب رقابت دیرینه و چندلایه هند و پاکستان در خاک افغانستان است.

تقوی نیا در پایان گفت: طالبان باید در محاسبات خود دقت بیشتری داشته باشد، زیرا هرگونه چرخش به سمت هند از دید اسلام‌آباد اقدامی خصمانه تلقی می‌شود و ممکن است واکنش‌های نظامی گسترده‌تری به‌دنبال داشته باشد. در مقابل، هند از این شکاف استقبال می‌کند و تلاش می‌کند از فرصت اختلاف طالبان و پاکستان برای تقویت حضور خود در افغانستان بهره‌برداری کند. در نهایت، این درگیری‌ها اگر ادامه یابد، به نفع هند تمام خواهد شد و پاکستان را در موقعیت دشوارتری در معادلات منطقه‌ای قرار خواهد داد.