باغ‌های شهریار؛ داغ‌های حاشیه‌نشینی تاول می‌زند
سجاد تبریزی – روزنامه اطلاعات| طی چندین دهه گذشته، شهرهای حاشیه تهران، حتی در استان البرز در معرض مهاجرت‌های گسترده بوده‌اند، مهاجرت‌هایی که عمدتا به دلیل نابرابری در توزیع امکانات اتفاق افتاد....
سجاد تبریزی – روزنامه اطلاعات| طی چندین دهه گذشته، شهرهای حاشیه تهران، حتی در استان البرز در معرض مهاجرت‌های گسترده بوده‌اند، مهاجرت‌هایی که عمدتا به دلیل نابرابری در توزیع امکانات اتفاق افتاد. تصور می‌شد این روند، روزی متوقف شود و بالاخره سیاست‌ها به سمت توزیع مناسب امکانات و توسعه متوازن تغییر جهت دهد، پیش‌بینی که ظاهرا برعکس شده و یکی از دلایل مهم آن، واگذاری قدرت تقسیم اراضی به شوراهای شهر است.
شهرستان «باغستان» شهریار در غرب تهران، یکی از نمونه‌های توسعه حاشیه‌نشینی حاصل از بی‌بندوباری در شوراهاست. سندسازی برای اراضی کشاورزی و باغات و به تبع آن خرد کردن آن‌ها و درنهایت، ساخت و سازهای بی‌حساب و کتاب، بی‌کیفیت و بی‌برنامه، زمینه‌ای را برای ورود مهاجرانی فراهم کرده است که توان اجاره مسکن در پایتخت را ندارند، مهاجرانی که به امید زندگی بهتر آمده‌اند اما در این منطقه رهاشده، فقط زنده مانده‌اند، در یک ناترازی مطلق.
سفری کوتاه به نصیرآباد، یکی از توابع باغستان شهریار، واقعیت‌های غم‌انگیزی را برای ما نمایان کرد، از معدوم کردن باغات تا کمبود شدید فضای آموزشی.
فقدان شهرسازی
نام باغستان در منطقه‌ای اطراف شهریار، یادگار روزگاری است که باغات بزرگ آن، شهرتی ملی داشت اما حالا دیگر خبری از آن همه باغ نیست. سیدمسعود حسینی، فعال اجتماعی ساکن منطقه می‌گوید: با مشکلات زیادی در منطقه به‌ویژه در نصیرآباد دست و پنجه نرم می‌کنیم، از جمله مسائل شهرسازی. در این منطقه، تغییر کاربری اراضی زراعی در حریم توابع باغستان به قدری زیاد است که متأسفانه می‌توانیم بگوییم حریم شهر از میان رفته و درختان و باغات بزرگ منطقه نیز توسط سوداگران به قتل رسیده‌اند.
وی می‌افزاید: عمده دلیل نابودی باغات، بی‌توجهی شهرداری نصیرآباد به اوضاع شهری است. شهرداری هیچ نظارت مؤثری در این حوزه نداشته و در داخل محدوده شهر، مجوز طبقات مازاد و تخلفاتی که انجام می‌گیرد، بسیار زیاد است. به عنوان مثال در طرح تفصیلی باغستان، مجوز بنا دو تا سه طبقه تعیین شده، اما حالا تا هفت طبقه و بیشتر هم مجوز داده می‌شود.
جمعیت زیاد، اختلال در سرانه
ساخت و ساز غیرمتعارف، دعوت به ورود جمعیتی است که برای حضورشان در منطقه، برنامه‌ای وجود ندارد. مسعود حسینی می‌گوید: ساخت بی‌رویه مسکن بی‌کیفیت، موجب افزایش جمعیت در باغستان شده، از این رو سرانه‌های شهرستان تأمین نمی‌شود. این که شهرداری نمی‌تواند یا نمی‌خواهد این نظارت را داشته باشد، جای سؤال دارد، چرا که ساخت و سازهای غیرمجاز برای این نهاد، محل کسب درآمد است. البته این موضوع محدود به نصیرآباد نیست و در خادم‌آباد یا مناطق دیگر هم همین مسأله دیده می‌شود.
حتی در حریم شهرها هم اجازه ساخت و ساز می‌دهند و این منجر به ایجاد مشکلات زیادی می‌شود. یکی از مهمترین مشکلات، ساخت و سازهای غیرمجاز ویلاهایی است که عمدتا استخر دارند و بنا بر آمار وزارت نیرو، مصرف آب باغ ـ ویلاها شش برابر نسبت به باغات بیشتر است. این روند، منابع آب و کشاورزی را به خطر انداخته و باغداری ما را نیز از میان برده است.
وی ادامه می‌دهد: در طرح‌های جامع و تفصیلی، میزان جمعیت مشخص است اما تخلفات، باعث و عامل ورود بی‌رویه جمعیت به منطقه شده که حالا ما را با ناترازی‌های زیادی در زمینه‌های برق، آب، گاز و سرانه‌های دیگر از جمله سرانه آموزشی مواجه کرده است.
شورای شهر در حریم!
در نصیرآباد باغستان، حتی ساختمان شورای شهر هم تخلف دارد! مسعود حسینی با بیان این مطلب می‌افزاید: تخلفات در باغستان به قدری است که حتی ساختمان شورای شهر نصیرآباد در حریم ساخته شده و تخلف دارد! وقتی خود مسئولان تخلف می‌کنند در واقع به سوداگران، چراغ سبز نشان می‌دهند. آن‌ها هم دست به کار شده و شرایطی را به وجود آورده‌اند که زیست عادی را در منطقه و به ویژه در نصیرآباد دچار اختلال کرده است.
نصیرآباد دلسوز ندارد
از آنجایی که منطقه نصیرآباد، چند دهه پیش صرفا اراضی کشاورزی بود، سکنه بومی ندارد و کسی برایش دلسوزی نمی‌کند. محمد غفوری، فعال اجتماعی ساکن منطقه می‌گوید: نصیرآباد حدود ۱۲۰ هزار سکنه دارد که اکثریت آن‌ها مهاجر هستند. این منطقه بومی ندارد، چرا که حدود سه دهه پیش، این محدوده بزرگ کشاورزی توسط عده‌ای سوداگر، تصرف و ساخت و ساز در آن آغاز می‌شود.
در آن زمان، چندین بار درگیری‌هایی با نیروی انتظامی پیش آمد اما متأسفانه زور تصرف‌کنندگان از قانون بیشتر بود.
وی می‌افزاید: حالا نصیرآباد، شهری است بسیار نامتوازن با ساخت و ساز غیراصولی و خلافکارانه که آسیب‌های بسیار زیادی هم به منطقه و هم به محیط زیست وارد کرده. به‌عبارت دیگر، ساخت و سازهای غیراصولی باعث رشد بسیار بسیار زیاد و ناهمگون واحدهای مسکونی شده و تعداد زیادی از اقشار کم‌درآمد طی سه چهار سال گذشته که اجاره خانه‌ها سنگین شده، به این منطقه آمده‌اند و جمعیت نصیرآباد به شکلی تصاعدی بالا رفته است. این روند باعث شده شهر با کمبود بسیار زیاد سرانه‌های مختلف عمومی مثل بهداشتی، آموزشی، ورزشی و فرهنگی مواجه شود.
غفوری ادامه می‌دهد: حتی با وجود تصرفات، اگر مسئولان فقط به فکر منافع خود نبودند و دلسوزی می‌کردند، این امکان وجود داشت که نصیرآباد به این روز نیفتد اما از آنجا که منطقه، سکنه بومی ندارد، کسی دلسوزی نمی‌کند. ظاهرا هر کسی وارد روند مدیریت شهری این منطقه شده، به نوعی درگیر منافع شخصی است. امید داریم در انتخابات بعدی شورای شهر، این‌گونه نباشد اما به نظر می‌رسد از همین حالا اقداماتی برای تأثیرگذاری در انتخابات آتی شروع شده است.
فقر پنهان
منطقه نصیرآباد شهریار، ظاهری معمولی دارد و مسائل زیر پوست شهر به راحتی دیده نمی‌شود. محمد غفوری توضیح می‌دهد: منطقه نصیرآباد، فقر پنهان دارد، وقتی وارد می‌شوید ظاهرش معمولی است، برای همین فقر به چشم نمی‌آید؛ شبیه کوره‌پزخانه‌های احمدآباد نیست که حمایت‌ها را به خود جلب کند. در اینجا آسیب‌ها زیرپوست شهرند. یکی از دلایل آن این است که اکثر ساکنانش مستأجرانی هستند که به دلیل ناتوانی در پرداخت اجاره مسکن در تهران یا کرج، به اطراف آمده‌اند. از طرفی چون همه مهاجرند، روابط اجتماعی درستی هم برقرار نشده و روابط انسانی مطلوبی وجود ندارد. از این رو، فقر و آسیب در عین گستردگی، به راحتی به چشم نمی‌آید.
وی می‌افزاید: فعالان اجتماعی تلاش زیادی می‌کنند تا اسم نصیرآباد به عنوان منطقه‌ای که نیاز به حمایت دارد مطرح شود. خوشبختانه از دو سال پیش، این منطقه جزو لیست مناطق آسیب‌دیده وزارت کشور قرار گرفته است اما نمی‌دانم چه کار مؤثری انجام داده‌اند.
فاجعه کمبود سرانه آموزشی
بالارفتن جمعیت در منطقه‌ای که زیرساخت‌های آن پیش‌بینی نشده، ناترازی‌های بسیاری به بار می‌آورد، از جمله در زمینه آموزش.
مهندس غفوری می‌گوید: مجموعه تخلفات، باعث رشد فزاینده جمعیت شده، جمعیتی که اتفاقا فرزندآوری بالایی هم دارد؛ چرا که خانواده‌های مهاجر به منطقه، ساختارهای بومی و سنتی دارند. حالا اینجا جمعیت بزرگی از کودکان و نوجوانان داریم که نیاز به فضای آموزشی دارند.
این فعال اجتماعی توضیح می‌دهد: اگر به سرانه‌های آموزشی کشور دقت کنید، شهریار و به‌طور ویژه نصیرآباد، جزو مناطق بسیار قرمز و تقریبا هم‌تراز با سیستان و بلوچستان هستند، باید به نیازهای این مردم پاسخ داده شود.
این حجم از جمعیت، نیاز به فضای آموزشی و تفریحی دارد. به ازای هر ساختمان و واحدی که ساخته می‌شود، باید سرانه‌های عمومی در نظر گرفته شود، اما حتی پارکینگ هم در ساختمان‌ها لحاظ نمی‌شود و این موضوع ضررهای بسیاری به مناسبات فرهنگی و اجتماعی مردم وارد کرده است.
او تأکید می‌کند: موضوع کمبود سرانه‌های آموزشی و فرهنگی، فاجعه‌بار است و باید به آن توجه ویژه داشت.
بنا به آمار رسمی، شهرستان شهریار که نصیرآباد جزو مناطق پررنگ آن است، سه هزار کلاس دیگر لازم دارد. نصیرآباد و خادم‌آباد فاصله زیادی ندارند و مجموع جمعیتشان بیش از ۲۰۰ هزار نفر است اما نه سینما دارند، نه مرکز فرهنگی و نه دیگر زیرساخت‌های مرتبط.
نصیرآباد مجموعا شش پارک دارد که اگر در آن‌ها قدم بزنید با شمار زیادی از نوجوانان و جوانان معتاد مواجه می‌شوید، جوانانی که حالت عادی ندارند.
به‌طور کلی همین فضای اندک تفریحی هم برای کودکان و خانواده‌ها مناسب نیست.