شانگهای ۲۰۲۵| ایران، چین و روسیه در مقابله با مکانیسم ماشه
به گزارش اطلاعات نیوز، بیست‌وپنجمین نشست سران سازمان همکاری شانگهای (SCO) در بندر تیانجین چین، با حضور بیش از ۲۰ رهبر از کشورهای عضو و میهمان، صحنه‌ای مهم برای تعیین مسیر آینده روابط منطقه‌ای و جهانی...
به گزارش اطلاعات نیوز، بیست‌وپنجمین نشست سران سازمان همکاری شانگهای (SCO) در بندر تیانجین چین، با حضور بیش از ۲۰ رهبر از کشورهای عضو و میهمان، صحنه‌ای مهم برای تعیین مسیر آینده روابط منطقه‌ای و جهانی شد. در میان شرکت‌کنندگان، مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور ایران، ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، و نارندرا مودی، نخست‌وزیر هند، به چشم می‌خوردند. این اجلاس، بزرگ‌ترین نشست تاریخ سازمان همکاری شانگهای به شمار می‌رود و در زمانی حساس برگزار شد؛ زمانی که جهان با تنش‌های فزاینده‌ای مواجه است، از جنگ اوکراین و غزه گرفته تا منازعات هند و پاکستان.
ابتکار چین برای حکمرانی جهانی
شی جین‌پینگ، رئیس‌جمهور چین، در سخنرانی افتتاحیه، ابتکار «حکمرانی جهانی» را معرفی کرد؛ طرحی مبتنی بر عدالت بین‌المللی، بی‌طرفی و ترویج جهان چندقطبی. او تأکید کرد کشورهای عضو SCO نباید کشورهای ثالث را هدف قرار دهند و باید در مسیر همکاری و چندجانبه‌گرایی گام بردارند. وعده ۲ میلیارد یوآن کمک بلاعوض و ۱۰ میلیارد یوآن وام برای توسعه کشورها، به همراه ایجاد مرکز همکاری در حوزه هوش مصنوعی و مشارکت در پایگاه فضایی کره ماه، نشان‌دهنده تمایل چین به ایجاد نظم اقتصادی و امنیتی مستقل در اوراسیاست. این اقدامات گواهی است بر تلاش پکن برای محدود کردن سلطه یک‌جانبه آمریکا و تقویت جایگاه کشورهای مستقل در عرصه جهانی.
اتحاد راهبردی روسیه، هند و چین
یکی از محورهای مهم اجلاس، تحکیم روابط روسیه، هند و چین بود. ولادیمیر پوتین و نارندرا مودی، در دیداری دوجانبه به مدت ۵۰ دقیقه با یکدیگر گفتگو کردند؛ نشانه‌ای روشن از اتحاد راهبردی این کشورها در برابر فشارهای غرب. این مذاکرات، در شرایطی انجام شد که آمریکا با اعمال تعرفه‌های سنگین علیه هند، قصد دارد دهلی‌نو را تحت فشار قرار دهد. نزدیکی هند به چین و روسیه، نه تنها پاسخ به تهدیدات آمریکا است، بلکه نمادی از تغییر توازن قدرت جهانی و حرکت به سوی چندجانبه‌گرایی مستقل به شمار می‌رود.
توافق ۲۵ ساله ایران و چین؛ راهبردی برای توسعه
چهار سال و پنج ماه پیش، ایران و چین توافقنامه ۲۵ ساله همکاری‌های مشترک را امضا کردند؛ سندی که سرمایه‌گذاری چین در صنایع نفت و گاز، راه‌ها و زیرساخت‌های ایران را مشخص می‌کند و بخشی از آن در قالب «ابتکار کمربند و جاده» پیگیری می‌شود. با وجود کاهش صادرات ایران به چین از ۱۴ میلیارد دلار به کمتر از ۲ میلیارد دلار، نزدیک به ۹۰ درصد نفت ایران توسط پکن خریداری می‌شود و همکاری در حوزه‌های سنگ آهن، پلاستیک و برخی محصولات کشاورزی ادامه دارد. اما هیات ایرانی در این اجلاس به دنبال عملیاتی کردن تمامی ابعاد این توافقنامه و تبدیل آن از یک رابطه اضطراری موقت به یک راهبرد دائمی است؛ راهبردی که می‌تواند شکاف سرمایه‌گذاری ۱۸۵ میلیون دلاری را به سمت هدف ۴۰۰ میلیارد دلاری نزدیک کند.
مکانیسم ماشه؛ تهدیدی علیه نظم جهانی
در حالی که ایران، روسیه و چین در تیانجین حضور داشتند، کشورهای اروپایی با نامه‌ای قصد فعال‌سازی مکانیسم ماشه را داشتند؛ اقدامی که به معنای بازگرداندن تحریم‌های برجامی بود. واکنش چین صریح و محکوم‌کننده بود؛ سفیر چین در تهران و سخنگوی وزارت خارجه این کشور تأکید کردند که چنین اقدامی غیرحقوقی است و نه تنها کمکی به حل اختلافات نخواهد کرد، بلکه فضای دیپلماتیک را تخریب می‌کند. نامه نمایندگی دائم چین در سازمان ملل نیز روشن کرد که مشکل اجرای برجام ناشی از نقض یک‌جانبه آمریکا و سه کشور اروپایی است و بازگرداندن تحریم‌ها تنها اعتبار شورای امنیت و نظام بین‌الملل را تهدید می‌کند.
ایران، روسیه و چین؛ صدای عدالت در برابر غرب
ایران، روسیه و چین در نامه‌ای مشترک به شورای امنیت، فعال‌سازی مکانیسم ماشه توسط اروپایی‌ها را غیرقانونی و مخرب خواندند. این اقدام اروپا و آمریکا، نه تنها به برجام آسیب می‌رساند، بلکه اعتبار کل نظام بین‌الملل را تهدید می‌کند. سه کشور تأکید کردند که شورای امنیت باید به جای ابزار فشار و اجبار، حافظ صلح و امنیت جهانی باشد و هرگونه تفسیر خودسرانه قطعنامه‌ها، مشروعیت نهادهای بین‌المللی را خدشه‌دار می‌کند.
شانگهای؛ سکوی مقابله با تک‌قطبی‌گرایی
نشست شانگهای ۲۰۲۵ بیش از یک اجلاس دیپلماتیک معمولی بود؛ میدان هماهنگی و همدستی فراتر از همکاری دوجانبه. اعضای سازمان، از جمله ایران، چین و روسیه، در پی ایجاد ظرفیت‌های نفوذ قابل اتکا در برابر سیاست‌های تک‌قطبی آمریکا هستند. جنگ ۱۲ روزه و دخالت‌های غرب در منطقه، نشان داد که آمریکا تلاش دارد نظم جهانی را به نفع خود و متحدانش یک‌طرفه تعریف کند. در این شرایط، شانگهای سکویی برای ایجاد نظم چندقطبی، تقویت همکاری‌های منطقه‌ای و حمایت از کشورهای مستقل است.
اصلاح حکمرانی جهانی؛ پیام ایران
رئیس‌جمهور ایران در این اجلاس بر ضرورت بازتعریف حکمرانی جهانی تأکید کرد: جهانی که بر اساس قدرت، تحمیل و فشار نباشد و عدالت و برابری، اصل اساسی آن باشد. این گفتمان، که با توجه به توجه تمام اعضا در گفتگوها و بیانیه‌های سازمان همکاری شانگهای شکل گرفته، تلاش دارد نقش سازمان در مسائل جهانی مهم را پررنگ‌تر کند و مانع از خدشه‌دار شدن عدالت و توسعه شود.
پیوند با بریکس و شانگهای؛ ایران در مسیر کاهش فشار تحریم‌ها
حمیدرضا غلامزاده، کارشناس مسائل بین‌الملل، با اشاره به اهمیت رویکرد حقوقی ایران در مواجهه با مکانیسم ماشه، تاکید کرد که نامه‌ها و مواضع اخیر ایران می‌تواند اثرگذاری ملموسی داشته باشد.
وی توضیح داد: با تاکید بر غیرقانونی بودن اقدام طرف مقابل و روایت غیرحقوقی قضیه، ایران می‌تواند هزینه‌های سیاسی و دیپلماتیک کره جنوبی به‌عنوان رئیس دوره‌ای شورای امنیت را بالا ببرد و امکان دارد این کشور را از آوردن پرونده به دستور کار شورای امنیت منصرف کند. اگر چنین اقدامی انجام نشود، روند طبیعی رویدادها به سمت اکتبر و پایان دوره برجام خواهد رفت.
غلامزاده افزود: این اقدام علاوه بر اثرگذاری فوری، به نوعی یک سند حقوقی محسوب می‌شود که در صورت اجرای اسنپ‌بک و بازگشت قطعنامه‌ها، اعضای دائم شورای امنیت که قبلاً موضع مشابهی داشتند، مکتوب اعلام کرده‌اند که این قطعنامه‌ها را به رسمیت نمی‌شناسند؛ به این ترتیب مشروعیت این اقدامات زیر سوال خواهد رفت.
کارشناس مسائل بین‌الملل درباره نقش روسیه و اروپا در این پرونده نیز گفت: کارت اصلی اروپایی‌ها برای فشار به ایران، همین مکانیسم است و هدفشان بیشتر اعمال فشار و تلاش برای تمدید آن است تا بتوانند ظرف مدت مشخصی این ابزار را مقابل ایران نگه دارند و بازیگری بین‌المللی خود را ادامه دهند. در حالی که پرونده‌های بین‌المللی دیگر مثل اوکراین یا تحریم‌های صنعت هوایی، هیچ ارتباط مستقیمی با این مکانیسم ندارند و تاثیری بر آن ندارند.
به گفته غلامزاده، بنابراین تمرکز اروپا بر کلید مکانیسم ماشه است و تلاش آن‌ها برای اجرایی کردن آن نیست، بلکه هدف اصلی‌شان ایجاد اهرم فشار مستمر در برابر ایران است.
در تحلیل حمیدرضا غلامزاده، نقش ائتلاف‌ها و سازمان‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای مثل شانگهای و بریکس در مواجهه با تحریم‌ها قابل توجه است. او معتقد است: تحریم‌های سازمان ملل به‌هیچ‌وجه مشابه تحریم‌های آمریکا الزام‌آور نیستند. آمریکا می‌تواند کشورها را ملزم به اجرای تحریم‌ها کند، اما تحریم‌های سازمان ملل بیشتر جنبه فشار سیاسی و نمادین دارند و الزام اجرایی مطلق ندارند. از این منظر، پیوند با ائتلاف‌هایی مثل شانگهای و بریکس می‌تواند ایران را از انزوای بین‌المللی خارج کند و ظرفیت‌های اقتصادی و سیاسی کشور را در برابر تحریم‌ها تقویت نماید.
غلامزاده با اشاره به تجربه چند دهه مواجهه ایران با تحریم‌ها گفت: ما توانسته‌ایم مسیرهای جایگزین ایجاد کنیم و تحریم‌ها را خنثی یا دور بزنیم. بنابراین تحریم‌ها اثر کشنده ندارند، بلکه بیشتر فشار سیاسی و تبلیغاتی ایجاد می‌کنند. اثر واقعی آن‌ها، تغییر رفتار یا تغییر رژیم در کشور هدف است که عملاً از بین رفته است.
وی ادامه داد: این روند فقط مختص ایران نیست؛ بیش‌روی آمریکا در استفاده از تحریم‌ها و همچنین ناکارآمدی سازمان ملل و آژانس‌های بین‌المللی در اعمال تحریم‌ها نشان می‌دهد که نظام تحریمی فعلی اثر خود را از دست داده است. نمونه‌های متعددی از بی‌تأثیر بودن این نظام را می‌توان در تصمیمات قضایی علیه رژیم صهیونیستی و موارد مشابه دید.
غلامزاده در توضیح اهمیت بلندمدت ائتلاف‌ها تصریح کرد: در آینده میان‌مدت و بلندمدت، نظم جهانی تغییر خواهد کرد و اروپا نقش اصلی نخواهد داشت. ساختار قدرت و هسته‌های اثرگذار جهانی را سازمان‌هایی مثل بریکس و شانگهای شکل خواهند داد. این ائتلاف‌ها، با حضور کشورهایی مثل چین، روسیه، ایران، کره شمالی و اخیراً هند، محورهایی ایجاد می‌کنند که آمریکایی‌ها آن را محور متخاصم یا تندرو می‌نامند و این‌ها به‌تدریج قواعد بازی در نظم جهانی جدید را تعیین خواهند کرد.
به گفته وی، تحریم‌ها در کوتاه‌مدت می‌توانند اثرگذاری محدودی داشته باشند، اما مهم‌تر از آن، شکل‌گیری هسته‌های جدید قدرت و ائتلاف‌های منطقه‌ای است که ایران را در معادلات جهانی قدرتمندتر و کمتر آسیب‌پذیر می‌کند.
نتیجه‌گیری؛ نگاه به شرق و حفظ استقلال
بیست‌وپنجمین اجلاس شانگهای، همزمان با فشار غرب و تلاش برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه، نشان داد که ایران با تکیه بر روابط راهبردی با چین و روسیه و اتحاد با اعضای مستقل سازمان، قادر است منافع ملی و منطقه‌ای خود را حفظ کند. پیام آشکار این اجلاس، نیاز به حکمرانی عادلانه جهانی، مقابله با یک‌جانبه‌گرایی و ایجاد نظامی چندقطبی است؛ نظامی که نه تنها امنیت و عدالت را ارتقا دهد، بلکه کشورهای مستقل را در برابر فشارهای غیرقانونی غرب توانمند سازد.