مکانیسم ماشه چیست؟ همه چیز درباره بازگشت تحریم‌ها علیه ایران

به گزارش اطلاعات نیوز، در چارچوب توافق هسته‌ای ایران (برجام) و طبق قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل (۲۰۱۵)، یک ابزار ویژه به نام «مکانیزم ماشه» یا Snap-Back طراحی شد. این مکانیزم اجازه می‌دهد در صورت نقض تعهدات از سوی ایران، بدون نیاز به رأی‌گیری یا امکان وتو، تحریم‌های شورای امنیت به‌طور خودکار بازگردند. اخیراً، فرانسه، بریتانیا و آلمان (E3) این سازوکار را برای بازگردانی خودکار تحریم‌ها فعال کردند.

پیشینه و ماهیت حقوقی مکانیسم ماشه

مکانیسم ماشه در قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت که برجام را تصویب کرد، تعریف شده است. بر اساس این سازوکار، کافی است یکی از کشورهای عضو برجام (از جمله اعضای دائم شورای امنیت) اعلام کند که ایران تعهدات «اساسی» را نقض کرده است. پس از این اعلان، مهلتی ۳۰ روزه آغاز می‌شود؛ اگر در این مدت قطعنامه‌ای برای ادامه تعلیق تحریم‌ها تصویب نشود که احتمال آن کم است تمام تحریم‌های گذشته به‌طور خودکار از سر گرفته می‌شوند. این فرآیند رأی‌گیری لازم ندارد و عملاً وتوپذیر نیست.

فعال‌سازی اخیر توسط فرانسه، آلمان و بریتانیا

در ۲۸ اوت ۲۰۲۵، کشورهای اروپایی فرانسه، بریتانیا و آلمان (E3) رسماً مکانیسم ماشه را برای بازگرداندن تحریم‌ها علیه ایران فعال کردند. آن‌ها با استناد به تخلفات ایران نسبت به مفاد برجام، درخواست بازگشت تحریم‌ها را به شورا ارسال کردند. مهلتی ۳۰ روزه آغاز شده و تحریم‌ها در صورت عدم تصویب قطعنامه جدید، از اواخر سپتامبر ۲۰۲۵ بازمی‌گردند. E3 تأکید کرده‌اند که همچنان درهای دیپلماسی باز است، اما ایران به گفته آن‌ها، به تعهدات خود عمل نکرده است.

تأثیرات حقوقی، سیاسی و اقتصادی فعال‌سازی مکانیزم ماشه

۱. حقوقی: بازگشت تحریم‌های پیشین شورای امنیت (از جمله قطعنامه‌های ۱۶۹۶، ۱۷۳۷، ۱۷۴۷ و غیره) بدون رأی جدید و یا وتوی روسیه / چین امکان‌پذیر است.
۲. اقتصادی: بازگشت تحریم‌ها باعث محدودیت در فروش نفت، دسترسی به سیستم‌های مالی بین‌المللی، کاهش سرمایه‌گذاری خارجی و فشار شدید بر اقتصاد ایران خواهد شد.
۳. سیاسی و امنیتی: این اقدام می‌تواند تنش‌ها را تشدید کند؛ ایران تهدید کرده در صورت فعال‌شدن این سازوکار، همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را قطع کرده و حتی ممکن است از معاهده ان‌پی‌تی خارج شود.

شش پرسش پرتکرار درباره «مکانیسم ماشه»

1. مکانیسم ماشه چیست؟ سازوکاری در برجام (قطعنامه ۲۲۳۱) که در صورت «نقض اساسی» توسط ایران، امکان بازگرداندن خودکار تحریم‌ها توسط اعضای برجام را بدون رأی‌گیری فراهم می‌کند.

2. چه کسانی می‌توانند آن را فعال کنند؟ هر کشور عضو برجام – شامل اعضای دائم شورای امنیت (ایالات متحده، روسیه، چین، فرانسه، بریتانیا) و آلمان – درصورتی‌که ببیند ایران تعهدات را نقض کرده، می‌تواند آن را فعال کند.

3. مکانیسم ماشه چگونه اجرا می‌شود؟ ابتدا اعلان نقض توسط یکی از اعضا ارسال می‌شود؛ سپس ۳۰ روز مهلت می‌آید و اگر قطعنامه جدیدی برای ادامه معافیت تصویب نشود، تحریم‌ها به‌طور خودکار بازمی‌گردند.

4. آیا قابل وتو است؟ خیر؛ چون مکانیسم ماشه روند بازگشت را خودکار کرده و فقط ادامه معافیت نیازمند رأی است—که با veto قابل مختل شدن است.

5. تأثیر بر اقتصاد ایران چیست؟ فشار شدید بر صادرات نفت، کاهش جذب سرمایه‌گذاری خارجی، کاهش دسترسی به سیستم مالی بین‌المللی و احتمال افزایش نرخ ارز و تورم.

6. چند وقت مهلت داریم؟ E3 در ۲۸ اوت ۲۰۲۵ اعلام کردند که مهلت ۳۰ روزه آغاز شده است؛ بنابراین تا پایان سپتامبر ۲۰۲۵ تحریم‌ها در صورت عدم توافق، اجرا خواهند شد.