نقس تالاب‌ها هم به شماره افتاد
مهتاب مظفری سوادکوهی – روزنامه اطلاعات| در کشور ما علی‌رغم اقلیم گرم و خشک، تالاب‌های متنوعی وجود دارد. از ۴۲ نوع تالاب شناخته شده در جهان، ۴۱ نوع به‌جز تالاب‌های سردسیری توندرا در ایران به ثبت...
مهتاب مظفری سوادکوهی – روزنامه اطلاعات| در کشور ما علی‌رغم اقلیم گرم و خشک، تالاب‌های متنوعی وجود دارد. از ۴۲ نوع تالاب شناخته شده در جهان، ۴۱ نوع به‌جز تالاب‌های سردسیری توندرا در ایران به ثبت رسیده است.
طبق طبقه‌بندی کنوانسیون جهانی حفاظت از تالاب‌ها، از این ۴۲ نوع تالاب شناخته‌شده، ۱۲ نوع ساحلی و دریایی، ۲۰ نوع داخل خشکی و ۱۰ نوع دیگر مصنوعی هستند.
تالاب‌ها بخش مهمی از اکوسیستم طبیعی جهان به شمار می‌روند که در صورت تخریب یا آلودگی، آسیب‌های جدی به طبیعت منطقه خود وارد می‌کنند. تالاب‌ها میزبان جمعیت خاصی از پرندگان، آبزیان و برخی از گونه‌های گیاهی هستند که نیاز به مراقبت و توجه ویژه دارند. آن‌ها همچنین حافظ جمعیت انسانی در برابر بلایای طبیعی چون سیل، توفان و امواج دریایی به شمار می‌روند.
تالاب‌های بین‌المللی
برخی از تالاب‌های ایران، بین‌المللی هستند. تالاب‌های بین‌المللی به تالاب‌هایی گفته می‌شود که در کنوانسیون رامسر به ثبت رسیده‌اند.قرارداد بین‌دولتی کنوانسیون رامسر در تاریخ دوم فوریه سال ۱۹۷۱ و به‌منظور حفاظت از تالاب‌ها در شهر رامسر منعقد شد. دوم فوریه، روز جهانی تالاب‌ها نام دارد و تمامی تالاب‌های مهم دنیا در این کنوانسیون بین‌المللی عنوان «رامسر سایت» را دریافت می‌کنند.
تاکنون ۲۴۱۴ رامسرسایت در دنیا به ثبت رسیده که ۲۵ فقره از آن‌ها مربوط به ایران است. چند تالاب دیگر هم در انتظار ثبت در رامسرسایت هستند تا در فهرست تالاب‌های بین‌المللی جهان قرار بگیرند.
شهرهای تالابی رامسرسایت، شهرهای حامی تالاب‌ها هستند که به عنوان یک ابزار حفاظتی و الگویی برای توسعه پایدار شهری و در همزیستی با طبیعت طراحی شده‌اند.
مرداد ماه سال جاری و در حاشیه پانزدهمین کنفرانس بین‌المللی رامسر در زیمبابوه، همایش شهرداران شهرهای تالابی منتخب با حضور شهرداران این شهرها و نمایندگان کشورها برگزار شد.
در این نشست، شهردار بابل و نماینده جمهوری اسلامی ایران به نمایندگی از سه شهر تالابی ایران، گواهینامه‌های خود را دریافت کردند.کشورهای عضو کنوانسیون رامسر از روز سوم تا نهم مرداد در شهر «ویکتوریا فالز» کشور زیمبابوه نشست داشتند. در این گردهمایی، کشور ایران به اتفاق آرا به‌عنوان نایب‌رییس کنفرانس کشورهای عضو انتخاب شد. کنوانسیون رامسر در حال حاضر ۱۷۲ عضو دارد که با عضویت عربستان سعودی، تعداد اعضای آن به ۱۷۳ نفر افزایش یافت.
در بهمن ماه سال گذشته، سازمان حفاظت از محیط زیست کشور از اضافه شدن سه شهر بابل، کیاشهر و گندمان به فهرست شهرهای تالابی کنوانسیون رامسر خبر داده بود. پیش از آن نیز دو شهر بندر خمیر در استان هرمزگان و ورزنه در استان اصفهان به عنوان شهرهای تالابی کنوانسیون رامسر پذیرفته شده بودند.
جهانی شدن رامسر
نخستین کنوانسیون حفاظت از تالاب‌های دنیا در تاریخ ۱۳ بهمن ۱۳۴۹ و با حضور روسای محیط زیست ۱۸ کشور جهان و سایر نهادهای غیردولتی بین‌المللی مانند فائو و یونسکو در هتل قدیم رامسر برگزار شد که نام رامسر را جهانی کرد. این کنوانسیون بر حفاظت و بهره‌برداری معقول از تالاب‌ها و همچنین فراهم کردن زیستگاهی مناسب برای پرندگان آبزی و کنارآبزی تأکید می‌کند. علاوه بر این‌ها شهری که بتواند تأییدیه شهر تالابی را دریافت کند می‌تواند از کمک‌های بین‌المللی بهره‌مند شود. این‌ها را مدیرکل دفتر حفاظت و احیای تالاب‌های سازمان حفاظت محیط زیست کشور می‌گوید.
آرزو اشرفی‌زاد در سایت رسمی سازمان حفاظت از محیط زیست گفته است: به موجب طرح اعتباردهی، شهرهایی که در نزدیکی تالاب‌ها به ویژه تالاب‌های بین‌المللی قرار دارند تشویق می‌شوند تا رابطه خود را با این اکوسیستم‌های ارزشمند بهبود ببخشند و با افزایش آگاهی عمومی نسبت به اهمیت تالاب‌ها و مشارکت دادن این اصل در برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری‌های شهری، مزایای اقتصادی و اجتماعی پایداری را برای مردم محلی خود فراهم آورند.
او از اعتباربخشی شهرهای تالابی در شصت و چهارمین نشست کمیته دائمی کنوانسیون رؤسای کمیته مشورتی خبر داده و گفته است: در این نشست، شهرهای بابل در استان مازندران، بندر کیاشهر در مجاورت تالاب بین المللی بوجاق استان گیلان و شهر گندمان در نزدیک تالاب گندمان استان چهارمحال و بختیاری به عنوان شهرهای تالابی ایران انتخاب شده‌اند. همچنین ۳۱ شهر به‌عنوان متقاضی حفاظت از تالاب‌های شهری در کنوانسیون رامسر پذیرفته شده‌اند.
این طرح داوطلبانه، فرصتی برای شهرهای تالابی است تا بتوانند تالاب‌های طبیعی یا انسان‌ساخت شهرهای خود را به مردم جهان معرفی کنند و تجارب خود را در حفاظت و بهره‌برداری خردمندانه از تالاب‌ها با دیگران به اشتراک بگذارند.
وضعیت نامناسب تالاب‌ها
آرزو اشرفی‌زاد تأکید می کند: متأسفانه تالاب‌های ایران وضعیت خوبی ندارند.
بخشی از این شرایط، ناشی از سوء مدیریت منابع آب در سراسر پهنه سرزمینی است. در حال حاضر نیمی از تالاب‌های ایران خشک شده‌اند و نیم دیگر نیز در حال خشک شدن هستند. این در حالی است که نقش تالاب‌ها بر تعدیل آب وهوا و جلوگیری از انتشار ریزگردها بسیار حائز اهمیت است. تالاب‌ها همچنین بر اقتصاد و وضعیت معیشت مردم در جوامع پیرامون خود اثر مستقیم دارند.
مدیر کل دفتر حفاظت و احیای تالاب‌های کشور از تعدد و تنوع تالاب‌ها در ایران خبر می دهد و می گوید: اگرچه کشور ما در یک اقلیم گرم و خشک قرار دارد و میزان بارندگی‌ها در آن کم و سرعت تبخیر آب بسیار بالاست اما یکی از غنی‌ترین کشورها از منظر تعدد و تنوع تالاب‌هاست. پژوهشگران معتقدند در اقلیم خشک و نیمه‌خشک، معمولا میزان تبخیر آب ۱۰ برابر میزان بارندگی‌هاست اما کوهستانی بودن و پرشیب بودن اکثر مناطق کشور، برخورداری از هزاران کیلومتر سواحل دریایی آب‌های گرم در جنوب و معتدل در شمال، وجود پهنه‌های وسیع بیابانی با خاک‌های شور و بالاخره موقعیت عرض جغرافیایی آن باعث شده که ایران بیشترین تنوع تالاب‌ها را در جهان داشته باشد؛ سرمایه‌ای که نیاز به حمایت و نگهداری دارد و چشم‌انتظار یاری دولت و نهادهای مردمی است.
اهمیت حفظ تالاب‌ها
رئیس اداره حفاظت از تالاب‌های اداره کل محیط زیست مازندران نیز بر همین عقیده است. او تعداد و تنوع تالاب‌ها را در این استان بسیار زیاد می‌داند و می‌گوید: طبق تعریف کنوانسیون رامسر، کلیه مرداب‌ها، باتلاق‌ها، لجن‌زارها و آب‌بندان‌های طبیعی و مصنوعی در ردیف تالاب‌های مازندران به شمار می‌روند.
وی ادامه می‌دهد: از میان تمام این تالاب‌ها، ۲۳ تالاب در ذیل آیین‌نامه قانونی تالاب‌های کشور قراردارد که قوانین حفاظت از تالاب‌ها شامل حال آن‌ها می‌شود.
در این قانون هرگونه ساخت و ساز و تغییر کاربری در حریم ۱۵۰ متری تالاب‌ها ممنوع اعلام شده، مگر آن‌که ضرورت آن توسط سازمان حفاظت از محیط زیست تشخیص داده شود.
او تالاب‌های میانکاله، فریدون‌کنار و لپوزاغمرز را از مهمترین تالاب‌های مازندران توصیف می‌کند که در کنوانسیون رامسر به ثبت رسیده‌اند.
موسوی از تشکیل یک کارگروه ملی برای حفاظت از تالاب‌های مازندران خبر می‌دهد و می‌گوید: در این کارگروه، مشکلات تالاب‌ها از نزدیک بررسی می‌شود و در سطوح ملی مورد رسیدگی قرار می‌گیرد. تالاب‌های بین‌المللی مازندران که در کنوانسیون رامسر به ثبت رسیده‌اند علاوه بر حفاظت در داخل استان، تحت نظر سازمان‌های جهانی حفاظت از محیط زیست نیز هستند و مدیران مربوطه باید پاسخگو باشند.
آلودگی و خشکسالی، تهدید جدی تالاب‌ها
وی می‌گوید: حفظ تنوع زیستی تالاب‌ها و جلوگیری از تخریب آن‌ها اهمیت بسیار بالایی دارد، چون وجود تالاب‌ها برای تعدیل آب و هوا، جلوگیری از انتشار ریزگردها و حفظ اکوسیستم طبیعی هر منطقه بسیار مهم است.
اداره حفاظت از تالاب‌های استان مازندران به طور مستمر در حال پایش کیفیت آب تالاب‌هاست تا آسیبی به گونه‌های آبزی و پوشش گیاهی تالاب‌ها وارد نشود. متأسفانه شهرهای مازندران، مجهز به تصفیه‌خانه فاضلاب شهری نیستند و برخی از پساب‌های شهری به تالاب‌ها می‌ریزند. همین‌طور سموم و کودهای شیمیایی ناشی از زمین‌های کشاورزی به ورودی تالاب‌ها راه پیدا می‌کنند. در کنار همه این‌ها خطر خشکسالی نیز وجود دارد که تالاب میانکاله بیشترین آسیب را در همین زمینه دیده است.
به علت کاهش بارندگی‌ها، میزان آب‌دهی تالاب‌ها بسیار کم شده و ورودی آب‌های شیرین به حداقل میزان کاهش یافته است. خوشبختانه سمن‌ها و تشکل‌های مردمی به یاری اداره کل حفاظت از محیط زیست آمده‌اند و در انجام اقدامات حفاظتی و آموزشی به این اداره کل کمک می‌کنند.
سنبل آبی، گونه‌ای مهاجم و خطرناک
رئیس اداره حفاظت از تالاب‌های مازندران، ورود گونه‌های مهاجم به تالاب‌های استان را یکی از مهمترین مشکلات پیش روی سازمان توصیف می‌کند و می‌گوید: سنبل آبی یکی از همین گونه‌های مهاجم است که متأسفانه تالاب آغوزبن بابل را به شدت درگیر کرده و در حال سرایت به سایر تالاب‌های مازندران است. این گیاه مهاجم در تالاب انزلی هم در سطح وسیعی دیده می‌شود و اقدامات فیزیکی انجام‌شده برای ریشه‌کن کردن این گیاه تاکنون بی‌فایده بوده است. سنبل آبی، سطح آب تالاب‌ها را می‌پوشاند و از رسیدن اکسیژن و نور خورشید به درون آب جلوگیری می‌کند. این مسأله علاوه بر آن‌که حیات آبزیان را تهدید می‌کند، می‌تواند به رودخانه‌ها سرایت کرده و مجاری آب استان را ببندد که بسیار خطرناک است.
موسوی، سه روش فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیک را برای مبارزه با گونه‌های گیاهی مهاجم معرفی می‌کند و می‌گوید: یکی از مشکلات اصلی ما برای مبارزه با سنبل آبی این است که بذر این گیاه تا ۲۰ سال درون خاک زنده می‌ماند. ما بارها با استفاده از روش فیزیکی، تالاب را لایروبی کردیم اما بعد از مدت کمی، گیاه دوباره رشد می‌کند و تکثیر می‌شود و تمامی سطح تالاب را می‌پوشاند.
روش شیمیایی نیز به دلیل آلودگی‌های زیست‌محیطی توصیه نمی‌شود و در روش بیولوژیک باید از یک نوع سوسک و قارچ استفاده کرد که خود آن‌ها گونه مهاجم هستند و به مشکلات قبلی اضافه می‌کنند. متأسفانه بیشتر مردم از دیدن این گیاه لذت می‌برند، با آن عکس سلفی می‌گیرند و حتی بوته‌هایش را به منزل می‌برند و در گلدان می‌کارند که کار بسیار خطرناکی است.
او در رابطه با اجلاس کنوانسیون رامسر و برگزیده شدن سه شهر از ایران به عنوان شهرهای تالابی می‌گوید: شهرهایی که از تالاب‌های طبیعی و مصنوعی برخوردارند برای شرکت در طرح اعتبارسنجی و به صورت کاملا داوطلبانه اقدام می‌کنند.
دست پر شهردار بابل از اجلاس زیمبابوه
امسال سید حامد بیکایی، شهردار بابل موفق شد به کمک جوامع محلی و محیط زیست شهرستان، فرم اعتبارسنجی شهرهای تالابی را پر کند و در نهایت به عنوان یکی از شهرهای تالابی مازندران به کنوانسیون معرفی شود. با این اقدام، شهرستان بابل به عنوان یک شهر تالابی بین‌المللی و یک مرکز مهم گردشگری در مازندران به همه مردم دنیا معرفی شد.
لازم به ذکر است که در زمان تهیه این گزارش، مدیرکل دفتر حفاظت و احیای تالاب‌های کشور و شهردار بابل در سفر زیمبابوه بودند که روزنامه اطلاعات نتوانست به صورت مستقیم با آن‌ها گفتگو کند.