تجلی میهن پرستی مدنی در مقاومت ملی

نادر صدیقی – روزنامه اطلاعات: «نشست همبستگی اجتماعی ودفاع ملی*»،وجه مدنیِ امر ملی را از زبان فعالین همین قلمرو به نمایش نهاد.من جمع بندی اجمالی خودم از نشست را در معرض داوری حضار نهادم اما براین باورم که  تک تک سخنرانی ها وتنوع گفتارها در شیوه صورت بندی موضوع اصلی نباید در فشردگی یک حمع بندی صوری وقطعنامه وار به محاق سپرده شود. بنابراین تلاش می کنم در هر یادداشت جداگانه،وجهی از وجوه اجتماعی مقاومت ملی را به کمک توصیف خود سخنرانان،بازتوصیف کنم.

همبستگی اجتماعی به مثابه یک سرمایه، در دل گروه های اجتماعی  وبخصوص در سامانه سراسری سازمان های مردم نهاد تولید وبازتولید می شوند.در یادداشت نخست،تاکید من بر سخنرانی فاطمه دانشور است که در فراسوی مدیریت یک موسسه خیریه به نام «مهر آفرین» دریافتی توسعه یافته از قلمرو مهرآفرینی به نمایش نهاد:
« برای ما، دفاع ملی فقط دفاع از مرزهای جغرافیایی نیست، دفاع از کرامت انسان‌هاست»

 قرار گرفتن در کنار کودکانی که جنگ،فقر،اعتیاد یا بی سرپرستی فرصت های زندگی را از آنها سلب کرده است چرا باید در معرض سوء ظنِ معطوف به بدگمانی امنیتی قرار گیرد؟

تجربه مقاومت اجتماعی در مقابل تهاجم دد منشانه صهیونیستی،باید به منزله فرصتی تازه برای نگاه تازه به جامعه وبه سازمان های مردم نهاد نگریسته شود.باید چشم ها ونگاه های کلیشه وار امنیتی را شست واز منظری تازه به جامعه نگریست.

اعتماد به عنوان اصلی ترین رکن سرمایه  اجتماعی باید از بالا،از حاکمیت آغاز شود  ودر قالب اعتماد به سرمایه های اجتماعی تجلی یابد.دراین خصوص اما داوری خانم دانشورتلنگری بود که پیشداوری های حاکمیتی را به چالش می گرفت:

«اما با کمال تأسف باید بگویم حاکمیت هنوز به این ظرفیت مردمی  آن‌طور که باید، اعتماد ندارد.

ما سمن‌ها هنوز باید برای هر فعالیت خیرخواهانه، درخواست مجوزهای مکرر بدهیم، ماه‌ها در صف بروکراسی بمانیم و با رفتارهای امنیتی مواجه شویم  »

در اینجا جمع بندی تلخ وطنز آلود دکتر بطحایی به ذهن متبادر می شود که در پایان نشست گفت:گویی ما به عنوان کارمندان دولت حقوق می گیریم که به جای تسهیل گری،موانع بوروکراتیک وامنیتی در مسیر فعالیت های سازمان های مدنی ایجاد کنیم درحالی که باید راهگشایی کنیم وبه ندای سمن ها وسرمایه های اجتماعی خودمان گوش سپاریم که می گویند :

« ما سرمایه اجتماعی این سرزمین‌ایم؛ با ما راه بیایید، نه اینکه راهمان را ببندید» (دانشور)

آنچه که از خلال گوش دادن به سخنرانی فعالین مدنی می شد آموخت،نسبتی بود که دوستان ما ،میانِ امر اجتماعی،جامعه مدنی وامر ملی برقرار می کردند.برخلافِ تعریفی انتزاعی «ایران منهای ایرانیان»که مدعیان ملی گرایی در شعبات فارسی زبان لابی های صهیونیستی از”ایران” عرضه می کنند،سخنران های ما نشان دادند که عشق به میهن نمی تواند از عشق به همین مردم واقعا موجود جدا باشد.فعالین مدنی به یُمن نیروی دوران سازِ همین عشق حقیقی است که به رغم همه مشکلات وبه رغم نگاه سنگین امنیتی به راه خود ادامه می دهند،در نطقه انتقادی واعتراضی محض متوقف نشده بلکه نقد خود را به فهرست مشخصی از پیشنهاد های عملی زینت می بخشند.

درست درهمین تلاقی امر اجتماعی وامر ملی است که به تفکیک از قرائت صهیونیستی از ایرانیت (ایرانیتی سلبی که عظمت تمدنی وتاریخی این کشور را به چند «نه» فاشیستی ،مثل «نه غزه نه لبنان» وچند «نه» مشابه برضد همسایگان فرومی کاهد )  به ملی گرایی مدنی  وبه آن چیزی که رهبری «ناسیونالیسم مثبت» می نامد می رسیم.

ایران دوستی در این مفهوم مثبت وفراگیر خود ،نمی تواند خالی از دغدغه ها در قبال پاره های پیکر«ایران فرهنگی» درآن سوی مرزهای موجود ملی باشد.آنچه که در قالب انبوهه های صدها هزار نفری به آن سوی مرز ها رانده می شود،نباید خط قاطعی باشد که آنها را به آن سوی خط تقسیم “خودی-بیگانه ” پرتاب می کند.

سخنرانی خانم دانشور همچنین از این رو متمایز بود که دغدغه میهنی را با نگرانی در باره مرزبندی های کاذب میان «ما» و« آنها »،میان ایران واقعا موجود وایران فرهنگی در فراسوی مرزهای فیزیکی وجغرافیایی موجود درآمیخت.کافی است همین خط همبستگی اجتماعی ومدنی را یک گام جلوتر برده وبه فعالیت هایی فکر کنیم که سازمان های مردم نهاد ما در جهت ادغام مهاجرین افغانستانی وبخصوص جامعه پذیر کردن آسیب دیده ترین اقشار مذکور آغاز کرده بودند.نکته بسیار مهم وعبرت آموزی که از سخنرانی خانم دانشور می توان آموخت این است که ما می توانستیم در صورت اعتماد به ظرفیت جامعه وظرفیت سازی های نوین در حوزه سازمان های مردم نهاد،معضل اتباغ افغانستانی را به گونه ای دیگر حل کنیم  وآنچنان که تجربه های موفق جهانی نشان می دهد،قلمرو جامعه پذیری را به مهاجرین مذکور تعمیم  دهیم وشمار بیشتری از آنها را در جامعه ادغام کنیم.

سخنان خانم دانشور در این باره چنان گویا وچنان عبرت آموز است که من حیفم می آید،آن را تلخیص کنم وفکر می کنم باید از بارخوانی مکرر آن دریغ نکرد :  

ازریشه‌های مشترک تا رفتارهای تحقیرآمیز؛ تاریخ چگونه قضاوت خواهد کرد؟

در تمام سال‌هایی که در مؤسسه مهرآفرین در کنار کودکان بی‌پناه و زنان در معرض آسیب فعالیت کرده‌ام، همواره یک واقعیت تلخ پیش چشمم بوده است: بی‌عدالتی مضاعفی که مهاجران افغانستانی، به‌ویژه زنان، کودکان و سالمندان، متحمل می‌شوند.

ما بارها در بحران‌های انسانی در داخل کشور پیشقدم بوده‌ایم  اما در برابر مهاجران، گویی بحران، نه موضوعی برای مداخله انساندوستانه، بلکه مسأله‌ای امنیتی و تهدیدآمیز تلقی می‌شود.

زنانی که از دل جنگ و ناامنی گریخته‌اند ، باز گرفتار ناامنی می شوند ؛ کودکانی که جز لبخند چیزی در دل ندارند، از حق آموزش محروم می‌مانند؛ سالخوردگانی که در پی لقمه‌ای نان، به جرم «غیرمجاز بودن»، تحقیر می‌شوند.

این رفتارهای تحقیرآمیز  که در دستگاه‌های اداری و اجرایی ما بعضاً نهادینه شده، نه‌تنها با کرامت انسانی در تضاد است، بلکه از منظر تاریخی، به‌شدت خطرناک و تأسفبار است.  فراموش نکنیم که ما و مردم افغانستان، دو ملت با یک ریشه تاریخی و فرهنگی هستیم؛ از یک جغرافیای تمدنی برخاسته‌ایم، زبانمان، تاریخمان، ادبیاتمان و رنج‌هایمان در هم تنیده است.  هیچ مرزی نمی‌تواند حافظه تاریخی مشترک را پاک کند.

اما آنچه امروز رخ می‌دهد، زخمی‌ است بر این پیوند تاریخی. اگر این بی‌مهری‌ها، برخوردهای غیرانسانی  و تحقیرها ادامه یابد، این زخم در حافظه نسل‌های آینده باقی خواهد ماند و تبدیل به کینه‌ای خواهد شد که با گذر زمان عمیق‌تر و ماندگارتر می‌شود.

سئوال مهم اینجاست:

وقتی وزرای دولت گذشته ، بدون هیچ طرح و برنامه‌ای، موج عظیم مهاجران را وارد کشور کردند، چرا کسی آنان را بازخواست نکرد؟

چرا کسی مانع آن تصمیمات غیرکارشناسی و بدون پیوست اجتماعی که امروز این فاجعه انسانی را به بار آورده است نشد ؟ آیا نباید آن مقاماتی که زمینه ورود کنترل‌نشده را فراهم کردند، پاسخگوی تبعات اجتماعی، امنیتی و اقتصادی آن باشند؟ چرا اکنون که بحران را خود آفریده‌اند، خشک و تر باید با هم بسوزند؟

ما انتظار داریم:   به‌جای حذف و طرد، سیاست‌های مهاجرتی انسانی و عادلانه تدوین شود؛    نگاه امنیتی جای خود را به کرامت‌محوری بدهد؛ و سمن‌ها بتوانند بی‌هراس، حامی بی‌صدایان باشند.

اگر امروز در آزمون همدلی مردود شویم، فردا دیگر چیزی از برادری فرهنگی و پیوند تاریخی باقی نخواهد ماند؛ فقط کینه خواهد ماند و تاریخ، این تبعیض و بی‌تدبیری را با صدای بلند ثبت خواهد کرد.

توضیح دکتر ربیعی در باره سخنان خانم فاطمه دانشور نشست همبستگی اجتماعی ومقاومت میهنی ایرانیان در مقابل تجاوز صهیونیستی فرصتی به دست داد تا درعین بیان درخشش جامعه ایرانی درآن ۱۲ روز حماسی،نیم نگاهی نیز به شیوه ثبت این رخداد در حافظه جمعی داشته باشیم.

جامعه ایرانی همچنان که دکتر پزشکیان گفتند به رغم همه جفاهایی که دیده وزیسته بود وفاداری میهنی خود را به نحوی درخشان به نمایش نهاد.این یک مقاومت ملی بود «به رغم همه چیز».باید براین «به رغم همه چیز» تاکید کرد تا به  فهم روشن تری از درخشش سرمایه  اجتماعی نائل آییم.این یک مقاومت عادی نبودی،مقاومتی ملی وسراسری بود در محیطی آکنده از «به رغم ها »:
وفاداری بر پیمان اجتماعی  ومیهنی «به رغم جفا ها»،به رغم شرایط دشوار اقتصادی،به رغم تحریم های وحشیانه ای که به نقطه استیصال رساندنِ جامعه وداغ کردن زمین زیرپای شهروندان از اهداف اصلی آن است،به رغم محرومیت از مرجعیت رسانه ای  ودیگر«به رغم ها »که هریک از سخنرانان نشست مذکور وجوهی از آن را به استاد مشاهدات دست اول خود باز کردند.

من جمع بندی خودم را در ۱۷ بند،از آنچه که از سخنرانان شنیدم درهمان جلسه در معرض گفتگوی حضار نهادم اما دراین میان آنچه که از سخنرانی خانم فاطمه دانشورآموختم این بود که به یُمن عشق به جامعه وبه میهن می توان یکی از بزرگترین «به رغم ها »را  که دست وپا گیر تقریبا هر نوع فعالیت مدنی است،پشت سر نهاد: امنیتی سازی فعالیت مدنی درکنار موانع بوروکراتیک بزرگترین عاملی است که بر سرراه شکوفایی جامعه حضور سنگین خود را تحمیل می کند.فاطمه دانشور نشان داد که چگونه «به رغم اینکه » مطابق قواعد دست وپاگیر کنونی که در سر راه  هریک از اجزای یک فعالیت مدنی در قالب سمن ها مجوزهای جداگانه وبس گانه (گاه تا صد وهفتاد وچند مجوز!) تعبیه شده  است،

می توان همچنان کار کرد وهمچنان فعال مدنی بود.

اگر بخواهم به سبک محمد فاضلی،بصیرت ها وعبرت های فکری آن ۱۲ روز را در قالب «مشخص شد» ها بیان کنم باید بگویم :مشخص شد که جامعه مدنی و سازمان های مدنی این سرزمین «مشکل امنیتی» نیستند ،کاملا برعکس،حل مشکل امنیتی هستند در مفهوم  تعریف شده «امنیت انسانی» در ادبیات تخصصی این ترم. باید بگویم زمان مندی اخراج اتباع غیر مجاز افغانستانی از کشور،یکی از همان «به رغم ها » بود که در پیامد فرعی خود،در مواردی مشخص،فرصتی دراختیار رسانه های بیگانه نهاد تا ازخلالِ برجسته سازی تلخی های این اخراج،سعی کنند درخشش مقاومت ملی ایرانیان در ایام مذکور را به محاق سپارند.

این منصفانه نیست  که کارنامه عملکرد جمهوری اسلامی در مواجهه با معضل پناهجویی انبوهه میلیونی مهاجرین همسایه را درآن چیزی خلاصه کنیم که این روزها به صحنه می رود وبه قالب تصویرها وگزارش های دردناک انسانی درمی آید.

 * نشست یادشده اواخرتیرماه برگزارشد