مس؛ فلز راهبردی توسعه اقتصادی ایران در مسیر جهانی شدن

به گزارش اطلاعات نیوز، امروزه فلز مس به عنوان یکی از عناصر راهبردی صنایع زیرساختی و پیشرفته جهان، نقشی تأثیرگذار در رشد اقتصادی کشورها ایفا می‌کند. در ایران نیز جایگاه مس از منظر ذخایر، تولید و نقش آن در صادرات غیرنفتی، ارزآوری و همچنین توسعه مناطق کمتر توسعه‌یافته، بسیار حائز اهمیت است.

استفاده از فلز مس در ایران پیشینه‌ای بسیار طولانی دارد؛ یافته‌های باستان‌شناختی حکایت از آن دارند که ایرانیان از هزاره پنجم پیش از میلاد به فنون استحصال و شکل‌دهی مس دست یافته بودند. شواهدی از مصنوعات مسی در تپه زاغه، سیلک و تل ابلیس کرمان مؤید این مدعاست و نشان می‌دهد که بهره‌برداری از معادن مس یکی از نخستین فعالیت‌های صنعتی ایرانیان باستان بوده است.

ورود به دوران معاصر اما نقطه عطفی در تاریخچه مس ایران رقم زد. اوج این حرکت با کشف معدن عظیم سرچشمه در استان کرمان در سال ۱۳۲۸ شمسی و سپس تأسیس شرکت ملی صنایع مس ایران در سال ۱۳۵۵ نمایان شد. این بنیادگذاری سبب شد که استخراج، فرآوری و بهره‌برداری صنعتی از معادن مس، با استانداردهای بین‌المللی آغاز شود و ایران جایگاهی جدی در بازارهای جهانی کسب نماید.

وضع موجود صنعت مس ایران و ظرفیت‌های بالقوه

ایران اکنون با برخورداری از بیش از ۳۶ میلیون تن ذخیره قابل استخراج، در رتبه هفتم جهانی از حیث ذخایر مس قرار گرفته است و بر اساس گزارش‌های اخیر، سهم ایران از ذخایر جهانی به‌حدود ۴.۲ درصد می‌رسد. از میان معادن مس کشور، سرچشمه در استان کرمان، سونگون در آذربایجان شرقی، و میدوک در کرمان از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند و در زمره معادن شاخص جهان قرار دارند.

در سال‌های اخیر، میزان تولید کاتد مس ایران حدود ۳۰۰ هزار تن در سال بوده است. همچنین، ظرفیت کنسانتره و شمش نیز با راه‌اندازی طرح‌های توسعه‌ای بزرگ در حال افزایش است و هدف‌گذاری برای ظرفیت تولید بالای ۴۰۰ هزار تن کاتد تا افق ۱۴۰۴ انجام شده است.

فعالیت اصلی این صنعت در دست شرکت ملی صنایع مس ایران (NICICO) قرار دارد؛ شرکتی که با راهبری معادن بزرگ و حضور فعال در بازارهای داخلی و خارجی، نقش پیشرو و پیشران را ایفا می‌کند.

صنعت مس ایران طی دهه‌های اخیر تبدیل به یکی از قطب‌های مهم صادرات غیرنفتی ایران شده و سهم قابل توجهی در ارزآوری دارد. بررسی آمارهای رسمی نشان می‌دهد که حجم صادرات مس، به ویژه کاتد و کنسانتره، در برخی سال‌ها به بیش از ۲ میلیارد دلار رسیده و ایران را در جمع بازیگران مهم جهانی قرار داده است.

از منظر اشتغال، فعالیت‌های معدنی و فرآوری مس به طور مستقیم و غیرمستقیم اشتغالی گسترده در استان‌های معدنی به‌ویژه کرمان و آذربایجان شرقی ایجاد کرده است و سهم مهمی در رشد و توسعه زیرساختی این مناطق ایفا می‌کند.

محورهای توسعه‌ای و پروژه‌های راهبردی

رشد صنعت مس در ایران بر پایه سه محور کلیدی استوار گردیده است:

۱. افزایش ظرفیت استخراج و تولید: راه‌اندازی خطوط جدید فرآوری در معادن سرچشمه، سونگون و میدوک و بهره‌برداری از پروژه‌هایی مانند دره‌زار و درآلو، جهشی در ظرفیت تولید رقم زده است.

۲. نوآوری و توسعه فناوری: گرایش به فناوری‌های نوین استخراج و فرآوری به منظور افزایش بهره‌وری و کاهش آلایندگی، در دستور کار مدیران این حوزه قرار دارد.

۳. توسعه صنایع پایین‌دستی: تاکید بر تولید محصولات نهایی با ارزش افزوده بالاتر مانند آلیاژها و قطعات تخصصی صنعتی، فرصت‌های تازه‌ای برای کسب درآمد و اشتغال ایجاد کرده است.

از جمله پروژه‌های شاخص می‌توان به احداث فاز سوم و چهارم کارخانه تغلیظ سونگون، اجرای فاز دوم توسعه میدوک و توسعه مجتمع‌های جدید در استان‌های معدنی اشاره کرد.

به گزارش ایمنا، مطابق طرح جامع توسعه مس تا افق ۱۴۱۰، اهدافی بزرگ و کلان برای صنعت مس ایران تعریف شده است که از جمله آن، دستیابی به ظرفیت تولید سالانه حدود یک میلیون تن کاتد و جایگاه‌یابی در جمع پنج صادرکننده برتر جهانی است. تحقق این هدف در گرو جذب سرمایه، انتقال فناوری‌های نوین، توسعه بازارهای صادراتی و هم‌راستاسازی با الزامات زیست‌محیطی خواهد بود.

با توجه به مزیت‌های سرزمینی، نیروی انسانی متخصص و برنامه‌ریزی راهبردی، چشم‌انداز توسعه صنعت مس در کشور امیدبخش و رو به رشد ارزیابی می‌شود. اگرچه محدودیت‌هایی در زمینه‌های تأمین مالی، فناوری و زیرساخت وجود دارد، اما اراده ملی و ظرفیت امروز صنعت مس، نویدگر آینده‌ای روشن برای این صنعت استراتژیک خواهد بود.