پدیده کودک همسری در برخی از مناطق کشور، همچنان جریان دارد!

نرگس خانعلی زاده – ضمیمه خانواده روزنامه اطلاعات| آمارها می‌گویند در سال ۱۴۰۲ بیش از ۲۳ هزار دختر زیر ۱۵ سال ازدواج کرده‌اند؛ دخترانی که هنوز به بلوغ فکری و جسمی کامل نرسیده‌اند، اما گاهی با رضایت ولی، گاهی اجازه دادگاه و برخی مواقع با فشارهای خانوادگی وارد زندگی زناشویی شده‌اند. اما ترمز پدیده «کودک همسری»، چه زمانی و چطور  ممکن است کشیده شود؟

عنوانش همسریابی است اما بیشترین چیزی که به چشم کاربران آمده ، رواج کودک‌همسری است. یک نگاه سرسری و کوتاه در یکی از سایت‌های همسریابی کافی است که چشم‌هایمان از تعجب گرد شود. که شگفت‌زده شویم.

از عددهایی که در بین فهرست خانم‌های آماده ازدواج سایت وجود دارد؛ از ۱۳ ساله تا ۱۵ ساله! دخترخانم‌هایی که تحصیلات همگی دیپلم و پایین‌تر از آن است؛ نه برای اینکه ادامه تحصیل نداده‌اند بلکه در همان سن و سال دوره راهنمایی و دبیرستان هستند و هنوز به سن تحصیلات عالی نرسیده‌اند. تعدادشان هم کم نیست؛ به نظر می‌رسد که با پدیده تازه‌ای در کودک همسری مواجه هستیم. 

قانون چه می‌گوید؟

طبق قانون مدنی، سن قانونی ازدواج در ایران برای دختران ۱۳ سال و برای پسران ۱۵ سال شمسی است.  با این حال، ازدواج دختران زیر ۱۳ سال و پسران زیر ۱۵ سال با اجازه ولی قانونی و با تشخیص مصلحت دادگاه هم ممکن است.  این قانون در حالی اجرایی می‌شود که سن رشد و امکان تصرف در مال، طبق قوانین کشور، ۱۸ سال تمام است. یعنی دختران و پسران، بعد از ۱۸ سالگی است که می‌توانند رانندگی کنند اما پیش از اینکه اختیار ماشین را بتوانند در دست بگیرند، می‌توانند اختیار یک زندگی به این مهمی را داشته باشند. 

موضوعی که قریب به اتفاق پژوهشگران و متخصصان حقوقی، نسبت به آن گله دارند و معتقدند که چطور ممکن است که نوجوان ۱۵ ساله‌ای که حق ندارد حساب بانکی افتتاح کند، نمی‌تواند دارایی‌های خود را بفروشد، نمی‌تواند در انتخابات شرکت کند،  صلاحیت انتخاب همسر برای یک عمر را داشته باشد؟ با این اوصاف، چگونه می‌توان به رضایت از زندگی و دوام این ازدواج، اطمینان داشت؟

کودک همسری در جامعه

شاید ظاهرش جنبه اقتصادی داشته باشد اما اصلش به فرهنگ برمی‌گردد؛ چنانکه وقتی شرایط اقتصادی سخت می‌شود، فقر گسترده‌تر و تورم کنترل‌نشده، موجی از کودک همسری راه می‌افتد. اتفاقی که در برخی از فرهنگ‌هایی رخ می‌دهد که تصور می‌کنند با ازدواج هرکدام از اهالی خانه، به هر قیمتی، باری از هزینه‌های زندگی‌شان کمتر خواهد شد؛ فرهنگی که فکر می‌کند با مهریه و شیربها، قرار است مالی هم بدست بیاورند. به نظر می‌رسد که در چنین رفتارهایی، فقر فرهنگی، بیشتر از فقر اقتصادی بر تصمیم اهالی خانواده تاثیر می‌گذارد. فرهنگی که بر خلاف تصور که در نگاه عموم مردم، تلخ، غلط و ناخوشایند تعبیر می‌شود، اما در برخی مناطق کشور، همچنان رواج دارد و دخترانی هستند که بر خلاف میل‌شان، تن به ازدواج می‌دهند. 

 حل بحران جمعیت به چه قیمتی؟

بیشتر خنده‌دار است تا نگران‌کننده؛ اینکه تصور کنیم ازدواج زودهنگام دختران، می‌تواند به رشد جمعیت کند. موضوعی که قریب به اتفاق روانشناسان بر آن اتفاق نظر دارند که ازدواج مستلزم فاکتورهایی بیش از بلوغ جنسی است و تولد فرزند سالم، نیازمند خانواده سالم و والدینی با بلوغ عاطفی، فکری و تفاهم میان زن و شوهر است. ازدواج دختران در سنین بسیار کم، نه‌تنها کمکی به رشد جمعیت نمی‌کند که می‌تواند نرخ بالای طلاق  و خشونت خانگی را نیز بالا ببرد. 

به  دنبال راه‌حل

در سایت‌های همسریابی بر طبل کودک همسری می‌نوازند؛ سایت‌هایی که بدون نظارت دقیق و در تضاد کامل با روح قانون حمایت از کودکان در حال فعالیت است و بستری برای کودک همسری فراهم کرده‌اند. 
البته که در سال‌های اخیر، تلاش‌های زیادی از طرف نهادهای مدنی، فعالان حقوق کودک و برخی نمایندگان مجلس برای کودک همسری اتفاق افتاد. اما با ادامه داشتن چنین روند و چنین تبلیغاتی نه در روستاهای دور افتاده کشور بلکه در بستر آنلاین و در دسترس مردم، به نظر می‌رسد که نیاز به تلاش‌های بیشتری برای مبارزه با این پدیده داریم.

برای ایستادگی در برابر چنین جریانی، کارشناسان از راهکارهای متفاوتی می‌گویند؛ از اصلاح سن قانونی ازدواج به ۱۸ سال که مطابق با استانداردهای جهانی و کنوانسیون حقوق کودک است که ایران هم آن را امضا کرده است تا افزایش دسترسی به آموزش رایگان و با کیفیت برای دختران که ثابت شده یکی از مؤثرترین راه‌ها برای کاهش ازدواج زودهنگام است. توانمند کردن اقتصادی خانواده‌ها از طریق حمایت‌های اجتماعی، بیمه‌های معیشتی و اشتغال‌زایی در مناطق محروم و آگاهی‌بخشی فرهنگی از طریق رسانه‌ها، مدارس، و نهادهای دینی برای تغییر نگاه سنتی به دختران از دیگر راه‌حل‌هایی است که می‌تواند ترمز کودک همسری را در این روزهای سخت اقتصادی بگیرد.